جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مرلوپونتی در پدیدارشناسی ادراک می‌کوشد تا از تبیین سنّتی قصدیت فراتر رود و به این منظور به توصیف پدیدارشناسی بدن می‌پردازد. به نظر مرلوپونتی، میان جهان و آگاهی جدایی وجود ندارد و این دو در هم گره خورده‌اند. آگاهی برای مرلوپونتی، سوژة محضی نیست که مقوّم ذوات و ماهیات لایزال باشد و به پدیدارها معنا ببخشد، بلکه بدن‌ـ سوژه‌ای است که روی به جهان دارد و نمی‌تواند از این حوزة عملی که در جهان دارد، جدا شود. اعیان این سوژه‌ـ بدن نیز در همین حوزة پدیداری قرار دارند که با روی آوردن بدن زیسته به آن‌ها تعین می‌یابد و از ابهام خارج می‌شوند و از این طریق، معنای آن‌ها متولد می‌شود. بر این اساس، قصدیت از نظر مرلوپونتی، جهت‌گیری در جهان و روی داشتن به خود جهان است و حالات قصدی در برخوردها یا حالات جسمانی واقع در نوعی محیط فیزیکی و انضمامی تحقق می‌پذیرند. در این مقاله، می‌کوشیم تا تفسیری از مفهوم قصدیت از منظر مرلوپونتی ارائه دهیم که خود آن را «قصدیت عملی» می‌نامد و تفاوت‌ها و مشابهت‌های آن را با قصدیت هوسرل تبیین کنیم. تفاوت اصلی دیدگاه این دو فیلسوف در نقد مرلوپونتی بر ساختار نوئسیس‌ـ نوئمای هوسرل است. او ادعا می‌کند که معنا، ذاتی حوزة پدیداری است و امکان ندارد از طریق تمایز میان مادّه و صورت تجزیه و تحلیل شود.

مسئلة مورد بحث در نوشتار حاضر این است که علم و آگاهی آدمی چگونه به امور معدوم و ممتنع و ناموجود در خارج تعلق می‌گیرد؟ باور به یک شیء ناموجود چگونه ممکن است؟ این معضل معرفت‌شناختی برای متفکران اسلامی و فیلسوفان غربی با اهداف و انگیزه‌های مختلف مطرح بوده است و هر کدام با تکیه بر مشرب فلسفی و فکری و زیرساخت تفکر خویش راه حل برون رفت از مشکل را ارائه داده‌اند. فرضیة این نوشتار آن است که با قطع نظر از مبانی فکری و بسترهای اجتماعی و فرهنگی شرقی و غربی و ماده و محتوای بحث، می‌توان نوعی مشابهت در صورت مسئله میان متفکران غربی و اسلامی تشخیص داد. و مهم‌تر این‌که طرح نوشتار برای یافتن صرف مشابهت و اختلاف میان متفکران نیست، بلکه درصدد بررسی و مطالعه راه حل‌های ارائه شده به معضل مورد بحث است. از فیلسوفان شاخص فلسفه اسلامی به آراء ابن‌سینا، خواجه نصیرالدین طوسی و بالاخره صدرالمتألهین اشاره می‌شود و پس از نقل آراء برنتانو، بولتسانو، ماینونگ و هوسرل از فلسفه غرب، میان آن‌ها تطبیق خواهد شد.

اینگاردن پدیدارشناس ­واقع­گرایی است که معتقد است هوسرل در کتاب پژوهش­های منطقی نوعی واقع­گرایی را پذیرفته که مبنای آن تمایز صریح واقعیت و آگاهی است. اعتقاد به این تمایز و دیدگاه واقع­گرایی با آغاز تفکر استعلایی هوسرل رها شده و جای خود را به­محوریت آگاهی و در نتیجه ایدئالیسم استعلایی می­دهد. اینگاردن با این چرخش ناگهانی مخالفت ورزیده و معتقد است که تفکر استعلایی به دلیل هدف و روش موردِ نظر خود خالی از نقص نیست. کلیت ایدئالیسم استعلایی که از نظر اینگاردن نتیجة چرخش یاد شده است کلیتی منطقی و سازگار نیست. طرح مفهوم پدیدارشناسی استعلایی، روش و هدف نهایی آن سبب سردرگمی و در نتیجه برخی ناسازگاری­ها در فلسفة استعلایی هوسرل شده است. هوسرل با توسل به­ اپوخه، فعلیت و وجود اشیا را نادیده گرفت و با اعمال روش تقلیل پدیدارشناختی به­مطلق بودن حوزة آگاهی و اگوی استعلایی رسید و در نهایت با طرح نظریة تقویم، معنا یا همان نوئما را جایگزین اعیان واقعی کرد. همین اقدامات سبب بی اعتبار شدن وجود واقعی شد و هدف اولیة هوسرلی را که همان شناخت داده­های عینی بود، مورد تردید قرار داد. فلسفة متقنی که با چنین روشی به دست می­آید، به ادراک درونی و حلولی محدود می­شود و راهی از پیش نمی­برد. اینگاردن ضمن اشاره به مشکل دوری که هوسرل در طرح روش تقلیل در فلسفة استعلایی­اش با آن مواجه می­شود، مدعی است که نتایج هوسرل در تفکر استعلایی محصولِ صرف معرفت شناسی او نیست و در بسیاری از موارد علاوه بر این­که این نتایج شبیه به گزاره­های متافیزیکی جلوه می­نمایند، خود متخذ از نوعی مبانی مضمر و پنهان متافیزیکی و وجود شناختی­اند. (اعتقاد به وجود مستقل از شناخت).

چارچوب انتولوژیکی معنی مثالی1 در فلسفة هوسرل، بنیادی صرف‌نظر نکردنی به‌منظورتوصیف پدیدارها چون اعیان تجربه، معنی‌داری زبان و نیز عینیت این مقومات است که از طریق تقلیل مسلم گرفته می‌‌شود. در مقابل معنی برای ویتگنشتاین چیزی جز صورت منطقی جمله نیست که در نسبت میان ساخت جمله و تصویر آن و نیز در نسبت آن دو با وضع واقع تحلیل می‌شود. بنابراین تفکر و نیز اندیشه به اعتبار زبان تحصیل می‌‌ شود که شرح مبسوط آن در این مقاله آمده است. مفهوم هوسرل از معنی از رهگذر پدیدارشناسی کالیفرنیا در تفسیر فرگه‌ای از تئوری هوسرل آرام گرفت. این تفسیر به موجب نوشته‌‌‌‌های پر قدرت فلاسفة تحلیلی به‌طور خاص ویتگنشتاین شکست می‌خورد، آن‌طور که ما به‌طور مشروح به آن خواهیم پرداخت. ما نشان می‌‌دهیم که این نوشته ها بر ارتباط‌‌ناپذیری منولوگ کاملاً صامت درونی تاکید دارند تا مفهوم هوسرل از معنی و عینیت اعمال معنی را ناموثر و بی اعتبار نشان دهند. در این مقاله، اولین بار، تئوری انتظار در مفهوم ویتگنشتاین با مفهوم او از قاعده ـ پیروی و تعالیم پیش‌متعین پیوندزده می‌‌شود. سپس به چگونگی تأسیس گزاره‌‌‌‌های حامل انتظار در نسبت با گزاره‌‌‌‌‌های اخباری بر پایة تعالیم پیش‌متعین می‌‌پردازد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

هوسرل با معیار رویکرد طبیعی تمایز طبیعی تمایز قاطعی بین علوم طبیعی پدیده شناسی قایل می شود و همین آغشته نشدن پدیده شناسی به گرته برداری از علوم، فرصت مناسبی را برای بررسی و تحلیل مبانی علوم طبیعی از منظر بیرونی پدیده شناسی فراهم می کند. در این نوشتار سعی خواهیم کرد از منظر پدیده شناسی هوسرل به ریاضیات و فیزیک (به عنوان نوع آرمانی علم طبیعی) نگاهی بیافکنیم. خواهیم دید که از این منظر ریاضیات، به عنوان نظریه ممنیفلدها به باز تولید جهانی مثال می پردازد که همان زمینه پژوهش علمی (به ویژه در مورد فیزیک) محسوب می شود. دیدگاه هوسرل در ریاضیات و علوم طبیعی به ترتیب به دیدگاه های صورت گرایی و پراگماتیسم نزدیک است.

آگاهی استعلایی اصل نخستینی است که بنای فلسفه ورزی فیلسوف بزرگی هم چون هوسرل بر آن بنیاد گشته است. وی با پژوهش در ساختار التفاتی این آگاهی، آن را چنان بنیادین اصل فلسفه ورزی می پذیرد و اصلا خود را نودکارتی دیگری می خواند. در این پژوهش تلاش می شود، با قرائت مستقیم تاملات دکارتی هوسرل، از سولیپسیم دکارتی به سوی فلسفه ای استعلایی گذر کنیم و سپس به تقوم ارتباط میان ذهنی و تقرر آن در زیست جهان و مراتب مختلف آن (ارتباط میان ذهنی و نسبت سوژه و ابژه ها) بپردازیم. موضوع محوری در چنین رهیافتی ساختاری پدیدارشناسانه است؛ یعنی عملکردی روشمند که ما را به سوی اصل نخستین امور که همان آگاهی است رهنمون می کند؛ همان روش و یقین ریاضی واری که در متن پدیدارشناسی هوسرلی به گونه ای جدی دنبال می شود. این همان راهی است که موجب تقوم چیزها و گذر به سوی من استعلایی و ایجاد ارتباطی میان ذهنی بین چیزهاست. در چنین طریقی می توان نتایج پدیدارشناسانه تحلیل تجربه آگاهی (من استعلایی) را در بر گرفت.