جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش به بررسی جایگاه و اصالت ادعیه و زیارات در فرهنگ شیعی پرداخته می‌شود. اهمیت این گنجینه گرانقدر در میان جهان اسلام بر کسی پوشیده نیست و تمام مسلمین در طول زندگی خود پس از واجبات به خواندن ادعیه و زیارات می‌پردازند. با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و منابع معتبر حدیثی، تفسیری و دعایی، این مطالعه ابتدا به شناسایی روش های نگارش کتاب هایی دعایی و شناسایی مبانی صاحبان آن پرداخته و سپس به تحلیل سندی، مصدری، متنی و محتوایی دعاهای مشهوره شیعه مانند کمیل، توسل، زیارت عاشورا، جامعه کبیره و دعاهای فرج پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که برخی ادعیه مانند توسل به دلیل ضعف سندی و حضور در متون متأخر فاقد اعتبار هستند، در حالی که زیارت عاشورا و جامعه کبیره با وجود چالش‌های سندی، به واسطه اشتهار گسترده و هم‌خوانی محتوایی با قرآن و سنت، اعتبار نسبی دارند. این پژوهش با ادغام ابعاد سندی، محتوایی و اجتماعی، به پاسخ‌گویی شبهات معاصر کمک کرده و معیارهایی برای پالایش معارف دعایی ارایه می‌دهد.

پژوهش پیش‌رو از زاویه‌ای خاص به حیات پس از مرگ می‌نگرد و درپی تبیین این‌همانی شخصیت انسان پس از مرگ با شخصیت پیش از مرگ اوست. در اینجا دو رویکرد کلان از سوی ملاصدرا و متکلمان جسم‌انگار ارائه شده است. با نظر بر آراء متکلمان جسم‌انگار مسلمان در رابطه با این‌همانی شخصیت انسان پس از مرگ و همچنین با توجه به تعاریف و لوازم دیدگاه آنان، نتیجه حاصل شده این است که شخصیت انسان محصور و محدود به جسم اوست و برای انسان خارج از بعد مادی، ملاک دیگری قائل نیستند؛ دیدگاه آنان باتکیه بر ظواهر آیات و روایات دینی به صورت جسم‌انگارانه شکل گرفت و رشد یافت. در مقابل ملاصدرا باتکیه بر اصول فلسفی و با بهره‌گیری از ستون اصلی حکمت متعالیه- اصل حرکت جوهری و تجرد نفس- نادرستی و ناروایی دیدگاه متکلمان را اثبات کرده و به دفع شبهات وارده پرداخته است. طبق دیدگاه ملاصدرا شخصیت انسان وابسته به جسم نیست و نفس نمی‌تواند جسمانی باشد. درنتیجه مسئله این‌همانی نفس پس از مرگ و معاد، متناسب با این دیدگاه تبیین می‌شود. بنابراین با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه میان دو رویکرد یادشده می‌توان نتیجه گرفت که نظریه متکلمین جسم‌انگار پایه و اساس فلسفی و عقلانی نداشته و همچنین با نصوص دینی که نظریه خود را بر آن استوار کرده اند نیز در تناقض است.

تربیت دینی یکی از ارکان اساسی در شکل‌گیری شخصیت فردی و اجتماعی انسان‌هاست و اصول و مبانی آن نقش حیاتی در رشد و تعالی فرد و جامعه ایفا می‌کند. در این راستا، فهم صحیح از مبانی و اصول تربیت دینی در بستر اسلام، می‌تواند مسیر رسیدن به اهداف عالی انسانی و اسلامی را هموار سازد. از این رو، بررسی دیدگاه‌های دو تن از اندیشمندان برجسته دینی معاصر، آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله جوادی آملی، در زمینه تربیت دینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مبانی تربیت دینی از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله جوادی آملی به‌طور مشترک بر اهمیت تربیت انسان به‌عنوان موجودی متعالی و معنادار تأکید دارند. از دیدگاه این دو اندیشمند، تربیت دینی نه‌تنها به آگاهی‌های دینی، بلکه به پرورش معنوی و اخلاقی انسان‌ها نیز توجه دارد. آیت‌الله خامنه‌ای به نقش تربیت در تقویت ایمان، معرفت دینی و عمل صالح تأکید دارند و معتقدند که تربیت دینی باید انسان را به مرحله‌ای برساند که هم در زندگی فردی و هم در ارتباط با جامعه، اصول اسلامی را عملی کند. آیت‌الله جوادی آملی نیز به مبانی فلسفی و معرفتی تربیت دینی پرداخته و بر تأثیر عقل و معرفت در تربیت انسان تأکید دارند. ایشان اعتقاد دارند که تربیت دینی باید بر اساس شناخت دقیق از حقیقت و نیازهای انسان باشد تا فرد بتواند به کمال حقیقی خود برسد. در مجموع، هر دو اندیشمند بر ضرورت تبیین اصول تربیت دینی از منظر قرآن و سنت و تأثیر آن در ساختار شخصیت فرد و جامعه تأکید دارند.

در این رساله به نقد خوانش ملاصدرا از روایات اسلامی در زمینه خداشناسی باتوجه‌به مبانی فلسفی او پرداخته شده است. به چند دلیل عمده از جمله مورد وثوق بودن کتاب شریف اصول کافی، دسترسی بلاواسطه به آخرین نظرات و خوانش ملاصدرا از روایات به دلیل شرح او بر این کتاب به‌عنوان آخرین اثر او، شرح ملاصدرا بر اصول کافی به‌عنوان منبع اصلی این رساله مورداستفاده قرار گرفته است. به دلیل ساختار انتقادی این رساله، مسائل را در سه باب شناخت خدا، اسماء و صفات الهی و افعال الهی تقسیم نموده و ابتدا به بیان احادیث هر باب پرداخته و سپس خوانش ملاصدرا از آن روایات را مطرح نموده و در انتها به نقد و بررسی خوانش او پرداخته‌ایم. در این رساله سعی شده است نقدهای وارد به خوانش ملاصدرا را در سه دسته عمده جای دهیم؛ دسته اوّل نقدهای موسوم به نقد خوانشی است که مستقیماً به خوانش او از روایات و برداشت او از معنا و مفهوم ظاهری روایات، مستقل از مبانی فلسفی او برمی‌گردد. دسته دوم نقدهای مبنایی است که مبانی فلسفی او سبب تعارض در خوانش از روایات شده است و دسته سوم نقدهای اصطلاحاً بِنایی است که به تعارض نحوه خوانش او از روایات با مبانی دیگر او می‌پردازد. از جمع این نقود می‌توان به این نتیجه رسید که نحوه خوانش ملاصدرا از روایات اسلامی در بعضی موارد فاصله معناداری با دیدگاه نظام وحیانی دارد؛ از مهم‌ترین دلایل این فاصله می‌توان به تـأثیر سابقه فلسفی و مشرب عرفانی که ملاصدرا متأثّر از آن بوده است اشاره کرد که سبب شده با جهت‌گیری فکری در بسیاری از موارد سعی نماید نظرات خود را به‌نوعی تطبیق و یا در برخی از موارد تحمیل بر روایات کند، درحالی‌که اگر بی‌طرفانه دیدگاه طرفین بررسی شود، بیان معصومین با دیدگاه او در بسیاری از موارد نه‌تنها تطبیق بلکه بسیار فاصله دارد.

روش ایجاد انگیزه می تواند مستقیما در اراده فرد یادگیرنده، اثر بگذارد. این ایجاد انگیزه طبق آیات و روایات، همان تشویق ها و انذارهای متعدد قرآنی است که هم ناظر بر اثرات دنیوی، چه خوب و چه بد، و هم ناظر به اثرات اخروی، چه خوب و چه بد، هستند. تهدیدهای متعدد به عذابها در دنیا، و نیز مجازاتهای قیامت، نیز گشایشها و برکات دنیوی تقوی، و پاداش ها و نعمت های بهشتی همه از این قبیل هستند. می‌توان گفت که بین «نظریه یادگیری وسیله‌ای» که توسط اسکینر ارائه شده، با تنبیه‌ها و تشویق‌های قرآنی شباهت‌ها و تفاوت‌هایی وجود دارد. نظریه یادگیری وسیله‌ای بیشتر بر روی رفتارهای قابل مشاهده تمرکز دارد، در حالی که قرآن کریم علاوه بر رفتارهای قابل مشاهده، به نیات و باورهای انسان نیز توجه می‌کند. هدف نهایی نظریه یادگیری وسیله‌ای، کنترل رفتار است، در حالی که هدف نهایی قرآن کریم، کمال انسان و تقرب او به خداوند است. هر دو بر اساس اصل تقویت و تضعیف رفتار هستند. هم در نظریه یادگیری وسیله‌ای و هم در قرآن، رفتارهایی که منجر به پیامدهای مطلوب می‌شوند، تقویت شده و رفتارهایی که منجر به پیامدهای نامطلوب می‌شوند، تضعیف می‌شوند. پژوهش حاضر در صدد است تا پس از طرح تفصیلی نظریه اسکینر، شباهت‌ها و تفاوت‌های آن را با تعالیم دینی نشان دهد تا نقطه ضعف های احتمالی این نظریه روشن گردد.

شفاعت از مفاهیم بنیادین در اعتقادات امامیه است که ریشه در آیات قرآن کریم دارد و نمود رحمت و لطف الهی نسبت به بندگان است. اصل شفاعت از آنِ خداوند متعال است و با اذن او گروهی از بندگان صالح می‌توانند در مقام وساطت میان خالق و مخلوق قرار گیرند. در عین حال، تبیین ابعاد و گستره‌ی شفاعت، به‌ویژه نسبت آن با حق‌الناس، همواره از چالش‌های اندیشه‌ی دینی بوده است. این پژوهش با عنوان «رابطه شفاعت و حق‌الناس» به بررسی دیدگاه متکلمان امامیه درباره‌ی شمول شفاعت نسبت به گناهان مرتبط با حقوق مردم پرداخته است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و بر پایه‌ی منابع قرآنی، روایی و آثار کلامی شیعه است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که شفاعت در اصل، امری عام و فراگیر است و هیچ گناهی به‌طور ذاتی از دایره‌ی آن بیرون نیست، اما کیفیت تحقق آن در موارد مرتبط با حق‌الناس به وضعیت فرد و مشیت الهی بستگی دارد. از منظر امامیه، شفاعت موجب اسقاط حق دیگران نمی‌شود بلکه نشانه‌ی رحمت الهی در بستر عدالت است؛ بدین معنا که خداوند هم حق صاحب حق را ادا می‌کند و هم گنه‌کار را مشمول مغفرت می‌سازد. این نتیجه، تصویری متعادل از ارتباط رحمت و عدالت در نظام الهی ارائه می‌دهد.

در جهان پرتنش کنونی، همزیستی مسالمت‌آمیز میان اقوام و مذاهب و فرهنگ‌ها از ضروری‌ترین اهداف اجتماعی و انسانی به شمار می‌رود. از نگاه اسلام و به ویژه در آموزه‌های صادقین (ع)، اخلاق نقش کلیدی در شکل‌گیری روابط مسالمت‌آمیز ایفا می‌کند. هم‌زیستی همواره به عنوان یکی از مسائل اساسی در طول تاریخ مطرح بوده است و انسان‌ها همیشه در تلاش بوده‌اند تا راهکارهایی برای زندگی مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر پیدا کنند. بنابراین در دنیای امروز که با بحران‌های اخلاقی، فرهنگی و خشونت‌بار مواجه است، اهمیت بازگشت به اصول اخلاقی اصیل بیش از پیش احساس می‌شود. از دیدگاه صادقین، اخلاق نیکو نه تنها عامل فردی برای رشد معنوی، بلکه پایه‌ای برای ایجاد جامعه‌ای سالم و همزیستی مسالمت‌آمیز میان انسان‌هاست. موضوعی که رساله حاضر بر اساس آن نگاشته شده این است که با تکیه بر احادیث و سیره‌ی عملی امام باقر و امام صادق به بررسی نقش مؤلفه‌هایی چون صداقت، نرم‌خویی، پرهیز از تعصب، کرامت انسانی در تحکیم روابط اجتماعی و ایجاد امنیت روانی، با هدف شناخت نگاه اخلاقی اهل بیت (ع) به موضوع هم‌زیستی مسالمت‌آمیز میان صاحبان مذاهب پرداخته و به بیان برخی نکات و ویژگی‌های برجسته در این اثر، به روش توصیفی و تحلیلی اشاره نموده و یافته‌ها نشان می‌دهد که از منظر صادقین، اخلاق نه تنها وظیفه‌ای دینی بلکه ابزاری اجتماعی برای تحقق صلح و ثبات در جامعه است و بیانگر آن است که چگونه مؤلفه‌های اخلاقی می‌توانند پایه‌ای برای تحقق جامعه‌ای سالم و انسانی باشند. صادقین (ع) اخلاق را پایه همزیستی مسالمت‌آمیز می‌دانند و رعایت اصول اخلاقی باعث ایجاد روابط انسانی سالم و آرامش در جامعه می‌شود و زمینه‌ساز صلح و امنیت روانی است. سیره اخلاقی صادقین (ع) صرفا آموزه‌ای تاریخی نیست بلکه الگویی پایدار و کاربردی برای همزیستی مسالمت‌آمیز به شمار می‌آید.

مقوله حزب به مفهوم امروزین یکی از مفاهیم مدرن است و منظور از آن، یک گروه متشکل دارای هدف مشترک و انسجام است. در قرآن کریم بارها از تعبیر حزب استفاده شده است. چنانچه قرآن کریم تقسیم دوگانه ای از احزاب دارد و به طور کلی انسان‌ها را به حزب اللّه و حزب الشیطان تقسیم نموده است. این دو مفهوم نمایانگر دو جبهه مخالف در جنگ بین حق و باطل هستند و هر یک از این احزاب مبانی شناختی دارند که با یکدیگر متفاوت است. مبانی شناختی حزب اللّه شامل خداشناسی، التزام فکری و عملی به رهبر حزب، حفظ ارزش‌های معنوی، حفظ وحدت و همبستگی و بصیرت‌افزایی می‌‌باشد در حالیکه مبانی شناختی حزب الشیطان عبارتند از دنیاگرایی، نفوذ در عقاید، فریب و جذب هم کیشان. در این پایان نامه، به بررسی این مبانی شناختی از منظر قرآن و با نگاه به مصادیق این احزاب در جهان معاصر همچون حزب اللّه لبنان و امت اسلامی ایران و نهضت تشیّع نیجریه و دیگر احزاب برای حزب اللّه و ایلومیناتی‌ها و صهیونیست‌ها و گروه تروریستی داعش و گروه‌های دیگر برای حزب الشیطان پرداخته خواهد شد و تلاش برای تبیین و تفسیر این مبانی شناختی و تفاوت هایشان انجام خواهد شد در این پایان نامه، ابتدا به معرفی و تعریف مفاهیم کلیدی پرداخته خواهد شد و سپس مبانی شناختی این دو مفهوم و وجوه اختلافشان از منظر قرآن کریم بررسی می‌گردد. در این راستا، با استفاده از رویکرد مصادیق جهان معاصر، سعی بر آن است تا مبانی شناختی حزب الله و حزب الشیطان در جامعه و جهان امروزی تبیین گردد. با انجام این تحقیق، امید است که بهترین و کامل‌ترین تفسیر و تبیین این مفاهیم اساسی را ارائه شود و به شناخت بهتری از مبانی شناختی حزب الله و حزب الشیطان از منظر قرآن کریم رسید. این پایان نامه می‌تواند به عنوان یک منبع معتبر و مفید برای علاقه مندان به مطالعه و تحقیق در حوزه معارف اسلامی و قرآن شناسی مورد استفاده قرار گیرد.

پایان‌نامه حاضر با عنوان ",تحلیل و ارزیابی کاربست واژگان «فوز»، «فلاح »و «نجات »با تکیه بر تفاسیر قرآن به قرآن",به بررسی دقیق سه مفهوم بنیادین قرآنی پرداخته است که هر یک به‌گونه‌ای با غایت نهایی حیات انسانی، یعنی رستگاری در دنیا و آخرت پیوند دارند. واژگان «فوز»، «فلاح» و «نجات» از پرکاربردترین مفاهیم قرآن کریم‌اند که غالباً به‌صورت مترادف درک می‌شوند. با این‌حال، تأمل در سیاق‌های قرآنی نشان می‌دهد که هر یک دارای بار معنایی و کارکرد خاصی هستند. ازاین‌رو، پرسش اصلی این تحقیق آن است که این واژگان چه تفاوت‌ها و اشتراکاتی دارند و قرآن چگونه آن‌ها را در مسیر هدایت انسان به‌کار گرفته است و تبیین دقیق این مفاهیم می‌تواند فهم ما از نظام معنایی قرآن و نگاه آن به سعادت انسان را ژرف‌تر سازد. این پژوهش بر آن است که ضمن تحلیل لغوی و تفسیری این سه واژه، جایگاه آن‌ها را در ترسیم سیر رستگاری انسان نشان دهد و نسبت میان آن‌ها را آشکار کند. همچنین، عوامل و موانع دستیابی به فوز، فلاح و نجات بر اساس آیات قرآن تبیین گردد. این پژوهش با رویکرد تفسیر قرآن به قرآن سامان یافته است؛ بدین معنا که آیات مرتبط با این واژه‌ها به‌صورت درون‌متنی و با توجه به پیوند معنایی و سیاقی آن‌ها بررسی شده و سپس از یافته‌های تفسیری مفسران برجسته بهره گرفته شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که «فوز» بیشتر برهدف غایی و رستگاری اُخروی دلالت دارد، «فلاح» فرآیند پیوسته‌ی رشد و مسیر رسیدن به کامیابی در سایه ایمان و عمل صالح را بیان می‌کند، و «نجات» به معنای رهایی از خطر و هلاکت است. از این‌رو، می‌توان آن‌ها را سه حلقه‌ی به‌هم‌پیوسته دانست. نجات، مرحله رهایی از عذاب و موانع است، فلاح استمرار در مسیر بندگی و رشد معنوی را نشان می‌دهد؛ و فوز غایت و نتیجه نهایی در قیامت است. همچنین، عواملی چون ایمان، عمل صالح، تقوا، صبر، تزکیه، اطاعت، امر به معروف و نهی از منکرو جهاد از شرایط تحقق این مفاهیم معرفی شده و در مقابل،سِحر،ظلم، کفر، جُرم، افتراء از موانع اصلی به‌شمار آمده‌اند. در مجموع، قرآن کریم تصویری جامع از رستگاری انسان ارائه می‌دهد که با نجات آغاز، با فلاح تداوم می‌یابد و با فوز به کمال نهایی می‌رسد.