جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف بررسی مؤلفه‌های رهبری آموزشی بر مبنای آموزه‌های نهج‌البلاغه امام علی (ع) انجام گردیده است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش، توصیفی با ماهیت کیفی به روش گراندد تئوری برای رسیدن به نظریه و مدل مفهومی رهبری آموزشی در نهج‌البلاغه که با استفاده از نرم‌افزار مکس کیودا در سه مرحله کدگذاری (باز، محوری، انتخابی) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد در کتاب نهج‌البلاغه پس از قرآن کریم در کنار احادیث به جنبه‌های مختلف دنیوی و اخروی انسان‌ها از جمله حکومت اسلامی و رهبری در خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌ها اشارات بسیاری شده است. در این پژوهش مؤلفه‌های رهبری آموزشی بر مبنای آموزه‌های نهج‌البلاغه تحلیل، استخراج و کشف و یک نتیجه‌گیری کلی از این مدل درک و بر مبنای آموزه‌های نهج‌البلاغه رهبری آموزشی این‌گونه تعریف گردید: رهبری آموزشی معنوی، خدمتگزار، دانش‌پژوه و پژوهش محور در مقاله حاضر بعد معنویت، تهذیب اخلاق، دانش‌پژوهی، پژوهش محوری و شایستگی مدیریت بیشترین تعداد مؤلفه‌ها را به خود اختصاص دادند رهبری از منظر امام علی (ع) بر سه اصل معرفت، ایمان و عمل استوار بوده و ایمان و عمل و رفتار رهبری نیز خود دربرگیرنده شش حیطه خدامحوری، عقل محوری، بصیرت محوری، اخلاق محوری، خدمت محوری و فرآیند محوری است و شیوه رهبری امیر مؤمنان رهبری خدمتگزار مبتنی بر ایمان و معرفت الهی است و خدمت و خدمتگزاری در شیوه رهبری ایشان نقطه کانونی تمرکز در تربیت پیروان به‌ویژه رهبران، مدیران و کارگزاران می‌باشد دیدگاه ایشان به رهبری و مدیریت دیدگاهی مردم محور است و اینکه در جوامع انسانی اساسی‌ترین کار، تعلیم و تربیت بوده و این امر مهم بر عهده رهبران آموزشی نهاده شده است.

عصمت در لغت به معنای منع و نگه‌داشتن و در اصطلاح عبارت است از وجود نیرویی در انسان معصوم که او را از ارتکاب خطا و گناه حفظ می‌کند. امامیه بالاتفاق «عصمت» را برای امام ضروری دانسته و با دلائل عقلی و نقلی به اثبات آن پرداختند. ولی آلوسی این عقیده شیعه را انکار کرده و مدعایش را به برخی از خطبه‌های نهج‌البلاغه مستند نموده و می‌گوید: «اذعان امام علی(ع) به خطا و طلب مغفرت» دلیل بر عدم‌عصمت حضرت می­باشد. مقاله حاضر کوشیده، با تکیه بر روش اسنادی، تحلیلی به بررسی انتقادی دیدگاه آلوسی بپردازد و نسبت این اعترافات با عصمت را بازکاوی نماید. یافته­های پژوهشی حاکی از این‌است که او، بدون توجه به سیاق کلام، نگاه منظومه‌وار به سخنان امام علی(ع) و اکتفا به ظاهر عبارات، برخی از فرازهای نهج‌البلاغه را به‌صورت تقطیع و گزینشی در جهت اهداف خاص مورد بهره‌برداری قرار داده است؛ اذعان امام به «خطا» بر اساس اندیشه توحیدی و ناظر به بُعد مُلکی و «طلب مغفرت» حضرت، به دلیل متفاوت بودن لسان دعا با شریعت به دلیل اشتغال به امور مباح و ناظر به جنبه تعلیم و تربیت امت می‌باشد و منافاتی با «عصمت» ندارد، از این‌رو ادعای وی سست و بدون پشتوانه متقن و عقلانی می‌باشد. اکنون با توجه به اینکه از یک‌سو شیعه در مورد برخورداربودن امام از ویژگی «عصمت» اجماع دارند و از سوی دیگر افرادی نظیر آلوسی با شبهه‌افکنی درصدد متزلزل نمودن عقائد امامیه برآمده‌اند، از این‌رو پرداختن به موضوع بحث جهت روشن‌شدن حقیقت، ضرورت مضاعفی دارد

جامعه‌ اسلامی پس از پیامبر (ص) دچار انحرافات شدیدی شد. این انحرافات موجب انتقاد امام علی (ع) از خلفای قبل از خود و بزرگان جامعه شد. از همین رو ایشان از آغاز خلافت خود به اصلاحات اساسی سیاسی دست زد. سؤال اصلی این پژوهش این است که امام علی (ع) برای گذر از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی از نظر سیاسی چه راهکارهایی ارائه کرده‌اند؟ امام (ع) برای جلوگیری از انحرافات و جهت اصلاح جامعه اسلامی و زدودن روش جاهلی، در دو حوزه اساسی دست به اصلاحات زدند. ایشان با معرفی ویژگی‌های حاکم و کارگزاران اسلامی و نیز روش حکومت‌داری سعی در جامعه‌سازی کردند. امام (ع) بر انتخاب حاکم و رهبرانی تأکید دارند که بر مبنای قرآن و سنت پیامبر (ص) عمل می‌کنند این انتخاب باید مقبولیت عمومی هم داشته باشد بر اساس قرآن و سنت، امیرالمؤمنین (ع) برترین فرد و عامل‌ترین فرد به قرآن و سنت پیامبر (ص) بودند امام علی (ع) در حوزه حکومت‌داری نیز سعی می‌نمود که جامعه را از ظلم و انواع و اقسام آن به عدل سوق دهد و از نظر ایشان حاکمان و مدیران باید به عدالت رفتار کنند باید مدیران شایسته انتخاب شوند تا جامعه از جاهلیت به سمت جامعه اسلامی حرکت کند. همچنین امام علی (ع) در حوزه مسائل جنگی نیز رفتارهای خاصی از خود نشان دادند ایشان به پرهیز از جنگ‌طلبی‌ تأکید داشتند.

امیر مؤمنان علی (ع) همراه با توصیه‌ها و دستورات اخلاقی خود سعی کرده‌اند که فلسفۀ آن توصیه‌ها و دستورات را به زیباترین شکل ممکن برای مخاطبانشان روشن کنند و این به معنای اعتقاد آن حضرت به استدلال‌پذیری احکام اخلاقی است. در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی به استنباط و بررسی استدلال‌های اخلاقی در کلام امیر مؤمنان (ع) پرداخته شده است و هدف از انجام آن اثبات این مطلب است که آن حضرت دستورات اخلاقی را صرفاً بیانگر احساسات و امیال افراد یا قرارداد اجتماعی، یا دستور آمران و ناهیان نمی‌دانستند، بلکه در توصیه‌های اخلاقی خود هم به مصالح و مفاسد رفتارهای انسان نظر داشته‌اند و هم به توانایی درک آن مصالح و مفاسد به‌وسیلۀ مخاطبان آن توصیه‌ها. با توجه به اینکه برخی احکام اخلاقی معطوف به وظیفه انسان و برخی معطوف به نتیجه افعال او هستند، امام (ع) در تبیین دستورات و توصیه‌های اخلاقی خود هم به استدلال‌های وظیفه‌گرایانه نظر داشته است و هم از استدلال‌های نتیجه‌گرایانه به بهترین شکل ممکن بهره برده است. گرچه در نگاه حکیمانۀ آن حضرت دستور اخلاقیِ وظیفه‌گرایانه‌ای که به هیچ غایتی معطوف نباشد، هرگز محقق نمی‌شود و همۀ افعال نهایتاً متوجه غایت و هدفی هستند و آن تقرّب به کمال مطلق از راه آراستگی به صفات کمال و جمال الهی است.

اسلام برای سعادت دنیوی و اخروی بشر، هدف بعثت انبیاء را در تشکیل جامعه آرمانی می‌داند که مبتنی بر اصول و قواعد الهی باشد. یکی از اهداف والای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، تشکیل حکومت الهی و به‌تبع آن ایجاد چنین جامعه‌ای تلقی می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، در پی پاسخ‌گویی به این سؤال اساسی است که از منظر نهج‌البلاغه، جامعه آرمانی چه ویژگی‌هایی دارد؟ و حضرت علی علیه السلام چه استراتژی‌هایی را برای نیل به این جامعه بیان می‌دارند؟ برنامه‌ریزی بر اساس استراتژی‌های تعیینی ائمه معصومینb، اصلاحات همه‌جانبه، شفافیت امور و پاسخگویی و درنتیجه برقراری عدالت اجتماعی در همه ابعاد آن، ضرورت رابطه مستقیم ولایت با جامعه، توجه و اهتمام توأمان به ابعاد معنوی و مادی در جامعه، جاری شدن و حاکمیت قرآن و لزوم مردم‌سالاری و دموکراسی دینی از یافته‌های این پژوهش به شمار می­رود. در مجموع می‌توان گفت نیل به جامعه آرمانی با چنگ زدن به ریسمان الهی و به‌کارگیری دستورات و استراتژی‌های پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام به دست می‌آید.

مکتب اسلام با آموزه های فکری پیامبرصلی الله علیه و آله و امامان پس از ایشان و به خصوص امیرمؤمنان؛ علی علیه السلام معنادارست؛ آموزه‌های فکری فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که به تدریج فرهنگ اسلام و طبعاً تمدّن اسلام را بنا نهاد. نهج البلاغه؛ به عنوان یکی از منابع مهم معارف علوی است و تمدّن اسلامی به معنای ظهور اسلام در تمام شئون زندگی بشریت است. از آن‌جایی که اصول فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست از مهم‌ترین اصول هر تمدّنی به شمار می‌رود، در این نویسه، نگارنده برآن است تا به بررسی اصول تمدّنی از زبان امیر مؤمنان، امام علی علیه السلام، بپردازد. این تحقیق به شیوه کتابخانه ای و روش تحلیلی و توصیفی با تکیه بر نهج البلاغه نگاشته شده است. یافته‌های حاصل در این پژوهش، تبیین‌گر نگاه امیرالمؤمنین علی علیه السلام به ابعاد مختلف مؤلفه‌های تمدّنی است. این مقاله با بررسی معارف رسیده از امیرالمؤمنین علیه السلام می­‌توان به این مهم دست یافت که بایسته‌ها و نبایسته‌های فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست در نیل یافتن به تمدن اسلامی از جمله مواردی است که در کلام حضرت بازتاب یافته است.

هدف: از آنجا که جدال کلامی و اقناع مخاطب به ‌شیوۀ صحیح و مؤثر، یکی از موضوعات مهم تعاملات اجتماعی از گذشته‌های دور تا عصر ارتباطات کنونی بود؛ پژوهش حاضر در راستای کاربردی کردن مفهوم «مجادلۀ احسن» بر ‌اساس آموزه‌های قرآن کریم و با الگوگیری از سیرۀ عملی امام علی(ع) صورت پذیرفت. روش: گردآوری اطلاعات در ‌این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی بود. یافته‌ها: بر ‌خلاف معنای لغوی جدال که اغلب به «ستیزه‌جویی کلامی» تعبیر می‌شد، قرآن کریم به معنای مثبت جدال نیز توجه کرده و از آن به «جدال احسن» تعبیر می‌کند و شاخصه‌هایی را نیز برای دستیابی به ‌آن معرفی کرده بود. نتیجه‌گیری: با استناد به ‌آیات قرآن کریم، پنج مورد از ضروری‌ترین ویژگی‌های جدال احسن، شامل بیان تمثیل، همدلی با مخاطب، استفاده از برهان، حفظ ادب و پرهیز از استهزا و رعایت انصاف و پرهیز از تعصب‌ورزی انتخاب شد. سپس با بررسی سیرۀ امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، به طور جداگانه برای هر کدام از آنها مصادیق عملی تبیین شد.

بررسی گونه‌های مختلف احادیث غدیر در ارائه تصویری روشن و کشف حقایق و معارف مغفول از واقعه وحیانی غدیر، امری ضروری و از ظرفیت پاسخ‌گویی به نیازهای پژوهشی و آموزشی عصر کنونی برخوردار است. نوشتار حاضر به روش تحلیل محتوا و اسناد کتابخانه‌ای به گونه‌شناسی، تعیین فراوانی، مقایسه احادیث غدیر در آثار دو عالم اهل سنت قرون سوم و چهارم یعنی؛ احمدبن‌شعیب نسائی و سلیمان‌بن‌احمد طبرانی و توجه به معارف قابل استخراج از گونه‌های مختلف حدیث غدیر پرداخته است. بیست روایت غدیر استخراج شده از آثار نسائی در شش گونه و چهل روایت غدیر در آثار طبرانی در نه گونه قرار گرفت. مناشدات امام علی (ع)، اخذ شهادت از مردم توسط پیامبر (ص)، جملات خبری و همچنین روایت ابن‌عباس از گونه‌های مشترک (و در عین حال متفاوت از جهت فراوانی و ساختار) در آثار نسائی و طبرانی است. از جمله وجوه اشتراک و اختلاف می‌توان به گونه اخذ شهادت پیامبر (ص) اشاره کرد. در آثار نسائی موردی از احادیث اخذ شهادت بدون طرح سؤال (جنبه خبری) اما در آثار طبرانی همگی با جملات سؤالی پیامبر (ص) نظیر؛ «أَلَسْتُ اُوْلِی بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ؟» مشاهده شد. همچنین از گونه‌های مشترک در آثار نسائی و طبرانی، روایت ابن‌عباس که هم از جهت سند و متن از همخوانی بالایی برخوردار است معارفی چون؛ مقام امامت و ولایت معصومان (ع) به ویژه امیرمؤمنان علی‌بن ابی‌طالب (ع)، فضائل اهل‌بیت (ع)، نسبت قرآن و عترت (ثقلین)، پاسخ شبهات امامت و ... از گونه‌های احادیث غدیر قابل استخراج است.

سالیان متمادی این مسئله اخلاقی مطرح است که چگونه می‌توان بین عدالت و مصلحت ارتباط برقرار کرد؛ برهمین‌اساس، عدالت و مصلحت از موضوعات شاخصی است که در کلام امام علی× به آن پرداخته شده است. تعاریف مختلفی از عدالت مانند «یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا»، «إِعطَاءُ کُلِّ ذِی‌حَقٍ حَقَّهُ» در کلام حضرت بیان گردیده و امام× با عباراتی مانند «صَلاحُ الرّعیّهِ بِالعَدلِ» به مصلحت عدالت‌بنیان اشاره نموده است. از طرف دیگر، موانع اخلاقی مختلفی در راه اجرای عدالت اجتماعی وجود دارد. در این پژوهش تلاش شده تا با روش توصیفی ـ تحلیلی ترابط عدالت امام علی× و مصلحت با رویکردی اخلاقی مورد کاوش قرار گیرد. از یافته‌های این پژوهش این است که عدالت، مقوم اخلاق و سبک زندگی اسلامی بوده و حیات اجتماعی بدون عدالت امکان‌پذیر نخواهد بود. علاوه بر آن، در تهافت میان عدالت و مصلحت، عدالت با در نظر گرفتن مصلحت مقدّم می‌گردد.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های دیروز، امروز و فردای جوامع بشری، انحطاط اخلاقی است. کتاب نهج‌البلاغه از بنیادین‌ترین کتب اخلاقی، بر این سازه اجتماعی تأکید دارد. بدین منظور مطالعه حاضر با هدف شناسایی و ارزیابی مقولات اخلاق اجتماعی در قالب مدلی کیفی از کتاب نهج‌البلاغه انجام شده است. روش تحقیق مطالعه حاضر، تاکتیک تحلیل محتوای پنهان کتاب نهج‌البلاغه منطبق بر رویکرد اشتراوس با استفاده از نرم افزار MAXQDA2022 است. 2327 واحد معنایی در حوزه مقولات اخلاق اجتماعی در بخش کدگذاری باز، شناسایی شد. از دسته‌بندی کدهای شناسایی شده، 55 کد فرعی و 9 کد محوری تحت عنوان مقولات متغیراخلاق اجتماعی اکتشاف گردید. یافته‌های این مطالعه نشان می دهد، در میان مقولات اخلاق اجتماعی در نهج‌البلاغه، رفتار‌های اسلامی در مورد اموال به‌صورت معناداری با بیشترین فراوانی (482F=) و با بیشترین وزن نرمال شده داده‌ها (0.3089Wj=) مورد تأکید حضرت علی× می باشد.