جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیامبران الهی از هر نوع پلیدی و آلودگی از قبیل شرک، کفر، فساد و تباهی هم در محورهای اعتقادي، تبلیغی و هم در محورهای صدور احکام و فتاوی و افعال منزّه و در واقع از ارتکاب به معاصی کبیره و صغیره عمدی و سهوی در تمام دوران عمر خویش به اعتقاد اکثرّیت شیعیان و همچنين از زمان نبوّت به اعتقاد اشاعره معصومند. مقوله عصمت انبیاء اگرچه در مباحث اعتقادی و کلامی دارای قدمتی دیرینه می باشد، امّا همیشه یکی از مهم ترین و شبهه‌دارترین و گفتگو انگیز ترین مباحث کلام اسلامی در بین متکلّمان و مفسّرین مسلمان است لذا در این پژوهش در پنج فصل به بررسی عصمت انبیاء در نگاه علامه طباطبائی و فخر رازی و مقایسه دیدگاه های دو مفسّر بزرگ شیعی و اشاعره پرداخته شده است. در فصل اوّل: شامل کلّیاتی در مقوله عصمت « تعریف مسأله، اهمیّت و جایگاه، پیشینه عصمت، طرح سؤالات اصلی و فرعی، حدود، فرضیات، اهداف و روش پژوهش مطرح گردیده است. در فصل دوم: مباني نظري تحقيق شامل زندگي نامه علّامه طباطبائي و فخر رازي، ادبيات تحقيق شامل واژه شناسي عصمت، معنای لغوی و اصطلاحی عصمت، عصمت در قرآن کریم، عصمت از دیدگاه شیعه، اشاعره و معتزله و علی الخصوص عصمت در نگاه فخر و علامه، بررسی واژه نبّي و نبوّت در لغت، قرآن و اصطلاح، تفاوتهای رسول و نبّی و دیدگاه فخر و علّامه درباره‌ي رسول و نبی ودر پایان فصل، مقایسه دیدگاه فخر و علّامه لحاظ گردیده است. در فصل سوّم : منشأ و مراتب عصمت از ديدگاه علّامه و فخر رازی عنوان شده و در این خصوص مباحث مسأله لطف و وجوب لطف در دیدگاه مفسّرین و متکلّمین اسلامی و در نزد علّامه و فخر رازی، بررسی رابطه عصمت با لطف الهی، مسأله منشأ عصمت و بررسی چهار دیدگاه مطرح شده درباره منشأ عصمت انبیاء، رابطه عصمت با علم، رابطه عصمت با اختیار، مراتب عصمت، مسأله گناه و اقسام آن، دیدگاه علّامه و فخر درباره گناه، مراتب عصمت در نزد علّامه و فخر در نهایت مقایسه آراء علّامه و فخر در خصوص منشأ و مراتب عصمت آورده شده است. در فصل چهارم : دلائل ضرورت (لزوم) عصمت انبیاء در نزد علّامه طباطبائی و سپس امام فخر رازی با استناد به آیات قرآن کریم آورده شده و در پایان فصل مقایسه ای بین دو دیدگاه مطرح گردیده است.و در فصل پایانی (فصل پنجم): برای بررسی مهمترین مسأله یعنی دیدگاه علّامه و فخر در خصوص آیات موهم (شک برانگيز) صدور گناه و خطا از أنبیاء مسائلي همچون شبهات عصمت قبل از بعثت و شبهات وارد بر اعتقاد، تبليغ، احکام و فتاوی و افعال پیامبر در بعد از بعثت و سپس شبهات مربوط به سایر أنبیاء در بعد اعتقاد،تبليغ، احکام و افعال آنان از نگاه علّامه و سپس از منظر فخر رازی همراه با پاسخ های آن دو شخصیت و مفسّر بزرگ مطرح و در پایان مقایسه ای بین دو دیدگاه علّامه و فخر در خصوص نگاه و پاسخ آن ها به شبهات وارد بر عصمت أنبياءانجام گرديد. و در نهايت در مبحث نتيجه گيري با نگاه و بررسی در دیدگاههای علّامه و فخر در خصوص عصمت، مراتب و منشأ عصمت، لزوم و ضرورت آن و آیات شبهه دار وارد بر عصمت أنبیاء(ع)، نظر نگارنده نیز در خصوص تأیید و یا ردّ دیدگاه های مذکور، مطرح گردید.

نقد، مناظره و احتجاج در میان مذاهب اسلامی سابقه‌ای دیرین دارد. صدها سال است عالمان مذاهب شیعه و اهل سنّت، بنیان باورها و رفتارهای یکدیگر را نشانه رفته و بر بطلان یا انحراف آن استدلال می‌کنند، از این رو نقد بین مذهبی امری نوپیدا نیست.امّا حمله به معتبرترین کتاب حدیثی شیعه و باطل دانستن احادیث آن از جانب نویسندگان اهل سنت امری جدید است که صلاح عبد الفتاح خالدی به آن اقدام کرده است. جایگاه رفیع کتاب کافی و نویسنده آن نزد شیعیان، هر شیعه آگاهی را به پاسخگویی به شبهات وارده و دفاع از این کتاب فرا می‌خواند.خالدی با نادیده گرفتن پاسخ‌های هزار ساله عالمان شیعه به شبهات وارده، یکبار دیگر شبهات تکراری را، این بار نسبت به احادیث کافی مطرح ساخته و بر نویسنده آن، مرحوم کلینی تاخته است.او در کتاب خود الکلینی و تأویلاته الباطنیه هم از روش‌های صحیح نقد دور مانده است و هم در کاربرد معیارهای صحیح و مقبول نقد حدیث، یعنی قرآن و حدیث دچار لغزش شده است.این نوشتار، با بیان روش‌های صحیح و معیارهای مقبول نقد حدیث، در مقام پاسخگویی به این شبهات و بَرنمودن لغزش‌های خالدی است. راهی که اساتید و بزرگان پیشین آن را هموار ساخته‌اند.

از تعمق دانشمندان، سخن پردازان و شارحان بزرگ دنیا، در اقیانوس بیکران نهج البلاغه قرن ها می گذرد، اما هنوز جان کلام مولا امیرالمونین امام علی(ع) به کمال، توصیف و تبیین نشده است، چراکه نهج البلاغه، دانشنامه الهی، درون کلام خالق و والاتر از کلام مخلوق است و دو امتیاز ویژه دارد: یک فصاحت و بلاغت و دیگری چند بعدی بودن آن؛ گنجینه ای بی پایان که از امیر بی بدیل ملک سخن علی بن ابی طالب(ع) سرزده است؛ همو که فرمود: «به راستی ما فرماندهان سپاه سخنیم؛ ریشه درخت سخن در میان ما دویده و جا گرفته و شاخه هایش بر سر ما آویخته است»(خطبه 233). تلاش کرده اند نهج البلاغه را به دقت مورد بررسی و کنکاش قراردهند؛ کنه سخن مولا را به فراخور معرفت خود دریابند و به خواننده منتقل نمایند. ابن ابی الحدید یکی از ده ها شارح بزرگترین شاهکار ادبی بشر میان عرب و عجم می باشد که در تفسیر «اخو القرآن» قلم فرسایی کرده است. این مقاله برآنست ضمن معرفی معروفترین شرح نهج البلاغه (شرح ابن ابی الحدید) و شخصیت خالق آن، روش وی در این اثر را مورد نقد و بررسی قرار دهد و به این سوال پاسخ دهد که: آیا شرح بیست جلدی ابن ابی الحدید، به واقع، تبیین دقیق کلام نورانی و روشنگر امیرالمومنین امام علی – علیه السلام – هست یا نه.

این مقاله بر آن است تا جایگاه نقد و عقل گرایی را از دیدگاه قرآن کریم مورد بررسی قرار دهد. مولف اعتقاد دارد که دین اسلام با مسیحیت تفاوت جوهری دارد زیرا اسلام بر خلاف مسیحیت به عقل گرایی دعوت می کند و پیام دین اسلام در عصر جدید چیزی جز عقلانیت نیست و برای این سخن از قرآن دلایل متعددی ذکر می کند. همچنین مولف معتقد است که پیام دیگر قرآن برای انسان جدید فرهنگ نقد می باشد. زیرا ایمانی اهمیت دارد که بتواند در برابر تردیدها و شک ها مقاومت نماید. بنابراین نگاه انتقادی به دین و فرهنگ خود برای رسیدن به یقین لازم و ضروری است.

جهان هر روز مرحله‌ای تازه و فضایی جدید را تجربه می‌کند. این حال و هوای نو تنها خاص محیط‌های اجتماعی و علوم تجربی نیست، بلکه فضای دین و مذهب را نیز احاطه کرده است.در جریان این نو شدن، شیعه‌پژوهی نیز جایگاه ویژه‌ای یافته و توجه بسیاری از اندیشمندان را به خود جلب کرده‌است. در این میان،آگاهی از دیدگاه پژوهشگران دنیای غرب در خصوص تشیع از آن‌جا که از بیرون به آن می‌نگرند جالب و در عین حال می‌تواند یاری‌گر شیعه‌پژوهان حقیقت-طلب باشد، چراکه به‌یقین بررسی عادلانه و منطقی آراء و نظرات گوناگون می‌تواند در نهایت حقیقت راستین را به مرحله ظهور و بروز برساند. باید گفت در قافله مستشرقان شیعه‌پژوه،ویلفرد مادلونگ به سبب سابقه کاری و آثارش، برجسته و موردتوجه است. لذا نگرش‌های شیعه‌پژوهی وی و تأثیر آن بر شیعه‌پژوهی سایر مستشرقان، محل توجه رساله حاضر واقع شده و این پژوهش در پی فهم چیستی دیدگاه وی درباره تشیع (با تکیه بر شیعه اثنی عشری) و چگونگی روش کار او در این حوزه است.از آن‌جا که پژوهش حاضر به روش اکتشافی عمل می‌کند؛ لذا فرضیه‌ای برای آن تعریف نشده است.گفتنی است برای دست‌یابی به خواسته‌ها و اهداف این رساله، مدخل‌های نوشته شده به‌وسیله مادلونگ در دائره-المعارف اسلام، و برخی دیگر ازآثار وی ترجمه و مورد بررسی و نقد واقع شد.آن‌چه در نهایت می‌توان گفت این است که وی درباره موضوعات مختلف مرتبط با تشیع اثنی‌عشری به شیوه‌ای علمی و غیرمتعصبانهبه بررسی و بحث پرداخته و اطلاعات ارزشمندی ارائه نموده؛ البته در برخی موارد با نادیده گرفتن مسائل مهم، دچار اشتباه شده و مطالبی نادرست را به رشته تحریر درآورده است.به هر حال ،علی‌رغم تحقیقات به نسبت گسترده مادلونگ درباره شیعه اثنی‌عشری، در نهایت نمی‌توان به چهارچوب مشخصی درباره دیدگاه وی در رابطه با تشیع دست یافت. ولی باید گفت که این دانشمند آلمانی تبار با تلاش‌ها و تحقیقات ارزنده خود درباره اسلام و تشیع نقش مهمی در شناساندن تاریخ اسلام و مذاهب اسلامی ایفا کرده‌ است

«الفصول المهمة في تأليف الأمة»، تأليف علامه سيد عبدالحسين شرف ‏الدين از جمله آثار ارزشمندى است كه در راستاى ايجاد وحدت و الفت ميان امت اسلامى به نگارش درآمده است. اين اثر نشان مى‏ دهد كه مسأله وحدت در نزد شرف ‏الدين چه اندازه مهم بوده است كه اولين اثرش را به آن اختصاص داده است. مؤلف که بیشترین دغدغه را در تقریب بین شیعه و سنی دارد، در این اثر به عوامل بروز تفرقه و جدایی بین مذاهب اسلامی پرداخته و راهکارهایی برای وحدت نیز ارائه می ‌کند. علامه شرف الدین در مقدمه به وقایع پس از رحلت پیامبر (ص) پرداخته و تنها «وحدت اسلامی» را راه بالندگی و پیشرفت جامعه اسلامی می‌ داند. وی سپس در ۱۲ فصل با نقل احادیث صحیح از مجامع حدیثی معتبر اهل سنت و نیز فتواهای برجسته عالم اسلام از دورترین دوره آن درباره اسلام، ایمان، حرمت انسان گوینده شهادتین، اهل نجات بودن موحدان و نجات اهل توحید به بیان حقایق پرداخته است. او همچنین به مقوله اجتهاد در مقابل نص، فتاوای تکفیری و تکفیر شیعه و پاسخ به آن، نقش دروغ سازان و عملکرد برخی از نویسندگان در تفرقه افکنی واکنش نشان داده است.

در غالب کتب فلسفی، پس از نقد دیدگاه اشاعره و معتزله در باب صفات خداوند ادعا می شود دیدگاه مورد اتفاق اهل حکمت، قول به عینیت صفات کمالیه با ذات مقدس واجب تعالی است؛ اما با قدری تأمل در آثار متفکران شیعی، اختلاف نظر قابل توجهی در مقام تحلیل عینیت صفات با ذات ملاحظه می گردد. یکی از این نظرات، قول به «ترادف مفهومی صفات حقیقی خداوند» می باشد که با صراحت تمام و بدون هیچ شائبه تردید در آثار برخی اندیشمندان صاحب مکتب همچون ابن سینا و شیخ احسائی مطرح شده است.در این نوشتار، پس از طرح موجز نظریه مشهور «عینیت صفات با ذات» در نزد متکلمان شیعی و گمانه زنی در مبادی تصوری و تصدیقی آن، ابتدا محذورات پذیرش این قول از سوی ابن سینا و احسائی واکاوی گردیده و سپس کلمات این دو متفکر پیرامون عدم مغایرت مفهومی صفات ذاتی واجب تعالی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این راستا مشخص می شود، پیش فرض های مشترک قائلان نظریه مزبور دو چیز است: یکی اعم بودن مفهوم صفت از عرض که ایشان را از قائلان به نفی صفات متمایز نموده و دیگر، اصل امتناع انتزاع مفاهیم متعدد از حقیقت بسیط که مانع از پذیرش تمایز مفهومی صفات در ساحت ذات باری شده است.

مثنوی حاصل یک عمر تلاش برای درک، شناخت و یافتن معارف والای اسلامی است. احاطه گسترده مولانا جلال‌الدین محمد بلخی خراسانی به مبانی عرفان و تصوف اصیل اسلامی و تحقق وی به آداب سلوک معنوی که جای جای این کتاب نشان از آن دارد، و علاوه بر این آگاهی از سایر علوم عقلی و نقلی، همه و همه در به وجود آوردن مثنوی نقش داشته‌اند. مثنوی تنها یک کتاب ادبی یا عرفانی نیست، بلکه کتابی است که قرآن را در قالب شعر، تمثیل، برهان و عرفان تفسیر می‌کند. هنر مولانا در آن است که زلال معارف اسلامی را با عطر ادب ایرانی آمیخته و به تشنگان حقایق و سالکان طریق کمال عرضه می‌کند. مثنوی کتابی است که مورد توجه همه اقشار واقع شده است به خصلت‌های بشر و روحیات انسان و مسائل روانی و اجتماعی بشر به ظرافت خاصی نگریسته است. و گهگاه نگاه‌ها و موضع‌های شخصی مولوی نیز در آن دیده می‌شود. با مطالعه مثنوی مشاهده می‌شود که باورهای کلامی مولوی در بسیاری از موارد با باورهای کلامی اشاعره مطابقت داشته و مغایر با باورهای کلامی شیعه امامیه می‌باشد با دقت در مفاهیمی چون توحید الهی، رویت سعیده، ذات وصفات الهی، قدم وحدوث قرآن، عدل الهی، جبر واختیار(توحید افعالی) ، قضا وقدر و... در مثنوی مشاهده می‌شود که مولوی با صرف نظر از برخی باورها که نشات گرفته از عرفان اوست پیرو عقاید کلامی اشاعره و اهل سنت و جماعت است. مطالعه مثنوی همیشه دغدغه‌ی خاطری برای اینجانب به وجود می‌آورد و آن تضادها و تعارض‌هایی بود که میان برخی از مفاهیم مذهبی در مثنوی و اعتقادات مذهبی شیعی وجود داشت. و در ذهن مشغولیت‌هایی ایجاد می‌کرد. آیا این تعارضات وجود دارد و اگر وجود دارد چگونه مثنوی همچنان محبوب و پذیرفته است وچگونه همچنان در قلب من جای دارد. همین دغدغه عاملی شد که به مطالعه‌ی شرح‌ها و نوشته‌هایی درباره‌ی مثنوی بپردازم و شناخت و جمع میان این تفاوت‌ها، انگیزه‌ی انتخاب این موضوع برای کار در مرحله‌ی پایان‌نامه شد.‌بسیاری از صاحب نظرانبه بررسی و تفسیرکلامی ابیات مثنوی پرداخته‌اند، از جمله شرح مثنوی شریف اثر بدیع الزمان فروزانفرشرح مثنوی شرح نیکلسون بر مثنوی اثر رینولد الین نیکلسون تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی اثر علامه محمد تقی جعفری و شرح مثنوی حلبی همچنینمی‌توان به مقالات زیر نیز اشاره کرد. مقاله توحید افعالی درعرفان مولوی و کلام اشعری نوشته مرتضی شجاری، قضا و قدر در مثنوی نوشته ناصر نیکوبخت، چگونگی بازتاب مساله کلامی جبرواختیار در مثنوی مولوی سبب ومسبب از دیدگاه جبر عارفانه مولوی نوشته محمد فولادی و محمدرضا یوسفی مولوی و حل معمای جبر و اختیار در مکتب عشق نوشته ناصر نیکوبخت . اما در تمامی این کتابها و مقاله ها بیشتر آرای کلامی مولوی آورده شده و به مقایسه آرای کلامی مستخرج از مثنویبا عقاید بزرگان شیعه اثنی عشری پرداخته نشده‌است، در این پایان سعی شد که ابتدا اعتقادات کلامی بروز یافته در مثنوی استخراج شود وسپس با اعتقادات شیعی مقایسه شود. روش انجام کار روش کلید واژه ای– مفهومی استبه این صورت که در یک موضوع خاص مثلا حدوث و قدم قرآن سعی شده است تمامی ابیاتی که در آنها کلمه‌های مربوط به حدوث و قدم قرآن، به کاررفته‌است گرد‌آوری شود و علاوه بر این با مطالعه مثنوی، مفاهیمی که به این موضوع مربوط است بررسی گردد. تا اطلاع جامعی از این مفهوم کلامی در مثنوی به دست بیاید. پس از بررسی عقاید مولوی در یک موضوع خاص به مقایسه آن عقاید با عقاید کلامی علامه حلی که از بزرگان شیعه اثنی عشری است پرداخته شده‌است. به این علت علامه حلی جهت مقایسه انتخاب شده است کهاولا نزدیک به عصر مولوی است وثانیا علامه توانست تا با استدلال‌ورزی و خردگرایی، منظومه? فکر شیعه را انضباط بخشد. او در مواجهه با دو جریان اعتزالی و اشعری، شیوه‌ای خردپذیر را در معرفی مکتب تشیع برگزید.منظومه? فکر شیعی به واسطه? متفکرانی برجسته بنا شده است. افرادی که تأمل در دینداری کرده‌اند و فهمی شیعی از مکتب اسلام را عرضه کرده‌اند. شاید پیش از آن‌ها، مکتب فکری شیعه انضباط و نظم کمتری داشت. علامه حلی از آن جمله متفکرانی است که مباحث عقیدتی در فکر شیعه را نظم و نسق بخشیده است. وی در مباحث مختلف اعتقادی وارد شده و صورت منضبطی از اندیشه شیعی را ارائه کرده است.پس ازبررسی عقاید علامه حلی ومولوی،به این موضوع پرداخته شده که چرا با وجود اینهمه افتراق و تفاوت در عقاید مولوی با عقاید علامه حلی کتاب مثنوی اینهمه مورد توجه گروههای مختلف با عقاید مختلفقرارگرفته است؟و پاسخ بسیار روشن است مثنوی دارای وسعت مفاهیم و معانی است و زاویه‌های متعددی را دارد که هرکس، با هر عقیده و جناحی بالاخره اشتراکاتی با مثنوی درک می‌کند. این پایان‌نامه در پنج فصل تنظیم شده است: فصل اول که مربوط به پورپوزال است به بیان مسئله، سوالات اصلی تحقیق، فرضیه‌ها و پیشینه تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم فصل تعریف‌ها و مفاهیم است و به ذکر توضیحاتی درباره‌ی کلام و عرفان پرداخته شده است. در فصل دوم عقاید کلامی سه فرقه بزرگ اشاعره، معتزله و شیعه اثنی عشری به اختصار آورده شده و توضیحی مختصر در مورد عرفا و فرقه مولویه که به مولوی منسوب است داده شده است در فصل سومبه زندگی نامه علامه حلی ومولوی وهم چنین بررسی عقاید کلامی آنها پرداخته شده است فصل چهارم که اصلی‌ترین فصل پایان نامه است فصلی است که در آنمفاهیم استخراج شده از مثنوی با دسته بندی اعتقادی مطرح شده است.و با توجه به اشعار و شواهد مثال‌های مستخرج باروش کلیدواژه ای- مفهومی به مقایسه عقاید کلامی مولوی با علامه حلی پرداخته شده است در فصل پنجم هم نتایج تحقیق ذکر شده و به یکی از سوال‌های تحقیقکه در مورد علت پذیرش مولویدر میان ایرانیان و عقاید مختلف است پاسخ‌هایی داده شده است.