جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وحدت و انسجام مضمونی در قرآن رهیافتی نو در تفسیرنگاری معاصر است که آن را از سنت کهن تفسیر قرآن متمایز می‌سازد. در این رهیافت دغدغة مفسر تنها تفسیر واژگانی آیات قرآن نیست، بلکه می‌کوشد نشان دهد که میان آیات و سوره‌های قرآن یکپارچگی و انسجام محتوایی و ساختاری وجود دارد. با اینکه رگه‌هایی از این قبیل تلاش‌ها در آثار برخی مفسران پیشین نیز دیده می‌شود، اما تفاوت تلقی و انگیزه‌ها به تمایز اساسی میان تفسیرهای قدیم و جدید انجامیده است. از جمله چهره‌های شاخص این رهیافت نوین، مفسر سوری سعید حوی است که در تفسیر خویش نظریه‌ای کاملاً بدیع و جامع در این باب عرضه داشته است. در این نوشتار کوشش شده با بررسی کتاب «الأساس فی التفسیر» جنبه‌های نظری و عملی نظریة سعید حوی در زمینة وحدت مضمونی و ساختاری قرآن شناسایی شود. نظریة وحدت دو سطح دارد: الف) در سطح سوره‌ها (پیوندهای مضمونی و ساختاری موجود بین سوره‌های قرآن)؛ ب) در سطح آیات (پیوندهای لفظی و معنایی موجود بین آیات هر سوره). شاخصة نظریة حوی، مبنا قرارگرفتن سورة بقره برای فهم انسجام مضمونی دیگر سوره‌های قرآن است. در این نوشتار نشان داده شده که چگونه حوی از نشانه‌ها و قرائن لفظی و معنوی برای شناسایی و تعیین روابط معنایی و شکلی بین سوره‌ها و آیات بهره گرفته است. دست آخر، خواننده در می‌یابد که نظریة تفسیری حوی، با وجود خصلت بدیعش، بیش از اندازه دلبخواهی و ذوقی است، و اینکه مجموعة شواهد و ادلّه‌ای که وی برای اثبات مدعای خویش به کار بسته است، به‌سادگی در خدمت نظریه‌ای بدیل قابل استناد خواهد بود.

به رغم وجود تنوع و تعدد موضوعات در بسیارى از سوره هاى قرآن که در نگاه ابتدایی، بدیهى می نماید؛ برخى قرآن پژوهان معاصر، معتقدند آن سوى این کثرت و تنوع ظاهرى، غرض و موضوع واحدى نهفته است و میان تمامى آیه هاى یک سوره و موضوعات به ظاهر پراکندة آن، پیوندى اجتناب ناپذیر و ناگسستنى با موضوع و غرض اصلى سوره برقرار است؛ آنان این ویژگى - وحدت موضوعى - را از معجزات برتر و مقتضاى بلاغت و حکمت الهى مى دانند. هرچند از سوی طرفداران این نظریه، تلاش هایی گسترده برای اثبات «وحدت موضوعی سوره های قرآن» انجام گرفته است، اما ضعف ها و کاستی هایی در دلایل ارائه شده وجود دارد که مانع از پذیرش این نظریه خواهد شد. در این نگاشته دلایل و شواهد این نظریه نقد و بررسی می شود. افزون بر کاستی های موجود در دلایل این نظریه؛ ناسازگارى نظریه با تنوع آشکار موضوعات در بسیارى از سوره ها؛ فقدان معیاری اطمینان بخش؛ خطر تفسیر به رأى؛ دشوارى دست یابى به موضوع اصلى در هر سوره، فقدان اشارتى در قرآن و کلام معصوم، تشتت و اختلاف فراوان در موضوعاتی که از سوی طرفداران این نظریه برای هر سوره معرفی شده است، به مثابة دلایلی هستند که به نفی و انکار نظریة وحدت موضوعی می انجامد.

یکی از راه‌های مهم انتقال معانی و مفاهیم قرآنی به غیر عرب‌ها ترجمه است و ترجمه قرآن چه کامل و چه به صورت سوره‌هایی پراکنده در کتاب‌های دعا، باید آن‌چنان که شایسته این پدیده نحوی، صرفی و بیانی است، درست و مطابق نثر معیار باشد و نیز تا حدّی بتواند خواننده را تحت تأثیر قرار دهد. ترجمه آستان قدس، به راستی تأثیر‌گذار و روان است و مطابق با نثر معیار، ولی به رغم همه تلاش‌ها، ایراداتی همچون عدم توجه به ساختار صرفی، نحوی و بلاغی، مشخص نبودن افزوده‌های مترجم از کلام حق، وارد کردن ساختارهای عربی به زبان فارسی، عدم توجه به ویژگی‌های زبانی عربی و فارسی و ... در ترجمه مشاهده می‌شود که در این نوشتار ترجمه آیات از این منظرها بررسی گردیده و تا اندازه‌ای که در توان نگارنده بوده، ترجمه‌ای ارائه شده است.

چکیده:مبحث« أسماء السور» یکی از زیر مجموعه‌های علوم قرآنی است که مورد توجه مفسران و اندیشمندان علوم قرآنی بوده و احادیث فراوانی در این زمینه در کتب حدیثی شیعه و اهل سنت نقل شده است.این موضوع با مباحث علوم قرآنی دیگری چون مکی و مدنی بودن سوره‌ها، فضایل سوره‌ها و اسباب نزول سوره‌ها ارتباط نزدیکی دارد.با گذری بر صدو چهارده سوره قرآن در می‌‌یابیم که هر یک از این سوره‌ها با نام خود از دیگر سوره‌ها متمایز شده‌اند و برخی از سوره‌ها علاوه بر نام اصلی، به چند نام فرعی دیگر نیز شناخته شده‌اند. به نظر می‌رسد که نامگذاری سوره‌ها از همان ابتدای نزول سوره‌ها در دوره‌ی مکی وجود داشته است.حال پرسش‌هایی در این زمینه وجود دارد که این پژوهش درصدد پاسخگویی به آن است، پرسش‌هایی از قبیل اینکه نامگذاری سوره‌ها توقیفی است یا اجتهادی؟ دلایل قائلان به توقیفی یا اجتهادی بودن نام سوره‌ها چیست؟ نظر قائلان به تفصیل در این باره چیست؟ آیا این نام‌ها در مصاحف عثمانی مکتوب شدند؟ و آیا رابطه‌ای میان نام سوره‌ها با غرض آن‌ها وجود دارد؟به نظر می‌رسد نامگذاری سوره‌ها به طور نسبی اجتهادی باشد، بدین معنا که علاوه بر وجود نام‌های توقیفی سوره‌ها، نام‌هایی دیگری از سوی صحابه و اندیشمندان مسلمان ذکر شده است.از نظر خاستگاه وحیانی، نام سوره‌ها تابع نص قرآن کریم می‌باشد و پیامبر(ص) بنیانگذار نامگذاری سوره‌ها است. احتمالاً سبب اختلاف نظر علما در مقوله‌ی توقیف یا اجتهاد نام سوره‌ها، وجود مبانی مختلف در پذیرش آن‌ها و روایات متنوع در این باره است.قائلان به توقیفی بودن أسماء السور اهتمام پیامبر(ص) به تسمیه‌ی سوره‌ها، اهمیت نامگذاری آن‌ها، وجود روایات متنوع در این باره و... را از دلایل خود برشمرده‌اند. در مقابل، قائلان به اجتهادکثرت استعمال نام سوره‌ها، تصادفی بودن انتخاب نام برخی از سوره‌ها و روایت‌های حاکی از عدم تسمیه را برای اثبات نظر خود بیان کرده‌اند.قائلان به تفصیل در این باره دو نظر متفاوت را ارائه داده‌اند، نظر اول بر این است که تعداد مشخصی از سوره‌ها توسط پیامبر(ص) نامگذاری شده و مابقی توسط صحابه و تابعان صورت گرفته است. نظر دوم که این پژوهش درصدد اثبات آنست بر این باور است که برای هر یک از سوره‌ها حداقل یک نام توقیفی از سوی معصوم صادر شده، و نام‌های دیگر حاصل از استنباط صحابه، تابعان و علمای اسلامی است.احتمال می‌رود که در هنگام توحید مصاحف، صحابه نام سوره‌ها را در ابتدای آن‌ها کتابت نکرده باشند و این عمل را بر اساس روایات موجود مکروه می‌دانستند.گاهی برای برخی از سوره‌ها در کلام معصومین(علیهم السلام) ، صحابه و تابعان اوصافی ذکر شده که عظمت و اهمیت آن‌ها را می‌رساند. در این پژوهش تسامحاً روایات وارده از معصومین(علیهم السلام) را که به بیان ویژگی‌هایی سوره‌ها می‌پردازد به عنوان نام توقیفی سوره قلمداد کرده‌ایم.در مورد ارتباط میان نام سوره‌ها با غرض آن‌ها به نظر می‌رسد رابطه ظریفی میان نام توقیفی و مشهور سوره با غرض اصلی آن وجود داشته باشد؛ زیرا روشمندی و گزینش نامی که با محور اصلی سوره هماهنگ باشد مورد توجه شارع بوده است.برای یافتن این ارتباط، ابتدا باید به غرض اصلی سوره پی برد تا بتوان رابطه‌ی میان نام سوره با غرض آن را کشف نمود.کلید واژه: قرآن، سوره، توقیفی، اجتهادی، نامگذاری، اغراض، اهداف

چکیده ندارد.

قرآن کریم، دریای ژرف و بی کران معانی و مفاهیم و بهترین راهنما و هدیه الهی برای راهنمایی و هدایت بشریت، در بیان معانی و مفاهیم خود از ترتیب و نظم خاص و ویژه ای برخوردار بوده، به جزءها و سوره هایی تقسیم بندی شده است. این کتاب آسمانی، 114 سوره داشته و هر یک از این سور به نامی مسمی است که بیان کننده محتوا و غرض اصلی آن سوره است و از خلال نام هر سوره می توان مهم ترین و برجسته ترین موضوع و هدف آن سوره را دریافت و درک نمود. نامگذاری سور قرآنی به گونه ای است که می توان بسیاری از این سور را بر اساس یک نظم و ترتیب مشخص و هماهنگ دسته بندی نمود و هر سوره را در دسته ای خاص قرار داد، همچون نامگذاری سور به حروف مقطعه که می توان سوره های طه، یس و ... را در این دسته جای داد و نیز دسته بندی بر اساس نام انبیاء و بزرگان دین، نام حیوانات و ... .

هر چیزی که ساختار منسجم و معقولی دارد، دارای ساختار و دستگاهی منطقی است. قرآن کریم نیز در مقام کتاب آسمانی ای که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده، دارای ساختار و دستگاهی منطقی است. از آنجا که قرآن کریم بر انسان ها نازل شده و قصد خروج انسان ها از ظلمت ها به نور را دارد باید دارای ساختاری بر وفق ادراک انسان ها باشد. ساختار فکری و ادراکی انسان ها بر ساختار منطق ارسطویی ـ که چیزی جز ساختار ادراکی و فکری نوع بشر نیست ـ مبتنی است. از این روی، ساختار قرآن کریم نیز ـ به این دلیل که خطاب به انسان هاست ـ باید براساس ساختار منطق ارسطویی باشد. ساختار منطق ارسطویی مبتنی بر برهان و خطابه و جدل و شعر و سفسطه است. ساختار قرآن کریم نیز مبتنی بر منطق ارسطویی ـ یعنی منطق نوع بشر ـ است، منتهی از آنجا که قصد قرآن کریم خروج آدمی از ظلمت ها به نور است، با دوری جستن از تعابیر شعری (خیالی) و سفسطی (کاذب)، به برهان و خطابه و جدل اکتفا نموده است.

یکی از سوالات مطرح برای مسلمانان نمازگزار، به ویژه پیروان مکتب اهل بیت (ع) در مورد نماز گزاردن، در مسجدالحرام و مسجدالنبی (ص) که به امامت اهل سنت اقامه می شود و گاه در آن سوره کامل خوانده نمی شود، این است که آیا در دو رکعت اول آن، خواندن یک سوره کامل بعد از حمد واجب است و اخلال به آن بطلان نماز را موجب می شود یا خیر؟ در این مقاله بر اساس روایات پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) به موضوع پرداخته شده است. به طوری که، ابتدا با اشاره به اتفاق نظر فقهای مذاهب مختلف مبنی بر عدم وجوب قرائت یک سوره کامل در دو رکعت اول بعد از فاتحه الکتاب به هنگام ضرورت، بیماری، عجله و نیز در نمازهای نافله، سپس بیان نظر فقهای مذاهب در مورد لزوم تکمیل سوره در نماز واجب در شرایط عادی، و نقد و بررسی آن و در خاتمه دیدگاه مولف مبنی بر واجب نبودن سوره، با توجه به روایات و سایر دلایل مربوط، مطرح شده است.