جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه‌های چابکی سازمان‌های آموزشی بر اساس دیدگاه امام علیj است. روش پژوهش کیفی، از نوع تحلیل متن به شیوه‌ی استقرایی - قیاسی است. منبع داده‌ها، کتب نهج‌البلاغه و غُرَرُالحِکَم و دُرَرُالکَلِم است. جمع‌آوری اطلاعات به دو روش، تحلیل محتوای متن و مصاحبه انجام شده است. بدین منظور با استفاده از کدگذاری باز، محوری، منتخب، داده‌های لازم از نهج‌البلاغه و غررالحکم جمع‌آوری و سپس در جهت پایایی و روایی مقوله‌ها از روش مثلث‌سازی استفاده شده است. نهایتاً، تعداد ۱۰ نفر از متخصصان مدیریت آموزشی و معارف اسلامی، مفاهیم استخراج‌شده را مورد بررسی قرار داده‌اند. روش نمونه‌گیری هدفمند، باتوجه‌به غنای اطلاعاتی و دردسترس‌بودن تا حد اشباع مقوله‌ای بوده است. یافته‌ها حاکی از ۸ مؤلفه و ۲۷ زیر مؤلفه است، مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: شیوه مدیریت و رهبری، مدیریت نیروی انسانی، انعطاف‌پذیری، پاسخگویی، مدیریت دانش، زمان انجام کار، اصلاح امور و بهبود شرایط، پیش‌بینی و استفاده از فرصت‌ها. برخی از زیر مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: مشورت با افراد شایسته، نظارت و ارزشیابی، مدارا و رفق ورزی، توجه به زمانه خود، توجه به تهدیدها و مهارکردن آن‌ها، آینده‌نگری، غنیمت شمردن فرصت‌ها. براین‌اساس می‌توان نتیجه‌گیری کرد، سازمان‌های آموزشی در جوامع اسلامی باید بر اساس اصول ارزشی خود به پایه‌ریزی نظامی مناسب مبادرت ورزند تا بتوانند اصول، روش‌ها و کارکردهای خود را از حالت ایستا خارج کرده و خواسته‌هایشان را متناسب با دگرگونی‌های محیطی شاداب وزنده نگه دارند.

نامه 53 نهج البلاغه، یک منشور و الگوی جامع، برای نظام سازمانی و اداری است که می‌شود بر اساس آن برای هر مساله حکومتی، میزانی را مشخص نمود. یکی از مسائل مهم، میزان مشخص شده برای حقوق مدیران می‌باشد که مقدار حقوق و دلایل آن به صورت کامل ذکر شده است. این مقاله با استفاده از توصیف و تحلیل نامه 53 نهج البلاغه، روایات و نیز یادداشت‌برداری کتابخانه‌ای به این یافته رسیده است که منظور از «اَسبِغ عَلَیهِمُ الاَرزاق» در پرداخت حقوق مدیران، حقوقی مد نظر هست که مدیر بتواند به راحتی زندگی کند و دغدغه معیشتی نداشته باشد. امام علی علیه السلام سه هدفِ اصلاح مدیر، جلوگیری از خیانت و اطاعت از فرامین را از دلایل حقوق مکفی بیان می‌فرمایند و با توصیه‌های مؤکد بر ساده‌زیستی مدیران، آن‌ها را از ساختن یک زندگی اشرافی برحذر داشته و مساوات با کارمندان زیرمجموعه خود را از ویژگی‌های برتر یک مدیر برشمرده‌اند. این همدلی و مساوات، نتیجه‌اش ایجاد رابطه قلبی کارمندان با مدیر می‌باشد که سلسله‌وار به رابطه قلبی با رهبر حکومت می‌رسد و این مهم‌ترین ابزار برای پایداری یک حکومت و دولت خواهد بود.

فراگیری تفکر عثمانیه به‌عنوان خونخواهان عثمان و تأثیرگذاری این تفکر در شاخه‌های مختلف علوم و شکل‌گیری «مکتب تاریخ‌نگاری عثمانیه»، مسئله‌ای در خور توجه می‌باشد. از آنجا که تقابل با علی(ع) و اعتقاد به عدم مشروعیت خلافت وی در تفکر عثمانیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصول این تفکر، پذیرفته شده است، شناخت نوع رویکرد تاریخ‌نگاران این مکتب در ترسیم شخصیت آن حضرت و چگونگی تصویرسازی آنان از حوادث دوران حکومت ایشان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی تحلیلی، می‌کوشد تا گونه‌ نگاه تاریخ‌نگاران این مکتب نسبت به علی(ع) و حوادث دوران خلافت وی را بررسی و تحلیل نماید. بر اساس یافته‌های پژوهش، تاریخ‌نگاران این مکتب همسو با سیاست‌های حاکمان و حامیان اموی خویش، تلاش کردند تا با جعل و تحریف در برخی از گزارش‌ها، تصویری متفاوت و غیرواقعی از شخصیت علی(ع) و حوادث دوران خلافت وی برای مخاطبان خویش ارائه دهند.

شاعران و مدیحه­سرایان اهل بیت (ع) از دیرباز مناقب و فضایل اهل بیت نبوّت را در قالب های شعری ریخته اند. امام علی (ع) شخصیت بی­نظیری است که بسیاری از شاعران شیعی و سنی به مدح و بیان فضایل‌ ایشان پرداخته و بدین گونه براعتقاد راستین خود نسبت به ایشان تأکید کرده­­اند؛ از آن جمله شاعر بزرگ شیعی در عراق، در قرن سیزدهم قمری، شیخ حسین آل­نجف، مدیحه­سرای اهل‌بیت (ع). در این پژوهش کوشش شده تا با روش توصیفی- تحلیلی و استناد به دیوان این شاعر شیفتۀ شیعی، فضایل و مناقب مولای متقیان بررسی شود. نتایج حاکی است که شاعر در بیان فضیلت آن حضرت، با زبانی روان و صریح و با استناد به آیات و احادیث نبوی و نیز نهج‌البلاغه، حوادث تاریخی و جنگ­های مهم زندگی دوران آن حضرت چون جنگ بدر، حنین، احد، خندق و غیره را بازتاب داده و در این راه از زیبایی­های بلاغی چون تلمیحات، استعارات و تشبیهات زیبا بهره برده است. علاوه بر آن، شاعر برای بیان شجاعت و دلاوری امام، منزلت و شفاعت او، از حوادث مهم دوران آن حضرت چون لیلة‌المبیت، مسألۀ غدیر، ردُّ الشّمس، «قسیم النار والجنة» سخن به میان آورده است.

اولین فردی که پس از قرآن کریم و رسول خدا(ص)، در ساحت علم کلام، سخن به میان آورده و مباحث کلامی را مطرح و بیان نموده و کلامش سرچشمة این علم گشته است، امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السلام) است. با بررسی دیدگاه های مختلف دانشمندان به ویژه دانشمندان اهل تسنّن و بررسی تاریخی شرایط زمانی خلفای سه گانه از اعترافات اهل سنّت و معتزله می توان به تأیید این مدعا دست یافت. امامان معصوم (علیهم‌السّلام)، از اولین شاگردان علوم الهی و کلامی امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به شمار می‌آیند و پس از آنها شاگردانشان یعنی دانشمندان و متکلّمان مسلمان هستند. سوای اندیشمندان شیعه که در اثرپذیری آنها از امام(ع) تردیدی نیست، در این مقاله با بررسی آثار دانشمندان و متکلّمان مسلمان از اهل سنّت و معتزله و اشعریون، به اثرپذیری مستقیم یا غیرمستقیم آنان از آموزه‌های وحیانی امیرالمؤمنین امام علی (علیه-السّلام) پرداخته شده است. با بررسی دیدگاه‌های متکّلمان اهل سنت همچون جاحظ بصری، ابوالحسن اشعری، قاضی عبدالجبّار، فخر رازی و غزالی این نتیجه حاصل می شود که آنان در دیدگاه‌های کلامی خود وام‌دار امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السّلام) هستند.

مولوی با اینکه سنی‌مذهب است، در ابیات و حکایت‌های متعددی به ستایش اهل‌بیت عصمت و خصوصاً حضرت علی(ع) ‌پرداخته و جنبه‌هایی از عشق و محبت به این خاندان والا را در اشعارش منعکس کرده‌ است. اعتقاد و ارادت مولوی به حضرت علی(ع) مانند بسیاری دیگر از عقاید و دیدگاه‌های وی از سوی منتقدان مثنوی و عرفان با نقد و انکار همراه شده است. منتقدان، ابیات و حکایت‌هایی از مثنوی را که نشانگر محبت خالصانۀ مولوی به حضرت علی(ع) است، با خوانش مغرضانه و به ‌میان ‌آوردن مواضع درون‌دینی و معیارهای مذهبی خود، تفسیر و نقد کرده‌اند. در نوشتار حاضر با رویکردی تحلیلی ـ انتقادی و با استفاده از شیوه‌های علمی تحلیل متن و استناد، نقدهای واردشده به این ابیات مولوی بررسی شده است. هدف از این ارزیابی، معرفی منتقدان مثنوی در عصر حاضر و بررسی انتقادی نقدهای آنان بر حکایت‌ها و ابیات مرتبط مثنوی با حضرت علی(ع) است تا از این رهگذر، شناختی روشن و حقیقی‌تر از اعتقاد و اندیشۀ مولوی حاصل شود. بر اساس بررسی‌های انجام‌گرفته، چنین برداشت می‌شود که مولوی در نقل حکایت «خدو انداختن خصم بر روی علی(ع)» از اتهام تصرف و تاریخ‌سازی مبراست؛ در واقع مولوی این حکایت را مطابق روایت کتاب‌های معارف و کیمیای سعادت سروده و برخلاف نقد و نظر منتقدان، انگیزۀ وی از سرودن این حکایت، تعلیم اندیشه‌های عرفانی است و نه تاریخ‌سازی و غرض‌ورزی با شیعه؛ همچنین در نقدِ نقدهای وارد بر تفسیر مولوی از حدیث غدیر با استناد و استشهاد به قراین مختلف ثابت می‌شود که مولوی حدیث ولایت را تقریباً موافق با اعتقاد شیعیان تفسیر کرده است.

پژوهش حاضر، با بهره­گیری از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی سیمای نوع­دوستانه و ایثارگرانه امام علی(ع) در اندیشه عطار و مولوی پرداخته­است. مطالعه آثار آن­ها نشان­می­دهد که علت اقبال انسان امروزی به اندیشه­های آن دو، به تأکید آن­ها بر ارزش، حرمت و کرامت انسان برمی­گردد و مهمترین جلوه آن، دوست­داشتن آن­ها و خدمت­نمودن به آن­ها، یعنی نوع­دوستی است. آن دو در آثار خود، علاوه بر مدح صادقانه و پاک امام علی(ع) و بیان ویژگی­های وی، اشاراتی به حوادث مهم زندگی او دارند، که بیانگر شخصیت نوع­دوستانه و ایثارگرانه اوست که خدا درباره‌­اش می‌فرماید: «و برخی از مردم براى به‌دست­آوردن خشنودى خدا جان خویش را فدامی‌کنند». آن­ها امام علی(ع) را الگوی بزرگ فضایل اخلاقی، به­ویژه محبت، اخلاص، نوع دوستی و ایثار ستوده و مردم را به پیروی از او ترغیب نموده­اند. زیرا او، که به گفته عطار «کوه حلم و باب علم و قطب دین» است، اصل نخست در معاشرت با مردم را محبت، احترام و دوستی دیگران دانسته و خطاب به مالک می­فرماید: «قلب خویش را از مِهر مردم و دوستی و لطف آنان سرشار کن». درواقع سیره عملی زندگی ایشان احترام کامل و اعتماد به دیگران بوده است». مولوی نیز او را "افتخار هر نبی و هر ولی" دانسته و او را مولای همه زنان و مردان مؤمن می­خواند که همواره نوع­دوستی را یکی از اصول مهم تعالیم خود شمرده و قلبش مملو از دوست داشتن مردم و هدایت آن­ها بوده­است.

«حدیث خُلَّت» یکی از ادلّه قائلان به افضلیّت ابوبکر بر صحابه پیامبر$ است که در بسیاری از کتب روایی و کلامی اهل سنّت، با اَسناد و طرق گوناگون ذکر شده است. آنان می‌گویند رسول اکرم$ فرموده است: «اگر می‌خواستم خلیلی از امّتم برگزینم حتماً ابوبکر را برمی‌گزیدم» (بخاری، 1410، 6: 206) و این نشانه جایگاه ویژه ابوبکر نزد آن حضرت، و دلیلی است بر افضلیت او. بر پایه روایات خلّت، سبب این موقعیت برجسته ابوبکر، آن است که هیچ کس همچون او در راه پیامبر$ ایثار جان و مال نداشته است. حدیث مذکور علیرغم شهرتش، با اشکالاتی در سند و دلالت روبروست. در مقابل، احادیث متعدّدی افضلیّت امام علی% را اثبات می‌کند. همچنین، این دیدگاه که ابوبکر بیشترین ایثار در جان و مال را داشته است نیز قابل اثبات نبوده و با برخی آیات قرآنی و شواهد تاریخی تنافی دارد.