جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين رساله نقش مکتب‌خانه‌ها را در يک قرن اخير به‌عنوان يک نهاد آموزشي سنتي، و کانوني براي تعليم و تربيت و حفظ و گسترش فرهنگ تشيع، مورد بررسي قرار داده و نقش اجتماعي و سياسي آن را تبيين کرده است. سرزمين افغانستان در دروه اسلامي به نام خراسان معروف بوده و مردمان آن خراساني قلمداد مي‌شدند. اين سرزمين در قرن نوزدهم ميلادي از خراسان به افغانستان تغيير نام يافت. و اما مکتب‌خانه‌ها در افغانستان از آغاز طلوع خورشيد اسلام به‌وجود آمده، و بعدها همزمان با فتوحات اسلامي در سراسر جهان اسلام نيز گسترش يافت. اولين مکتب‌خانه‌ها براي آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان در سرزمين بلخ، توسط يکي از شاگردان امام زين‌العابدين( بنيان نهاده شد. ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم بلخي که از دانشمندان و مفسران اماميه به‌شمار مي‌رود در مناطق بلخ، بخارا، مرو، سمرقند، ري و سرانجام در مدينه به تحصيل علم و کسب حديث و فراگيري تفسير پرداخت؛ او پس از مدت‌ها دوري از وطن، به زادگاهش بلخ بازگشت، و در شهر "بروقان" از توابع بلخ ساکن شد. وي در اين شهر مکتب‌خانه‌اي بنيان نهاد و فرزندان مردم را آموزش مي‌داد. تعداد افرادي را که او بدين ترتيب تربيت نموده حدود سه هزار پسر و هفتصد دختر ذکر کرده‌اند. مکتب‌خانه‌ها در حفظ و گسترش فرهنگ تشيع از طريق تعليم و تربيت، و برگزاري مراسم مختلف در ايام عزاداري، اعياد و آئين‌هاي مذهبي نقش مهمي داشته‌اند. محروميت سياسي، اجتماعي و فرهنگي شيعيان که از سوي حاکمان محلي بر ايشان تحميل مي‌شد، موجب گرديد که اماکني مانند مکتب‌خانه، تا مدت‌ها تنها نهاد تعليم و تربيت رسمي در مناطق شيعه‌نشين باشد. به‌همين دليل، عملکرد آن در زمينه سوادآموزي، و آموزش احکام و معارف ديني بسيار مثبت و سازنده بود، به‌طوري که سطح سواد در جامعه شيعه افغانستان به‌مراتب بيش از ساير مناطق بوده است.