جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این رساله به نقد خوانش ملاصدرا از روایات اسلامی در زمینه خداشناسی باتوجه‌به مبانی فلسفی او پرداخته شده است. به چند دلیل عمده از جمله مورد وثوق بودن کتاب شریف اصول کافی، دسترسی بلاواسطه به آخرین نظرات و خوانش ملاصدرا از روایات به دلیل شرح او بر این کتاب به‌عنوان آخرین اثر او، شرح ملاصدرا بر اصول کافی به‌عنوان منبع اصلی این رساله مورداستفاده قرار گرفته است. به دلیل ساختار انتقادی این رساله، مسائل را در سه باب شناخت خدا، اسماء و صفات الهی و افعال الهی تقسیم نموده و ابتدا به بیان احادیث هر باب پرداخته و سپس خوانش ملاصدرا از آن روایات را مطرح نموده و در انتها به نقد و بررسی خوانش او پرداخته‌ایم. در این رساله سعی شده است نقدهای وارد به خوانش ملاصدرا را در سه دسته عمده جای دهیم؛ دسته اوّل نقدهای موسوم به نقد خوانشی است که مستقیماً به خوانش او از روایات و برداشت او از معنا و مفهوم ظاهری روایات، مستقل از مبانی فلسفی او برمی‌گردد. دسته دوم نقدهای مبنایی است که مبانی فلسفی او سبب تعارض در خوانش از روایات شده است و دسته سوم نقدهای اصطلاحاً بِنایی است که به تعارض نحوه خوانش او از روایات با مبانی دیگر او می‌پردازد. از جمع این نقود می‌توان به این نتیجه رسید که نحوه خوانش ملاصدرا از روایات اسلامی در بعضی موارد فاصله معناداری با دیدگاه نظام وحیانی دارد؛ از مهم‌ترین دلایل این فاصله می‌توان به تـأثیر سابقه فلسفی و مشرب عرفانی که ملاصدرا متأثّر از آن بوده است اشاره کرد که سبب شده با جهت‌گیری فکری در بسیاری از موارد سعی نماید نظرات خود را به‌نوعی تطبیق و یا در برخی از موارد تحمیل بر روایات کند، درحالی‌که اگر بی‌طرفانه دیدگاه طرفین بررسی شود، بیان معصومین با دیدگاه او در بسیاری از موارد نه‌تنها تطبیق بلکه بسیار فاصله دارد.

روش ایجاد انگیزه می تواند مستقیما در اراده فرد یادگیرنده، اثر بگذارد. این ایجاد انگیزه طبق آیات و روایات، همان تشویق ها و انذارهای متعدد قرآنی است که هم ناظر بر اثرات دنیوی، چه خوب و چه بد، و هم ناظر به اثرات اخروی، چه خوب و چه بد، هستند. تهدیدهای متعدد به عذابها در دنیا، و نیز مجازاتهای قیامت، نیز گشایشها و برکات دنیوی تقوی، و پاداش ها و نعمت های بهشتی همه از این قبیل هستند. می‌توان گفت که بین «نظریه یادگیری وسیله‌ای» که توسط اسکینر ارائه شده، با تنبیه‌ها و تشویق‌های قرآنی شباهت‌ها و تفاوت‌هایی وجود دارد. نظریه یادگیری وسیله‌ای بیشتر بر روی رفتارهای قابل مشاهده تمرکز دارد، در حالی که قرآن کریم علاوه بر رفتارهای قابل مشاهده، به نیات و باورهای انسان نیز توجه می‌کند. هدف نهایی نظریه یادگیری وسیله‌ای، کنترل رفتار است، در حالی که هدف نهایی قرآن کریم، کمال انسان و تقرب او به خداوند است. هر دو بر اساس اصل تقویت و تضعیف رفتار هستند. هم در نظریه یادگیری وسیله‌ای و هم در قرآن، رفتارهایی که منجر به پیامدهای مطلوب می‌شوند، تقویت شده و رفتارهایی که منجر به پیامدهای نامطلوب می‌شوند، تضعیف می‌شوند. پژوهش حاضر در صدد است تا پس از طرح تفصیلی نظریه اسکینر، شباهت‌ها و تفاوت‌های آن را با تعالیم دینی نشان دهد تا نقطه ضعف های احتمالی این نظریه روشن گردد.

در جهان پرتنش کنونی، همزیستی مسالمت‌آمیز میان اقوام و مذاهب و فرهنگ‌ها از ضروری‌ترین اهداف اجتماعی و انسانی به شمار می‌رود. از نگاه اسلام و به ویژه در آموزه‌های صادقین (ع)، اخلاق نقش کلیدی در شکل‌گیری روابط مسالمت‌آمیز ایفا می‌کند. هم‌زیستی همواره به عنوان یکی از مسائل اساسی در طول تاریخ مطرح بوده است و انسان‌ها همیشه در تلاش بوده‌اند تا راهکارهایی برای زندگی مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر پیدا کنند. بنابراین در دنیای امروز که با بحران‌های اخلاقی، فرهنگی و خشونت‌بار مواجه است، اهمیت بازگشت به اصول اخلاقی اصیل بیش از پیش احساس می‌شود. از دیدگاه صادقین، اخلاق نیکو نه تنها عامل فردی برای رشد معنوی، بلکه پایه‌ای برای ایجاد جامعه‌ای سالم و همزیستی مسالمت‌آمیز میان انسان‌هاست. موضوعی که رساله حاضر بر اساس آن نگاشته شده این است که با تکیه بر احادیث و سیره‌ی عملی امام باقر و امام صادق به بررسی نقش مؤلفه‌هایی چون صداقت، نرم‌خویی، پرهیز از تعصب، کرامت انسانی در تحکیم روابط اجتماعی و ایجاد امنیت روانی، با هدف شناخت نگاه اخلاقی اهل بیت (ع) به موضوع هم‌زیستی مسالمت‌آمیز میان صاحبان مذاهب پرداخته و به بیان برخی نکات و ویژگی‌های برجسته در این اثر، به روش توصیفی و تحلیلی اشاره نموده و یافته‌ها نشان می‌دهد که از منظر صادقین، اخلاق نه تنها وظیفه‌ای دینی بلکه ابزاری اجتماعی برای تحقق صلح و ثبات در جامعه است و بیانگر آن است که چگونه مؤلفه‌های اخلاقی می‌توانند پایه‌ای برای تحقق جامعه‌ای سالم و انسانی باشند. صادقین (ع) اخلاق را پایه همزیستی مسالمت‌آمیز می‌دانند و رعایت اصول اخلاقی باعث ایجاد روابط انسانی سالم و آرامش در جامعه می‌شود و زمینه‌ساز صلح و امنیت روانی است. سیره اخلاقی صادقین (ع) صرفا آموزه‌ای تاریخی نیست بلکه الگویی پایدار و کاربردی برای همزیستی مسالمت‌آمیز به شمار می‌آید.

نوع‌دوستی به عنوان یک فضیلت به معنای دوست داشتن دیگران و کمک کردن به آن ها به صورت داوطلبانه است، بدون اینکه رنگ، نژاد یا مذهب آنان مورد توجه قرار گیرد. رفتارهای نوع دوستانه در زمره رفتارهای اخلاقی قرار می‌گیرد که در هر جامعه ای ـ اعم از مسلمان و غیر مسلمان ـ یکپارچگی بیشتر بین اجزای مختلف اجتماع را فراهم می‌کند تا در پرتو آن بی‌مهری انسان‌ها به یکدیگر و محرومیت‌های اجتماعی کاسته شود و فرد نوع دوست نیز با آراسته شدن به چنین فضیلتی به کمال و سعادت برسد. این تحقیق براساس منابع کتابخانه‌ای از نوع توصیفی ـ تحلیلی بوده و با روش توسعه‌ای در پی پاسخ به این پرسش است که نوع‌دوستی در اخلاق اسلامی چگونه تبیین می‌شود؟ پژوهش حاضر بعد از بازتعریف ماهیت و مؤلفه‌های نوع‌دوستی در اخلاق اسلامی، به شناسایی مبانی و ادله ارزشمندی نوع‌دوستی در منابع نقلی و عقلی پرداخته و پس از اثبات فضیلتمندی نوع‌دوستی، سه چالش مهم را بررسی می‌نماید و با ادله عقلی و نقلی به آنها پاسخ می‌دهد. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که نوع‌دوستی در آیات و روایات مورد تأیید قرار گرفته و در سیره اهل بیت (علیهم السلام) بر آن صحه گذاشته شده است. اثبات این فضیلت در اخلاق اسلامی می‌تواند موجب تقویت حس همدری، ایثار و گذشت در جامعه، تعامل نزدیکتر با مردم جهان در راستای تبلیغ عملی دین اسلام در دنیا، تقویت بیشتر بنیاد‌های خیریه و کاهش آسیب‌های اجتماعی از طریق همدلی‌های اقتصادی و عاطفی شود.

از جمله واژگان کلیدی قرآن کریم، کلمه فساد و مشتقات آن «افساد، مفسدین و...» که در مجموع حدود 50 بار در قرآن کریم تکرار شده است. ویژگی کلیدواژه‌های قرآنی آن است که در صورتی، که مفهوم آن‌ها به‌خوبی و ‌درستی مشخص نگردد، در موارد زیادی موجب اشتباه در فهم قرآن خواهد شد، ازاین‌رو باید برای مفاهیم کلیدی آیات قرآن کریم همچون فساد، اهمیت خاصی قایل شد و حدود و ثغور آن‌ها را معیین و مصادیق حقیقی آن‌ها شناخته شود؛ در غیر این صورت، ابهام در تعریف آن مفهوم، باعث مغالطه خواهد شد و افرادی از این ابهام‌ها سوءاستفاده نموده و با ارائه مفاهیم نادرست و غیرمنطقی، باعث فریب و گمراهی عده‌ای خواهند شد. هدف اصلی پژوهش، بررسی تطبیقی مصادیق فساد و مفسدین در آیات قرآن و روایات از منظر فریقین می‌باشد. روش پژوهش از نوع کتابخانه‌ای با ابزار فیش‌برداری از منابع و اسناد مرتبط در جهت بررسی واژه فساد و مشتقات آن در قرآن کریم و تفاسیر و آرا فریقین بهره‌گیری می‌شود. نتایج تحقیق نشان میدهد که فساد در قرآن در معانی متعددی به کار رفته دارای مصادیقی چون (کفر به خداوند متعال، نفاق و دورویی، گناه کردن، تباهی دنیا و فساد نظام آن، کارهای زشت و نفرت انگیز و...) است. همچنین مصادیق فساد و مفسدین در آیات قرآن و رویات از منظر شیعه شامل مواردی چون(کافران، مشرکان، ظالمان، جاهلان مقدس مآب، حاکمان کافر و مستبد و حاکمان جائر مسلمان) است و در کنار آن مصادیق فساد و مفسدین در آیات قرآن و رویات از منظر اهل سنت شامل (قتل و خرابکاری در جریان تهاجم، هدر دادن پول، خیانت در زنان و عدم عفت در مردان، فساد وجدان، فساد روابط اجتماعی، تغییر احوال مردم) می باشد. در یک نگاه کلی می توان به این نتیجه رسید که دیدگاه های اهل سنت و تشیع با توجه یک مرجعی بودن(کتاب قرآن) در باب معنا و مفهوم واژه فساد باهم تفاوتی ندارند و موارد فوق الذکر تا حدودی با هم همپوشانی دارد. با این تفاصیل روشن می شود؛ که معنا و مراد از واژه فساد در قرآن کریم از منظر فریقین( شیعه و سنی) مشترک بوده و نظرات آنها مکمل و موید هم هستند و اختلاف‌ها بیشتر فقط در عناوین مصادیق آیات می باشد.

مقوله حزب به مفهوم امروزین یکی از مفاهیم مدرن است و منظور از آن، یک گروه متشکل دارای هدف مشترک و انسجام است. در قرآن کریم بارها از تعبیر حزب استفاده شده است. چنانچه قرآن کریم تقسیم دوگانه ای از احزاب دارد و به طور کلی انسان‌ها را به حزب اللّه و حزب الشیطان تقسیم نموده است. این دو مفهوم نمایانگر دو جبهه مخالف در جنگ بین حق و باطل هستند و هر یک از این احزاب مبانی شناختی دارند که با یکدیگر متفاوت است. مبانی شناختی حزب اللّه شامل خداشناسی، التزام فکری و عملی به رهبر حزب، حفظ ارزش‌های معنوی، حفظ وحدت و همبستگی و بصیرت‌افزایی می‌‌باشد در حالیکه مبانی شناختی حزب الشیطان عبارتند از دنیاگرایی، نفوذ در عقاید، فریب و جذب هم کیشان. در این پایان نامه، به بررسی این مبانی شناختی از منظر قرآن و با نگاه به مصادیق این احزاب در جهان معاصر همچون حزب اللّه لبنان و امت اسلامی ایران و نهضت تشیّع نیجریه و دیگر احزاب برای حزب اللّه و ایلومیناتی‌ها و صهیونیست‌ها و گروه تروریستی داعش و گروه‌های دیگر برای حزب الشیطان پرداخته خواهد شد و تلاش برای تبیین و تفسیر این مبانی شناختی و تفاوت هایشان انجام خواهد شد در این پایان نامه، ابتدا به معرفی و تعریف مفاهیم کلیدی پرداخته خواهد شد و سپس مبانی شناختی این دو مفهوم و وجوه اختلافشان از منظر قرآن کریم بررسی می‌گردد. در این راستا، با استفاده از رویکرد مصادیق جهان معاصر، سعی بر آن است تا مبانی شناختی حزب الله و حزب الشیطان در جامعه و جهان امروزی تبیین گردد. با انجام این تحقیق، امید است که بهترین و کامل‌ترین تفسیر و تبیین این مفاهیم اساسی را ارائه شود و به شناخت بهتری از مبانی شناختی حزب الله و حزب الشیطان از منظر قرآن کریم رسید. این پایان نامه می‌تواند به عنوان یک منبع معتبر و مفید برای علاقه مندان به مطالعه و تحقیق در حوزه معارف اسلامی و قرآن شناسی مورد استفاده قرار گیرد.

پایان‌نامه حاضر با عنوان ",تحلیل و ارزیابی کاربست واژگان «فوز»، «فلاح »و «نجات »با تکیه بر تفاسیر قرآن به قرآن",به بررسی دقیق سه مفهوم بنیادین قرآنی پرداخته است که هر یک به‌گونه‌ای با غایت نهایی حیات انسانی، یعنی رستگاری در دنیا و آخرت پیوند دارند. واژگان «فوز»، «فلاح» و «نجات» از پرکاربردترین مفاهیم قرآن کریم‌اند که غالباً به‌صورت مترادف درک می‌شوند. با این‌حال، تأمل در سیاق‌های قرآنی نشان می‌دهد که هر یک دارای بار معنایی و کارکرد خاصی هستند. ازاین‌رو، پرسش اصلی این تحقیق آن است که این واژگان چه تفاوت‌ها و اشتراکاتی دارند و قرآن چگونه آن‌ها را در مسیر هدایت انسان به‌کار گرفته است و تبیین دقیق این مفاهیم می‌تواند فهم ما از نظام معنایی قرآن و نگاه آن به سعادت انسان را ژرف‌تر سازد. این پژوهش بر آن است که ضمن تحلیل لغوی و تفسیری این سه واژه، جایگاه آن‌ها را در ترسیم سیر رستگاری انسان نشان دهد و نسبت میان آن‌ها را آشکار کند. همچنین، عوامل و موانع دستیابی به فوز، فلاح و نجات بر اساس آیات قرآن تبیین گردد. این پژوهش با رویکرد تفسیر قرآن به قرآن سامان یافته است؛ بدین معنا که آیات مرتبط با این واژه‌ها به‌صورت درون‌متنی و با توجه به پیوند معنایی و سیاقی آن‌ها بررسی شده و سپس از یافته‌های تفسیری مفسران برجسته بهره گرفته شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که «فوز» بیشتر برهدف غایی و رستگاری اُخروی دلالت دارد، «فلاح» فرآیند پیوسته‌ی رشد و مسیر رسیدن به کامیابی در سایه ایمان و عمل صالح را بیان می‌کند، و «نجات» به معنای رهایی از خطر و هلاکت است. از این‌رو، می‌توان آن‌ها را سه حلقه‌ی به‌هم‌پیوسته دانست. نجات، مرحله رهایی از عذاب و موانع است، فلاح استمرار در مسیر بندگی و رشد معنوی را نشان می‌دهد؛ و فوز غایت و نتیجه نهایی در قیامت است. همچنین، عواملی چون ایمان، عمل صالح، تقوا، صبر، تزکیه، اطاعت، امر به معروف و نهی از منکرو جهاد از شرایط تحقق این مفاهیم معرفی شده و در مقابل،سِحر،ظلم، کفر، جُرم، افتراء از موانع اصلی به‌شمار آمده‌اند. در مجموع، قرآن کریم تصویری جامع از رستگاری انسان ارائه می‌دهد که با نجات آغاز، با فلاح تداوم می‌یابد و با فوز به کمال نهایی می‌رسد.

انبیاء الهی در طول تاریخ، با طواغیت و ستمکاران بسیاری مواجه شده‌اند. هر یک از انبیاء با توجه به شرایط زمان و مکان خود، از روش‌های مختلفی برای مقابله با طاغوت استفاده کرده‌اند. این مواجهه‌ها، الگوهای ارزشمندی برای مقابله با ظلم و ستم و استقرار عدالت به شمار می‌آیند. راهبردهای انبیاء در مواجهه با طواغیت، همواره الهام‌بخش بوده است. باز شناخت راهبردهای انبیاء در مواجهه با طواغیت، خود به مثابه راهبردی است که سعادت بشر در گرو آن است. انبیای الهی برای رهایی انسان ها از بند جهل، خرافات، ظلم و دیگر طواغیت درونی و بیرونی و رهنمون شدن به مسیر هدایت و میل به کمال و نجات از ضلالت و گمراهی، راهبردهایی ترسیم و اعمال نمودند، که نمونه هایی از آن راهبرد ها در آیات قرآن بیان شده است. از مهم ترین این راهبردها می توان به رهایی ‌و آزادی از بند نفس و شیاطین ، حکام باطل، بت ها و دوری از ولایت غیرخدا، اشاره نمود. اینکه قرآن کریم چگونه به راهبردهای انبیاء در مواجهه با طواغت پرداخته و اینکه امروزه چگونه می توان با مطالعه راهبردها و شیوه های انبیاء، در مبارزه با طواغیت و بهره جستن از آن در نظام اسلامی، زمینه گسترش اسلام، تمدن اسلامی و عدالت اسلامی را فراهم نمود. ازمهمترین مباحثی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. در ادبیات قرآن، نفس، شیطان، ساحران و کاهنان، بت و دیگر مصادیق از مظاهر طاغوت می باشد که زمینه های نفوذ آن در انسان عبارت اند از، هوای نفس، رفاه زدگی، دنیا گرایی و انکار معاد و قیامت است که منجر به گمراهی از صراط مستقیم، محروم شدن از نصرت الهی، گرفتاری در مسخ و غضب الهی و بدترین جایگاه و منزلت در پیشگاه خداوند، عدم هدایت پذیری و امکان نجات از عذاب جهنم و بی بهرگی از نعمت های جاوید است. راهبرد پیامبران الهی، در مبارزه با طواغیت سیاسی، اقتصادی، فکری و فرهنگی مورد اشاره قرآن است. از این ر‌و شناخت طواغیت ‌و راهبرد انبیاء، برای نجات بشر از بند آنها برای هر انسانی که می‌خواهد به کمال برسد، لازم است. تا زمینه‌ای برای شکوفایی خرد انسان ‌و ایجاد یک اجتماع واحد ‌و سازمان یافته برای ایجاد عدالت ‌و برابری ‌و مبارزه با فساد، فراهم گردد.در این چکیده، به طور خلاصه به برخی از مهم‌ترین راهبردهای انبیا در مواجهه با طواغیت اشاره می‌شود.

حکمت پاسخی برای تناقض‌های کیهانی و بشری است. آگاهی و عمل به دانش مهارت زندگی با تأکید بر شریعت در سنت یهودی معنا یافته است. باتوجه به اینکه سنت دینی یهودی با فرهنگ‌های موجود در خاورمیانه و به‌ویژه فرهنگ یونان باستان تعامل و ارتباط وثیقی داشته است، مفهوم حکمت در یهودیت تحولات زیادی یافته و دگرگونی‌های فرهنگی و ادبی هم در این تحولات نقش بسزایی داشته است. در این پژوهش تلاش شده است تا وجوه معنایی، سیر تحولات و جنبه‌های مختلف مفهوم حکمت بررسی شود به‌سبب تأثیرات یونانی‌مآبی بر ادبیات حکمی به‌ویژه کتاب حکمت سلیمان بر این کتاب بیشتر تأکید شده است. حکمت سبب جاودانگی، برقراری نظم و عدالت می‌شود و شیوه راستین زندگی تلقی می‌شود و سبب دستیابی به قدرت و نیز قضاوت و داوری راستین می‌شود. ارجحیت حکمت به منشأ الهی او است. حکمت‌نامه‌ها در برابر نفوذ فرهنگ یونانی همچون دژی عمل کرده‌اند. حکمت امتیاز بنی‌اسرائیل بود، ولی در ظاهر خلاصه نمی‌شد و عمل براساس حکمت سنجیده می‌شد. حکما آموزگارانی بودند که با دانش عقلی و ذوقی خود به کمک انسان‌ها آمدند. حکیم اهداف الهی را در اندیشه و عمل به اجرا درمی‌آورد. از این رو ترس از خدا آغاز حکمت است و حکیم با بصیرت قدم در راه می‌نهد و احمق در تاریکی‌ها راه می‌پیماید. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه‌ای است.