جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هزاره جدید، هزاره پیشرفت های فناورانه و رویش و بالش مفاهیم نوین است. مفاهیم و ابزارهای نوین، برابر نهاده های واژگانی می خواهند. در این مقاله به توان های بالقوه و بالفعل زبان فارسی در واژه سازی و واژه گزینی می پردازیم. بخش نخست مقاله به ویژگی های ذاتی زبان فارسی در امر واژه سازی اشاره می کند. بخش دوم به فرایندهای اصلی واژه سازی، یعنی ترکیب و اشتقاق و فرایندهای فرعی چون ابداع، سرواژه سازی، وامگیری، آمیزش، گسترش معنایی، بازتحلیل، اشتقاق صفر، پس سازی، کوتاه سازی، قیاس و ... می پردازد. در پایان، به این نتیجه رسیده ایم که نوواژه هراسی ایرانیان، بزرگ ترین و مهم ترین مانع در امر واژه سازی است. این مانع را باید از میان برداشت.

تصوف و عرفان اسلامی، بینشی فراخ و بلند است که از بلندا و اوج، به عالم و پدیده های آن می نگرد و در نهایت، با فراز رفتن بر قله های رفیع مکاشفه و شهود به وحدت و اتصال می انجامد.لذا از آغاز تاکنون، بسیاری به نیت شناختن و شناساندن این جریان فراگیر و چهره های برجسته آن، قدم در راه نهاده اند و هر یک، از زاویه ای خاص به آن پرداخته اند اما آنچه انجام گرفته، در مقابل عظمت و کلیت موضوع بسیار ناچیز می نماید.در این رابطه، کشف هر اثر معتبر و قدیمی می تواند چراغ راهی به شمار آید که بر گوشه ها و زوایایی از تاریخ و حقیقت عرفان اسلامی پرتوانداز شود؛ یکی از آثاری که در همین راستا به رشته تحریر درآمده، کتاب «سلسله العارفین و تذکره الصدیقین»، تالیف «مولانا محمدبن برهان الدین بن خواجه محمدرضا»، معروف به «محمدقاضی» است.نثر این کتاب، فصیح، آمیخته به نظم و آراسته به آرایه های ادبی (به ویژه در بخش دیباچه و مقدمه) است. موضوع نسخه، معرفت حق، شرایط و آداب مرید و مراد، خوارق عادات و حکایات اهل معرفت است.در این مقاله، بررسی اجمالی و محتوایی نسخه، ابواب و فصول آن، ویژگی های زبانی، ارزش های ادبی و ... مورد نظر بوده است.

بحث انسان و جایگاه او و تبیین کرامت و منزلت او، از مهم ترین مباحثی است که همواره در مثلث معرفتی خداشناسی، جهان شناسی و انسان شناسی مورد توجه اندیشمندان و نوابغ بشری و از آن جمله، مولانا قرار گرفته است. در این مقاله سعی شده تا به آیات و روایاتی اشاره شود که مولانا در قالب اشعاری نغز و پرمعنی، در مورد چگونگی خلقت انسان و عظمت وجودی او، استعدادهای بالقوه و ابعاد نظری، فکری، روحی و جسمی و نحوه سیر تکاملی و آفات و موانع سیر تعالی و تقربش به ساحت کبریایی حق به گونه ای عمیق و دقیق مطرح نموده است و سرانجام، به ارزش های متعالی پایگاه و موقعیت او در نظام آفرینش و برخی ویژگی ها و صفات و خصوصیات عالی ودانی و در نهایت، هدف خلقت او با تمسک به معدودی از اشعار مثنوی از منظر قرآن و روایات اشاره شود.

ابعاد زندگی سراسر مبارزه فرخی یزدی (1318-1267 ش.)، به غیر از اشعار سیاسی، با مبارزات سازش ناپذیر قلمی آمیخته است اما به دلیل شهرت بسیار وی در غزلیات و رباعیات سیاسی، چندان به جنبه روزنامه نگاری و مقاله نویسی وی پرداخته نشده است. در این مقاله کوشش می شود که به توصیف دوره ها و ویژگی های روزنامه نگاری فرخی و بررسی مختصات و امتیازات «طوفان» پرداخته شود.فرخی یزدی برای همراهی با جنبش آزادی خواهی، روزنامه انتقادی طوفان را به سال 1301 ش.، تاسیس و نخستین شماره آن را در دوم شهریور همان سال منتشر نمود.طوفان به رغم استبداد و خفقان سنگین دوره رضاشاهی،به مدت هشت سال «ثابت قدم» منتشر شد.دوران مبارزات قلمی فرخی با طوفان به دو دوره اصلی تقسیم می شود: دوره یکم از بدو تاسیس طوفان تا توقیف آن به علت نشر مقاله «امنیت چیست؟»؛ دوره دوم از زمان انتشار مجدد آن در تاریخ 6/6/1305 تا پایان مصونیت سیاسی فرخی در مجلس هفتم (بهمن 1307). اما اصلی ترین دوران انتشار طوفان، دوره یکم بود که نیش کلک طوفان با شدت و حدت هرچه بیشتر، زورمداران، بیدادگران، زرپرستان و قانون گریزان را آماج انتقاد بی پروای خود قرار می داد. اما در دوره دوم به دلایلی مجبور شد، شیوه ای محتاطانه پیش گیرد به طوری که نسبت سطوح انتقادات علیه رأس هرم قدرت، در این دوره دوم کاهش یافت. با این حال، طوفان به غیر از سبک انتقادی و شیوه آزادی خواهی و عدالت طلبی، از امتیازاتی چون عزم قطعی و دوراندیشی، حق گویی، بی تعلقی، واقع بینی و ریشه ابی مسایل، استفاده از شعر برای سبک روزنامه نگاری و ... برخوردار بود که در ادامه، بحث و بررسی شده است.

«آینه های دردار» (1371)، پس از انتشار، واکنش های مختلفی در میان مولفان و منتقدان برانگیخت. سویه ای از این واکنش ها، متعلق به کسانی بود که صرفا به ایرادگیری و انکار ارزش های اثر پرداختند تا به آن حد که گویی در کل اثر، حتی یک نکته مثبت هم وجود نداشته است؛ نقد درویشیان، براهنی و مهدی قریب از این دسته است اما البته با تفاوت هایی. براهنی با محمل تراشی از تئوری های رمان، استدلال گرانه نقد می کند و گاه به جنبه های مثبت هم اشارات کوتاهی دارد ولی مثل همیشه، کشدار و پرطول و تفصیل می نویسد. نقد درویشیان، با ایده های ایده آلیستی و ایدئولوژیک نوشته شده است و به طور تمام عیار، متکی بر وسواس های سیاسی در محتویات و وفاداری به معیارهای سنتی در داستان نویسی است و به همین سبب،توأم با عصبانیت و تعصب است. در این میان لحن قریب، اگر چه بسیار آرام و توأم با انعطاف است، استدلال ها و استنادات او عمق چندانی ندارد و اغلب آنها را می توان به سادگی رد کرد. در سویه دیگر، موافقان و معتقدان به گلشیری قرار دارند که سبک داستان نوسی او را در مجموع، برخوردار از بدعت و بارآوری بسیار و سازه های ساختاری آن را نیز مطلوب و مبرا از هرگونه عیب قلمداد می کنند و در این میان، آینه های دردار نیز نمونه کامل عیاری از نمط عالی داستان نویسی محسوب می شود که «حرمت ریشه ها» را «در آینه خلق هنری» پاس داشته است. اما مخالفان بر این باور هستند که آینه های دردار، تصویری «مجازی» و «مغشوش و مخدوش» از ما ارائه می دهد. نقد فرج سرکوهی، و شهریار وقفی پور، نمونه ای از این نقدهای مثبت است.

خاقانی شاعری است دیرآشنا وشعر او هنوز هم ابهامات فراوان دارد. دلیل این امر، تعدد منابع و تعمد خاقانی در بهره گرفتن از تمام آموزه هایش در شعر است؛ به همین دلیل، مجال پژوهش در دیوان خاقانی گسترده است.نویسنده در این مقاله می کوشد تا کلمه «عیشا» را در بیتی معروف از قصیده ترسائیه خاقانی بار دیگر مورد بررسی قرار دهد و در احتمالات گوناگون آن، تاملی دیگر کند او در نهایت، احتمال و یا احتمالاتی را که با سبک و شیوه بیان خاقانی تناسب بیشتری دارد، برمی گزیند.

در این تحقیق بر آنیم تا تاثیر صوری، نحوی و معنائی فعل بند پایه بر تحقق یا تحقق نیافتن رخداد مورد نظر در بند پیرو را مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم. برای نیل به این هدف، نخست، حدود هزار جمله از سه داستان احمد محمود (1380 و 1365) و سیامک گلشیری (1385) استخراج شد و سپس، 400 جمله که تناسب بیشتری با تحقیق حاضر داشت، به منظور تحلیل نهایی انتخاب شد. نتایج حاصل از بررسی داده ها نشان داد که فعل بند پایه، نقشی محدودکننده بر انتخاب فعل بند پیرو دارد. این محدودیت ها در حوزه وجه و زمان دستوری فعل که مقوله های صوری هستند و در قلمرو نمود که مفهومی نحوی- معنائی است،قابل مشاهده اند. هر سه عنصر فوق، به طرق مختلف، تعابیر معنائی متفاوتی به کل جمله می دهند. از دیگر یافته های مهم تحقیق، این است که هر فعلی، ظرفیت پذیرش بندهای پیرو از جمله ای خبری، پرسشی، امری و تعجبی را ندارد. دوم اینکه بسیاری اوقات، این فعل بند پایه است که حکم می کند فعل بند پیرو با چه وجهی ظاهر شود. در این زمینه، افعال بند پایه به سه دسته تقسیم می شوند: الف- افعال نشانگر تحقق حتمی رخداد مورد نظر در بند پیرو، ب- افعال حاکی از ابهام در تحقق رخداد مورد نظر در بند پیرو، پ- افعال دال بر محقق نشدن رخداد مورد نظر در بند پیرو.

از جمله استفاده های ثانوی نسخه بدل ها، مطالعه در تحولات عقیدتی و سیاسی جوامع است. در این مقاله با استفاده از 4 نسخه خطی کتاب «البیاض و السواد» «خواجه ابوالحسن علی بن حسن سیرجانی» چنین مطالعه ای را انجام داده ایم. مساله تحقیق حاضر این ا ست که چرا در سه دست نویس از این کتاب، نام عارف کرمانی قرن سوم به شکل «شاه بن شجاع الکرمانی» و در یک نسخه به صورت «شاه شجاع الکرمانی» آمده است؟ بر مبنای فرض این تحقیق، در دوران شاه شجاع مظفری، با توجه به شباهت های صوری در نام و کنیه و شباهت های واقعی یا ادعائی دیگری که بین «شاه کرمانی» و «شاه مظفری» وجود داشته است، سعی بر این بوده که این گونه نمایانده شود که شاه مظفری از بسیاری جهات، از جمله نام و کنیه، همچون شاه کرمانی است و به این وسیله، در واقع «شاه شجاع مظفری» را به معنویت «شاه بن شجاع کرمانی» که در آن روزگار از قداست خاصی بین مردم برخوردار بوده است، منتسب می کرده اند.

امروزه پیشرفت و اهمیت اسطوره شناسی و ارتباطات میان رشته ای آن، بر کسی پوشیده نیست. از سویی فهم متون حماسی چون شاهنامه فردوسی که سند هویت قوم ایرانیست بدون پرداختن به اسطوره و به کارگیری راهکارهای نوین آن، ممکن به نظر نمی رسد.در این مقاله بر اساس نظریات منطق مکالمه میخاییل باختین (M.Bakhtin) و منطق مکالمه اساطیر لوی استروس C.levi-strauss)) که معتقد به وجود هم نوایی و مکالمه بین عناصر مختلف یک متن یا یک اسطوره با عناصر سایر متون یا اساطیرند، عناصر اسطوره جمشید را از خلال روایات گوناگون آن استخراج نموده و به تشریح مکالمات و هم نوایی های آنها پرداخته ایم.نتیجه تحقیق حاکی از تایید نظریه مکالمه گری است و نشان می دهد که عناصر اسطوره جمشید با دیگر متون پیش و پس از خود، چه هند و ایرانی و چه سامی، ارتباطی دوسویه و تنگاتنگ دارد. این ارتباطات تنگاتنگ می تواند مولود دو سرچشمه متفاوت باشد: نخست وجود روایات هم اصل و اقتباس یکی از دیگری؛ دو دیگر وجود نوعی توارد و همسانی که خود می تواند ناشی از شباهت های فرهنگی، جغرافیایی و ... و یا به قول استروس ناشی از کارکرد یکسان ذهن بشری باشد.

غزل، عصاره و خلاصه اندیشه و احساس شاعر است و استعاره نیز به سبب ایجاز، مناسب ترین ابزار برای بروز و ظهور این اندیشه و احساس به شمار می رود. بررسی استعاره در غزل مشهورترین شاعران غزلسرای سبک عراقی (از سنایی تا حافظ) نشان می دهد که میانگین استعاره در هر غزل، حدود 3.33 است و سنایی با میانگین 4.2 به عنوان آغازگر این راه، شاعری استعاره گراست. پس از او در شعر خاقانی و انوری از این میزان کاسته می شود و دوباره سیر صعودی خود را طی می کند تا این که استعاره در شعر جمال الدین عبدالرزاق، به پای سنایی می رسد و کمال الدین اسماعیل اصفهانی از سنایی نیز پیشی می گیرد اما پس از آن، ناگهان استعاره در شعر مولوی به پایین ترین میزان می رسد (میانگین 2.4 در هر غزل) سپس، افتان و خیزان این راه طی می شود تا این که در شعر خواجو نیز دوباره اوج می گیرد و سرانجام، در غزل حافظ با میانگین 6 استعاره در هر غزل، به نقطه اوج و کمال خود می رسد. نکته مهم این است که حافظ در بهره گیری از استعاره تبعیه نیز در رأس و بسی بالاتر از شاعران این سبک قرار دارد. به طور خلاصه، می توان چنین استنباط کرد که استعاره می تواند یکی از مهم ترین جاذبه های سخن باشد و این را می توان یکی از دلایل مهم مقبولیت شعر حافظ تلقی کرد اما غزل سعدی و مولوی نشان می دهد که استعاره را نمی توان تنها عنصر زیبایی غزل به شمار آورد.