جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عصمت در لغت به معنای منع و نگه‌داشتن و در اصطلاح عبارت است از وجود نیرویی در انسان معصوم که او را از ارتکاب خطا و گناه حفظ می‌کند. امامیه بالاتفاق «عصمت» را برای امام ضروری دانسته و با دلائل عقلی و نقلی به اثبات آن پرداختند. ولی آلوسی این عقیده شیعه را انکار کرده و مدعایش را به برخی از خطبه‌های نهج‌البلاغه مستند نموده و می‌گوید: «اذعان امام علی(ع) به خطا و طلب مغفرت» دلیل بر عدم‌عصمت حضرت می­باشد. مقاله حاضر کوشیده، با تکیه بر روش اسنادی، تحلیلی به بررسی انتقادی دیدگاه آلوسی بپردازد و نسبت این اعترافات با عصمت را بازکاوی نماید. یافته­های پژوهشی حاکی از این‌است که او، بدون توجه به سیاق کلام، نگاه منظومه‌وار به سخنان امام علی(ع) و اکتفا به ظاهر عبارات، برخی از فرازهای نهج‌البلاغه را به‌صورت تقطیع و گزینشی در جهت اهداف خاص مورد بهره‌برداری قرار داده است؛ اذعان امام به «خطا» بر اساس اندیشه توحیدی و ناظر به بُعد مُلکی و «طلب مغفرت» حضرت، به دلیل متفاوت بودن لسان دعا با شریعت به دلیل اشتغال به امور مباح و ناظر به جنبه تعلیم و تربیت امت می‌باشد و منافاتی با «عصمت» ندارد، از این‌رو ادعای وی سست و بدون پشتوانه متقن و عقلانی می‌باشد. اکنون با توجه به اینکه از یک‌سو شیعه در مورد برخورداربودن امام از ویژگی «عصمت» اجماع دارند و از سوی دیگر افرادی نظیر آلوسی با شبهه‌افکنی درصدد متزلزل نمودن عقائد امامیه برآمده‌اند، از این‌رو پرداختن به موضوع بحث جهت روشن‌شدن حقیقت، ضرورت مضاعفی دارد

مکتب اسلام با آموزه های فکری پیامبرصلی الله علیه و آله و امامان پس از ایشان و به خصوص امیرمؤمنان؛ علی علیه السلام معنادارست؛ آموزه‌های فکری فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که به تدریج فرهنگ اسلام و طبعاً تمدّن اسلام را بنا نهاد. نهج البلاغه؛ به عنوان یکی از منابع مهم معارف علوی است و تمدّن اسلامی به معنای ظهور اسلام در تمام شئون زندگی بشریت است. از آن‌جایی که اصول فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست از مهم‌ترین اصول هر تمدّنی به شمار می‌رود، در این نویسه، نگارنده برآن است تا به بررسی اصول تمدّنی از زبان امیر مؤمنان، امام علی علیه السلام، بپردازد. این تحقیق به شیوه کتابخانه ای و روش تحلیلی و توصیفی با تکیه بر نهج البلاغه نگاشته شده است. یافته‌های حاصل در این پژوهش، تبیین‌گر نگاه امیرالمؤمنین علی علیه السلام به ابعاد مختلف مؤلفه‌های تمدّنی است. این مقاله با بررسی معارف رسیده از امیرالمؤمنین علیه السلام می­‌توان به این مهم دست یافت که بایسته‌ها و نبایسته‌های فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست در نیل یافتن به تمدن اسلامی از جمله مواردی است که در کلام حضرت بازتاب یافته است.

اسلام برای سعادت دنیوی و اخروی بشر، هدف بعثت انبیاء را در تشکیل جامعه آرمانی می‌داند که مبتنی بر اصول و قواعد الهی باشد. یکی از اهداف والای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، تشکیل حکومت الهی و به‌تبع آن ایجاد چنین جامعه‌ای تلقی می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، در پی پاسخ‌گویی به این سؤال اساسی است که از منظر نهج‌البلاغه، جامعه آرمانی چه ویژگی‌هایی دارد؟ و حضرت علی علیه السلام چه استراتژی‌هایی را برای نیل به این جامعه بیان می‌دارند؟ برنامه‌ریزی بر اساس استراتژی‌های تعیینی ائمه معصومینb، اصلاحات همه‌جانبه، شفافیت امور و پاسخگویی و درنتیجه برقراری عدالت اجتماعی در همه ابعاد آن، ضرورت رابطه مستقیم ولایت با جامعه، توجه و اهتمام توأمان به ابعاد معنوی و مادی در جامعه، جاری شدن و حاکمیت قرآن و لزوم مردم‌سالاری و دموکراسی دینی از یافته‌های این پژوهش به شمار می­رود. در مجموع می‌توان گفت نیل به جامعه آرمانی با چنگ زدن به ریسمان الهی و به‌کارگیری دستورات و استراتژی‌های پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام به دست می‌آید.

هدف: از آنجا که جدال کلامی و اقناع مخاطب به ‌شیوۀ صحیح و مؤثر، یکی از موضوعات مهم تعاملات اجتماعی از گذشته‌های دور تا عصر ارتباطات کنونی بود؛ پژوهش حاضر در راستای کاربردی کردن مفهوم «مجادلۀ احسن» بر ‌اساس آموزه‌های قرآن کریم و با الگوگیری از سیرۀ عملی امام علی(ع) صورت پذیرفت. روش: گردآوری اطلاعات در ‌این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی بود. یافته‌ها: بر ‌خلاف معنای لغوی جدال که اغلب به «ستیزه‌جویی کلامی» تعبیر می‌شد، قرآن کریم به معنای مثبت جدال نیز توجه کرده و از آن به «جدال احسن» تعبیر می‌کند و شاخصه‌هایی را نیز برای دستیابی به ‌آن معرفی کرده بود. نتیجه‌گیری: با استناد به ‌آیات قرآن کریم، پنج مورد از ضروری‌ترین ویژگی‌های جدال احسن، شامل بیان تمثیل، همدلی با مخاطب، استفاده از برهان، حفظ ادب و پرهیز از استهزا و رعایت انصاف و پرهیز از تعصب‌ورزی انتخاب شد. سپس با بررسی سیرۀ امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، به طور جداگانه برای هر کدام از آنها مصادیق عملی تبیین شد.

بررسی گونه‌های مختلف احادیث غدیر در ارائه تصویری روشن و کشف حقایق و معارف مغفول از واقعه وحیانی غدیر، امری ضروری و از ظرفیت پاسخ‌گویی به نیازهای پژوهشی و آموزشی عصر کنونی برخوردار است. نوشتار حاضر به روش تحلیل محتوا و اسناد کتابخانه‌ای به گونه‌شناسی، تعیین فراوانی، مقایسه احادیث غدیر در آثار دو عالم اهل سنت قرون سوم و چهارم یعنی؛ احمدبن‌شعیب نسائی و سلیمان‌بن‌احمد طبرانی و توجه به معارف قابل استخراج از گونه‌های مختلف حدیث غدیر پرداخته است. بیست روایت غدیر استخراج شده از آثار نسائی در شش گونه و چهل روایت غدیر در آثار طبرانی در نه گونه قرار گرفت. مناشدات امام علی (ع)، اخذ شهادت از مردم توسط پیامبر (ص)، جملات خبری و همچنین روایت ابن‌عباس از گونه‌های مشترک (و در عین حال متفاوت از جهت فراوانی و ساختار) در آثار نسائی و طبرانی است. از جمله وجوه اشتراک و اختلاف می‌توان به گونه اخذ شهادت پیامبر (ص) اشاره کرد. در آثار نسائی موردی از احادیث اخذ شهادت بدون طرح سؤال (جنبه خبری) اما در آثار طبرانی همگی با جملات سؤالی پیامبر (ص) نظیر؛ «أَلَسْتُ اُوْلِی بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ؟» مشاهده شد. همچنین از گونه‌های مشترک در آثار نسائی و طبرانی، روایت ابن‌عباس که هم از جهت سند و متن از همخوانی بالایی برخوردار است معارفی چون؛ مقام امامت و ولایت معصومان (ع) به ویژه امیرمؤمنان علی‌بن ابی‌طالب (ع)، فضائل اهل‌بیت (ع)، نسبت قرآن و عترت (ثقلین)، پاسخ شبهات امامت و ... از گونه‌های احادیث غدیر قابل استخراج است.

سالیان متمادی این مسئله اخلاقی مطرح است که چگونه می‌توان بین عدالت و مصلحت ارتباط برقرار کرد؛ برهمین‌اساس، عدالت و مصلحت از موضوعات شاخصی است که در کلام امام علی× به آن پرداخته شده است. تعاریف مختلفی از عدالت مانند «یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا»، «إِعطَاءُ کُلِّ ذِی‌حَقٍ حَقَّهُ» در کلام حضرت بیان گردیده و امام× با عباراتی مانند «صَلاحُ الرّعیّهِ بِالعَدلِ» به مصلحت عدالت‌بنیان اشاره نموده است. از طرف دیگر، موانع اخلاقی مختلفی در راه اجرای عدالت اجتماعی وجود دارد. در این پژوهش تلاش شده تا با روش توصیفی ـ تحلیلی ترابط عدالت امام علی× و مصلحت با رویکردی اخلاقی مورد کاوش قرار گیرد. از یافته‌های این پژوهش این است که عدالت، مقوم اخلاق و سبک زندگی اسلامی بوده و حیات اجتماعی بدون عدالت امکان‌پذیر نخواهد بود. علاوه بر آن، در تهافت میان عدالت و مصلحت، عدالت با در نظر گرفتن مصلحت مقدّم می‌گردد.

«رضا» یکی از مقامات عرفانی و بلکه والاترین آنهاست. با‌توجه به اهمیّت آن در سیر‌و‌سلوک عرفانی، پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی، مقام‌عرفانی رضا را در اللّمع سرّاج‌طوسی به‌عنوان قدیمی‌ترین اثر تعلیمی عرفانی مورد بررسی قرار داده و مبتنی بر کلام امیرالمؤمنین (ع) آن را نقد کرده و تأثیرپذیری این متن را از آموزه­های امام عارفان شناسایی کرده است. سرّاج همچون بعضی دیگر از عارفان با شاخص­هایی مقامات را از احوال جدا کرده و «رضا» را جزو مقامات لحاظ کرده است و پس از آن، احوال را برمی­شمارد. اما تطبیق کلمات امیرالمؤمنین (ع) در خصوص «رضا» بر شاخص­های مذکور، نشان می­دهد دیدگاه عرفایی چون ابن عربی با کلام حضرت سازگارتر است که تفاوت احوال و مقامات را از حیث شدت و ضعف می­بینند و تمایز ماهوی میان آن‌ها قائل نیستند. در سخنان حضرت، مرز گذاری و دسته‌بندی میان احوال و مقامات وجود ندارد و می‌توان هم احادیث دالّ بر مقام و اکتسابی ‌بودن رضا و هم احادیث دالّ بر حال و اعطایی ‌بودن رضا را در آن مشاهده کرد. با توجه به کلام امیرالمؤمنین (ع)، مرتبۀ سومی که سرّاج برای اهل رضا قائل شده ‌است، امکان تحقق ندارد و این از ایرادات تقسیم‌بندی سه‌گانۀ اوست.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های دیروز، امروز و فردای جوامع بشری، انحطاط اخلاقی است. کتاب نهج‌البلاغه از بنیادین‌ترین کتب اخلاقی، بر این سازه اجتماعی تأکید دارد. بدین منظور مطالعه حاضر با هدف شناسایی و ارزیابی مقولات اخلاق اجتماعی در قالب مدلی کیفی از کتاب نهج‌البلاغه انجام شده است. روش تحقیق مطالعه حاضر، تاکتیک تحلیل محتوای پنهان کتاب نهج‌البلاغه منطبق بر رویکرد اشتراوس با استفاده از نرم افزار MAXQDA2022 است. 2327 واحد معنایی در حوزه مقولات اخلاق اجتماعی در بخش کدگذاری باز، شناسایی شد. از دسته‌بندی کدهای شناسایی شده، 55 کد فرعی و 9 کد محوری تحت عنوان مقولات متغیراخلاق اجتماعی اکتشاف گردید. یافته‌های این مطالعه نشان می دهد، در میان مقولات اخلاق اجتماعی در نهج‌البلاغه، رفتار‌های اسلامی در مورد اموال به‌صورت معناداری با بیشترین فراوانی (482F=) و با بیشترین وزن نرمال شده داده‌ها (0.3089Wj=) مورد تأکید حضرت علی× می باشد.

مسئله خلافت بلافصل امیرالمؤمنین علی (ع) از جمله مسائل کلامی مناقشه‌انگیز بین اهل سنّت و اهل تشیع بوده و هست. بررسی منطقی و منصفانه جهت حل مسئله می‌‌تواند راه صواب را فراروی جویندگان حقیقت قرار دهد. هدف این نوشتار، بازشناسی و تبیین روش‌‌های امیرالمؤمنین (ع) بر امامت و خلافت بلافصل خویش بر پایه شرح نهج‌البلاغه آیت‌الله مکارم شیرازی است. پرسش اصلی تحقیق آن است که امیرالمؤمنین علی (ع) در نهج‌البلاغه، با عنایت به شرح آیت ا.. مکارم شیرازی، با چه روش‌‌هایی و چگونه به دفاع از امامت و خلافت بلافصل خویش استدلال فرمود؟ این مقاله به روش بررسی متون و تحلیل محتوا تهیه شده است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد که امیرالمؤمنین علی (ع) هم با روش ارائه استدلال منطقی از نوع شکل دوم و هم از روش معرفی صریح خود به عنوان امام، اثبات کردند که تنها او شایسته امامت و خلافت بلافصل پیامبر اعظم (ص) بوده‌‌اند.

شمس‌الدین ذهبی، از محدثان مشهور و تأثیرگذار اهل سنت، که دیدگاه‌هایی قابل تأمل (نسبتاً خاص) راجع به برخی از آیات دال بر فضایل امام علی دارد، وی معتقد است وقتی خداوند در آیه ۶۱ سوره آل عمران به پیامبر(ص) دستور می‌دهد که «نفْس» خود را در مباهله بیاورد و آن حضرت نیز با عنایت به این فراز، امام علی را به همراه می‌برد، نه‌تنها از آن واژه، معنای همبستگی و همدلی محکم و قاطع فهمیده نمی‌شود، بلکه اساساً این عبارت درصدد تمجید از امام علی نیست و صرفاً به این معناست که پیامبر کسی را که به لحاظ موقعیت جغرافیایی و خانوادگی به وی نزدیک‌تر از دیگران است، به همراه ببرد. لذا این نوشتار با رویکردی تطبیقی-تحلیلی درصدد بررسی ادعای ذهبی برآمد. نگارندگان در این مقاله با مطالعه واژه «نفس» در دیگر آیات قرآن و مقایسه آن‌ها با یکدیگر، به این نتیجه رسیدند که گرچه منظور از کلمه «نفس»، شخص انسان نیست، ولی شامل همه اطرافیان یک فرد نیز نمی‌تواند باشد و صرفاً بر شبیه‌ترین افراد به وی، اطلاق می شود. همچنین با توجه به مقام و فضایل پرشمار حضرت علی، در بررسی مناقب ایشان در آثار فریقین، این نتیجه حاصل شد که نزدیک‌ترین انسان‌ها به رسول خدا و به عبارتی «نفسِ» آن حضرت، کسی جز خود امام علی(ع) نمی‌تواند باشد.