جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله آخرالزمان در ادیان مختلف و از زمان‌های دور مورد توجه مردمان به‌خصوص دینداران مسلمان و غیرمسلمان و در نگاه ویژه مستشرقان و دین پژوهان بوده است. با توجه به وقایع این دوران و اهمیت پاسخ به کج‌روی‌ها و گسترش نگرش‌ها به نگارش این پژوهش با عنوان بررسی مدخل ملاحم و آخرالزمان در دایره المعارف لیدن قرآن بر مبنای آیات و روایات که از جمله مسائل مهم روزگار ماست پرداخته شده. دایره المعارف قرآن لیدن که به سر ویراستاری خانم جین دمن مک اولیف در قالب 6 جلد و در حدود هزار مقاله تنظیم شده در یکی از مقالات این دایره المعارف مبحث ملاحم و آخرالزمان طرح شده. در این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای و مطالعه مقالات انجام شده و تاکنون نقد و بررسی بر این مدخل صورت نگرفته، به بررسی لغوی و مفهومی کلمات ملاحم، آخرالزمان و قیامت پرداخته شده که بعد از ترجمه مدخل ملاحم و آخرالزمان دایره المعارف لیدن قرآن به بررسی نظرات ادیان مختلف درباره ظهور، قیامت و آخرالزمان که در پایان هربخش به بررسی تطبیقی با مدخل مورد بحث انجام می‌گیرد. نگارنده در طی این پژوهش به این مطلب دست پیدا کرده است که اگر سرویراستار محترم در نگارش این دائره المعارف از پژوهشگران ممتاز اسلامی یا به بیان دیگر پژوهشگران شیعی شاخص همان دوره بهره می‌برد، خطاهای به مراتب کمتری در آن بررسی رخ می‌داد. چرا که عمده اشکالات این دائره المعارف را می‌توان به عدم تتبّع جامع و کامل، آشنا نبودن به برخی منابع مهم، اکتفاکردن به منابع اهل‌سنت و کم توجهی به منابع شیعی و عدم استفاده صحیح از روایات اهل بیت (ع) و پیامبر اکرم (ص) دانست. البته در مواردی نگارش مدخل با غرض و سوء نیت انجام شده که مهم‌ترین اشکال نویسنده درباره این مدخل را می‌توان به انتخاب اشتباه نام ملاحم وآخرالزمان برای این مدخل نام برد که می‌شود این اشکال را در برداشت اشتباه ایشان دانست که می بایست به نام قیامت و وقایع آن و یا نظایر این تغییر کند. این موارد نشان از درک نادرست یا ناقص نویسنده، مشاوران یا پژوهشگران از زبان و لغت عربی دارد.

بررسی قیامت و معاد در نظام دینی یکی از مباحث مهم و محوری به شمار می رود و قرآن کریم به عنوان منبع اصلی برای مطالعه اینجانب و به عنوان منبع اولیه برای معارف اسلامی به شمار می رود. معاد و قیامت عامل مهمی در معرفت اسلامی و بخصوص رویکردهای اعتقادی و تفسیری است. در اینجا به بررسی موضوع معاد و قیامت می پردازیم و اهداف و مقاصد و پیامدهای معاد را در قرآن بیان می کنیم و نظرات آیت الله شیخ ناصر مکارم شیرازی و محقق آیت الله جعفر سبحانی را بیان می کنیم و نیز به مقایسه رویکردهای دو محقق در تفسیر موضوعی از قرآن کریم می پردازیم. بر این اساس هدف این پایان نامه شناخت روش تفسیری نفحات القرآن و کتاب مفاهیم القرآن در موضوع قیامت و معاد بصورت مقایسه ای است. روش تحقیق، رویکرد ترکیبی (ترکیبی از توصیفی و تحلیلی) است و در گردآوری مطالب از کتب احادیث، تفاسیر قرآن کریم و. استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که دو مفسر روش موضوعی را به عنوان رویکردی در کتب خود اتخاذ کرده و ساختار تحقیق را در آثار خود بر اساس بررسی موضوعی و پرداختن به موضوع و مسائل ناشی از آن از طریق آیات قرآن تنظیم کرده اند در این تلاش، این دو روش تفسیر را بر اساس شواهد مربوط به معاد بررسی کردیم و متوجه شدیم که چندین محور مشترک بین این دو اثر و رویکردهای دو مفسر در آثارشان وجود دارد. اما هنگام مطالعه تفسیر در مفاهیم قرآن متوجه می شویم که شیخ السبحانی در این تفسیر موضوعی، رویکرد کلامی و فلسفی را سرلوحه تحقیق خود قرار داده و هدف آن این است که در حل مسائل مطرح شده در مورد موضوع رویکردهای فلسفی و کلامی را ستون فقرات قرار دهد. در مطالعه کتاب «نفحات القرآن» متوجه شدیم که شیخ مکارم شیرازی، اگرچه رویکردی موضوعی در تفسیر خود داشته است، اما سعی کرده است با مطالعه ای دقیق و عینی، قرآن را مطالعه کند. و از این اصل، مضامین مشترکی را بین دو کتاب «نفحات القرآن» و «مفاهیم قرآن» مشاهده می کنیم، اما در سطح فرآیند تفسیر، تفاوت هایی بین این دو تفسیر می بینیم. مکارم الشیرازی در تفسیر خود ابتدا آیات مربوط به موضوع را جمع آوری می کند و مراقب است که متن قرآن را با پیش فرض های قبلی مواجه نکند و معتقد است که مفسر باید بدون پیش داوری و فرضیه های تعیین شده با متن قرآن مقابله کند. این دیدگاه این مفسر در نحوه برداشت وی از آیات قرآن است. شیخ مکارم علاوه بر روش تفسیر آیه به آیه، در شیوه تفسیری خود از مؤلفه های دیگری مانند لغت نامه های زبانی و تحقیقات اعتقادی و نیز تحولات دانشمندان علوم طبیعی و علوم جدید بهره می گیرد.

قرآن کریم کتاب دینی ماست، معانی و مفاهیم آن در طول چهارده قرن از جهات مختلف در حیات فردی و اجتماعی ما تأثیر پنهان و آشکار داشته است، چنانکه امروزه نمی توان جنبه ای از جنبه های گوناگون زندگی مسلمانان را یاد کرد که قرآن مجید و معانی والای آن، به نحوی مستقیم یا غیر مستقیم در آن تأثیر نگذاشته باشد و هر کس در این باره تأملی شایسته کرده باشد و عناد نورزد به درستی تأثیر قرآن در زندگی خویش اقرار می دهد. یکی از بارزترین موارد این تأثیر، سروده های شاعران و نوشته های نویسندگان است. شاعرانی چون رودکی، فردوسی، ناصرخسرو، خاتونی، سنائی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ، جامی و صدها شاعر دیگر و آثار غزالی، عنصرالمعالی زیاری، نصرالله منشی و بسیاری دیگر تأثیر فراوانی از قرآن گرفته اند که بدون فهم آن و تأمل در احادیث درکشان ممکن نیست.

پژوهش حاضر با هدف گونه شناسی اعجاز سوره‌ی مبارکه‌ی واقعه انجام شد. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی بود. از آنجایی که قرآن معجزه‌ی جاوید پیامبر اسلام به همه دوران‌ها و انسان‌ها اختصاص دارد و کتاب هدایت و رستگاری است، بررسی دلایل و وجوه اعجاز قرآن، به عنوان روشن‌ترین و محکم‌ترین دلیل رسالت رسول گرامی اسلام ضروری است و پاسخی محکم در برابر شبهات مخالفین خواهد بود. بنابر آنچه اندیشمندان علوم قرآنی معتقدند وجوه اعجاز قرآن، چهار وجه اعجاز بیانی، اعجاز علمی، اعجاز تشریعی و اعجاز غیبی است که از این گونه‌ها، اعجاز تشریعی در این سوره قابل مشاهده نیست زیرا محتوای سوره‌ی واقعه به قیامت و نشانه‌های آن و دسته‌بندی مردم در آن روز اختصاص دارد. اعجاز بیانی یا ادبی به عنوان مشهورترین وجه از وجوه اعجاز قرآنی در سوره ی واقعه نیز نمودی پررنگ دارد و نشانگر اوج فصاحت و بلاغت در این سوره است. جلوه‌ی این نوع از اعجاز را در گزینش واژگان این سوره مانند کلمه‌ی واقعه و ...، سبک و شیوه‌ی بیان بی نظیر این سوره و به کارگیری صنایع ادبی گوناگون، نظم آهنگ گوش نواز آن با تناسب آوایی و محتوای کلمات و آیات و نیز وحدت موضوعی پیرامون موضوع معاد می‌توان مشاهده نمود. خداوند متعال در این سوره با بیان موضوع آفرینش انسان از خاک که امروزه به اثبات علمی رسیده و بیان مراحل آفرینش انسان و گیاهان و نیز اسرار آفرینش آب و ابرها و نیز بیان موضوع مدار سیر ستارگان پرده از برخی اسرار علمی که تا پیش از نزول قرآن کسی از آن آگاه نبود برداشته است. برخی اندیشمندان قرآنی اخبار غیبی قرآن را زیرمجموعه ی اعجاز علمی می‌دانند و برخی آن را گونه‌ای مستقل می‌شمارند . بنابر استقلال آن از اعجاز علمی، در سوره‌ی واقعه با توجه به محتوای این سوره دو نوع اخبار غیبی درباره نشانه‌های قیامت و وضعیت و احوال انسان در این روز قابل مشاهده است. به طور کلی وجود گونه‌های مختلف اعجاز در این سوره‌ی مبارکه مهر تأیید دیگری بر وحیانی بودن قرآن و اثبات نزول آن از سوی خداوند قادر متعال بر پیامبر گرامی اسلام است.

قرن‌هاست که جهان غرب با جهان اسلام چه در میادین جنگی و چه در میدان اندیشه در تقابل با هم قرار گرفته‌اند‌. با توجه به شکست غربی‌ها در جنگ‌های صلیبی - که سعی در تصرف سرزمین‌های اسلامی داشتند - این بار تهامات خود را به جانب پیامبر اسلام(ص) سوق دادند‌. آنها سعی کردند با تهمت و افترا و تخریب شخصیت ایشان برتری خود را در مقابله با مسلمانان و دین اسلام نشان دهند‌. چنین رویه‌ای برای مدت‌ها رو به فزونی رفت با این حال برخی از خاورشناسان نیز در این میان سعی کردند تا حدی منصفانه به زندگی پیامبر اسلام(ص) و تاریخ اسلام بپردازند‌. در سال‌های اخیر (به‌ویژه از نیمه دوم قرن بیستم) برخی از خاورشناسان به نشر آثار معتدل‌تر و نیز همسو با منابع تاریخ اسلام کرده‌اند. یکی از این خاورشناسان کارن آرمسترانگ است‌. اگرچه آرمسترانگ یک نویسنده غربی بود، لکن سعی می‌کرد زندگانی پیامبر(ص) را از منظری عینی مورد بررسی قرار دهد و در جاهایی که لازم بود، ذهنیت غربی را به دلیل عقاید غیرمستند و غیرمنصفانه‌اش در مورد آن حضرت را مورد انتقاد قرار داد‌. آرمسترانگ، تحت تأثیر جنبه انسانی و طبیعت صلح‌آمیز محمد(ص) قرار گرفت‌. حال این مسئله مطرح می‌شود که کارن آرمسترانگ تا چه حد توانسته است در معرفی پیامبر اسلام(ص) با تواریخ اسلامی همسو باشد و چه لغزش‌ها و اشتباهاتی در کتاب وی همچون سایر آثار غربیان وجود داشته است؟

اسلام‌ناب محمدی اسلامی همه‌جانبه با اهداف الهی، برنامه‌های جهت‌دار و منافع فردی و اجتماعی مبتنی بر ایمان و عدالت اجتماعی است که در تقابل با اسلام آمریکایی قرار دارد. آگاهی از ویژگی‌های این دو نوع اسلام و نحوه مواجهه با آن‌ها، نقش بسزایی در پیشرفت، امنیت و آرامش روانی جامعه ایفا می‌کند. امام خمینی همواره در طول دوران مسئولیت خود، به تبیین و تفکیک ابعاد اسلام‌ناب از اسلام آمریکایی اهتمام ورزیدند. با توجه به جایگاه رهبریِ دینی رهبر انقلاب اسلامی، بیانات ایشان می‌بایست همسو با تعالیم قرآنی و اهل بیت(ع) باشد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل مضمون، به بررسی مبانی قرآنی اسلام‌ناب محمدی و اسلام آمریکایی در بیانات امام خمینی در بازه زمانی سال‌های 1358 تا خرداد ماه 1368 می‌پردازد و به این سوال پاسخ می‌دهد که بن‌مایه‌های قرآنی مضامین مرتبط با اسلام‌ناب محمدی و اسلام آمریکایی در بیانات امام خمینی کدام است. منظور از مبانی قرآنی، اصول و آموزه‌هایی از قرآن کریم است که به عنوان زیر بنای تفکرات و بیانات امام در مورد اسلام‌ناب و اسلام آمریکایی مورد استفاده قرار گرفته است. بدین منظور، با به‌کارگیری روش تحلیل مضمون -که روشی مناسب برای شناسایی مضامین پراکنده در متون و اطلاعات فراوان است- ابعاد مختلف اسلام‌ناب و اسلام آمریکایی در بیانات امام به صورت نظام‌مند بررسی و مبانی قرآنی آن‌ها تبیین می‌شود. در این راستا، ابتدا با جمع‌آوری بیانات امام خمینی با کلیدواژه‌های «اسلام‌ناب محمدی» و «اسلام آمریکایی» به کمک نرم‌افزار اکسل، و با استفاده از اسلوب تحلیل مضمون، شبکه مضامینی از بیانات ایشان ترسیم شده و سپس شبکه مضامین و مبانی قرآنی آن تبیین می‌گردد. مضامین کلان «اسلام‌ناب محمدی» و «اسلام آمریکایی» از چهار مضمون فراگیر شامل ویژگی‌ها و راهکارهای اسلام‌ناب محمدی، و ویژگی‌ها و راهکارهای اسلام آمریکایی تشکیل شده‌اند. پس از تحلیل و بررسی بیانات امام و ذکر مبانی قرآنی آن‌ها، مشخص شد که بیشترین تاکید ایشان، بر ارائه راهکارها و اقدامات اسلام‌ناب در جهت مقابله با اسلام آمریکایی بوده است. دشمنی اسلام آمریکایی غالبا متوجه فرهنگ اسلامی است و ایشان راهکارهای مبارزه با اسلام آمریکایی را مورد توجه ویژه قرار داده‌اند. با بهره‌گیری از این راهکارها، که همسو با آموزه‌های قرآنی است، می‌توان در برابر دشمنان اسلام‌ناب مقاومت نمود.

این پژوهش به تحلیل تطبیقی نظریه تجسم اعمال در قیامت از منظر دو اندیشمند برجسته اسلامی می‌پردازد: ملاصدرا به عنوان نماینده حکمت متعالیه و شیخ حرّ عاملی به عنوان عالم حدیث‌پژوه شیعه. مسئله اصلی، تبیین چگونگی تبدیل اعمال انسان به صور عینی در آخرت و کشف نقاط اشتراک و افتراق این دو دیدگاه است. با روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری کتابخانه‌ای، یافته‌ها نشان می‌دهد: ملاصدرا با تکیه بر مبانی فلسفی شامل حرکت جوهری (تحول ذاتی نفس بر اساس اعمال) - بدن مثالی (ظهور ملکات نفسانی در قالب صور برزخی) ، تجسم اعمال را پدیده‌ای وجودی می‌داند که پاداش و کیفر، ذاتی خودِ اعمال است. شیخ حرّ عاملی در آثار حدیثی خود (مانند وسائل الشیعه) با استناد به: آیات قرآن (مانند (وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا)، روایات معصومین (تجسم غیبت به صورت "خوردن گوشت مرده") تجسم اعمال را واقعیتی نقلی بدون تبیین فلسفی می‌پذیرد. هر دو عینیت یافتن اعمال در قیامت را تأیید می‌کنند. ملاصدرا با رویکرد عقلانی-وجودی مکانیسم تجسم را تحلیل می‌کند، حال آنکه حرّ عاملی صرفاً به مستندات نقلی استناد می‌جوید.

فلسفه اگزیستانس یکی از جریان‌های فکری برجسته قرن بیستم است که بر تجربه‌ زیسته فرد، آزادی، مسئولیت و معنای هستی تأکید دارد. این فلسفه، که در واکنش به عقل‌گرایی سنتی و نظام‌های فلسفی پیشین شکل گرفت، پرسش‌هایی بنیادین درباره جایگاه انسان در جهان مطرح می‌کند که متفکرانی چون کی‌یرکگور، نیچه، هایدگر و سارتر، با اتکا بر تعاریف و رویکردهای آن، از زوایای مختلف به تحلیل وضعیت انسانی پرداخته‌اند. اضطراب، مرگ و تنهایی از مفاهیم محوری این فلسفه هستند که تأثیر بسزایی بر هنر، ادبیات و همچنین بر تئاتر گذاشته‌اند. مارتین هایدگر به عنوان یکی از برجسته‌ترین فیلسوفان اگزیستانس، معتقد است که انسان بدون آنکه بتواند در مورد زمان و مکان تولدش نقشی داشته باشد، در جهان پرتاب شده و ناگزیر است که به هستی خویش در مواجهه با مرگ، معنا ببخشد؛ در نتیجه مرگ در این رویکرد فکری، تنها یک پایان زیستی نیست، بلکه امری هستی شناختی است که فرد با آگاهی از آن، پذیرای مسئولیت زندگی خویش شده و زندگی اصیل را برای خود زمینه‌چینی می‌کند. اضطراب وجودی در اندیشه هایدگر، لحظه‌ای است که فرد با مرگ و محدود بودن هستی خود مواجه شده و آزادی‌ها و امکان‌های آگاهانه‌ای از خود و هستی خود را درک می‌کند و با درک این موضوع و مواجه شدن با آن فرد می‌تواند معنای اصیلی برای زیستن و زندگی خود بیابد. این زندگی و معنا در بستر زمان‌مند بودن انسان محقق می‌شود، بدین معنا که انسان درک خود از هستی را در بستر زمان و در پیوند با گذشته، حال و آینده و در تعامل و اثرپذیری از هرآنچه در این سیر تجربه می‌کند، می‌سازد. این مفاهیم، در آثار ادبی و نمایشی بسیاری بازتاب یافته‌اند که نمایشنامه‌های مکتب ابزورد نیز نمونه‌هایی از آن می‌توان یافت. تئاتر ابزورد، که پس از جنگ جهانی دوم پدیدار شد، یکی از مهمترین جریان‌های نمایشی قرن بیستم است که به‌طور مستقیم تحت تأثیر بحران‌های فلسفی و اجتماعی انسان مدرن شکل گرفت. این نوع تئاتر بحران هویت انسان را مورد بررسی قرار می‌دهد و زبان، منطق و ساختارهای روایی سنتی را عمیقاً به چالش می‌کشد. نمایشنامه‌نویسان ابزورد، با استفاده از دیالوگ‌های تکرارشونده، موقعیت‌های سرگردان و فضاسازی‌های سوررئال، هستی انسان را در این وضعیت به تصویر می‌کشند. تحلیل این نمایشنامه‌ها از منظر فلسفه‌ی اگزیستانس، می‌تواند فهمی عمیق‌تر از وضعیت انسانی و دغدغه‌های فلسفی مطرح‌شده در آن‌ها ارائه دهد. ساموئل بکت، اوژن یونسکو و فرناندو آرابال از مهم‌ترین نمایشنامه‌نویسان تئاتر ابزورد هستند که آثار آن‌ها بازتابی از سرگشتگی و بحران هویت عمیق انسان و مواجهه او با جهانی بی‌معنا و غیرقابل اتکا است. این پژوهش قصد دارد با تکیه بر آرای مارتین هایدگر، به واکاوی مفاهیم مرگ و اضطراب وجودی در نمایشنامه‌های منتخبی از ساموئل بکت، اوژن یونسکو و فرناندو آرابال بپردازد. در حالی که فیلسوفانی همچون سارتر و کامو به‌عنوان متفکرانی با گرایش‌های اگزیستانسیالیستی، تاکنون در تحلیل تئاتر ابزورد بررسی شده‌اند، مطالعات تطبیقی میان آرا فلسفی مارتین هایدگر و نمایشنامه‌های ابزورد کمتر مورد توجه قرار گرفته و نقش بنیادین اندیشه‌های هایدگر در شکل‌گیری و درک این آثار مغفول مانده است. از طرف دیگر، آثار بکت، یونسکو و آرابال همواره به‌ عنوان جلوه‌هایی از بحران معنای هستی مطرح شده‌اند، ولی بیشتر از زاویه خوانش‌های نیهیلیستی، سارتر‌گرایانه یا روانکاوانه به آنها پرداخته شده است تا از منظر اندیشه هایدگر. ازاین‌رو، این پژوهش می‌تواند ضمن پر کردن این خلأ، به درک عمیق‌تر از پیوند میان فلسفه و هنر نمایش، هستی‌شناسی هایدگری و جهان‌بینی ابزورد، و نقد رویکرد نیهیلیستی تئاتر ابزورد منجر شود.

واژه ملک و مشتقات آن نزدیک به نود مرتبه در آیات قرآن کریم آمده است.« اصل مَلَک ، مألَک به تقدیم همزه از ألوک به معنای رسالت است ، سپس لام در آن مقدم است و مَلّاک خوانده می شود و سپس همزه به دلیل کثرت استعمال حذف و به مَلَک تغییر پیدا می کند و هنگام جمع ، همزه آن بر گردانده شده و گفته می شود ملائکه.» (قرشی ، 1354، قاموس قرآن ، ج6 ، ص275). علامه طباطبائی (1281-1360 ه ش) در ذیل آیه 1 سوره فاطر بحث فرشتگان را این چنین مطرح می کند« جاعل الملائکه رسلا اولی اجنحه مثنی و ثلاث و رباع » ، کلمه " ملائکه " جمع ملک ـ به فتحه لام ـ است ، که موجوداتی هستند مخلوق خدا ، و واسطه هایی بین او و بین عالم مشهود ، که آنان را موکل بر امور عالم تکوین و تشریع کرده است ، و بندگان محترمی هستند که هرگز خدا را در هر صورتی که به ایشان فرمان بدهد نافرمانی نمی کنند ، و به هر چه مأمور شوند انجام می دهند. بنابرآین ، جمله « جاعل الملائکه رسلا » اشعار بلکه دلالت دارد بر اینکه تمام ملائکه ، چون کلمه ملائکه جمع است و در آیه با الف و لام آمده افاده عموم می کند ـ رسولان و واسطه هایی بین خدا و بین خلق هستند ، تا اوامر تکوینی و تشریعی او را انجام دهند ، و دیگر وجهی ندارد که ما کلمه «رسل » را که در آیه است ، اختصاص دهیم به آن ملائکه ای که بر انبیاء نازل می شدند ، با اینکه قرآن کلمه «رسل » را بر ملائکه ای که واسطه وحی نبودند نیز اطلاق کرده ،از آن جمله در آیه 61 سوره انعام فرموده «حتی اذا جاء احدکم الموت توفته رسلنا » و نیز در آیه21 سوره یونس فرموده:« انّ رسلنا یکتبون ما تمکرون » ونیز درآیه 31 سوره عنکبوت فرموده: « ولمّا جاءت رسلنا ابراهیم بالبشری قالوا انّا مهلکوا اهل هذه القریه » و کلمه « أجنحه » جمع « جناح » است که در پرندگان به منزله دست انسان است ، وپرندگان به وسیله آن پرواز می کنند ، و به فضا می روند و بر می گردند ، واز جایی به جای دیگر نقل مکان می کنند. وجود فرشتگان نیز مجهز به چیزی است که می توانند با آن کاری را بکنند که پرندگان آن کار را با بال خود انجام می دهند ، یعنی ملائکه هم مجهز به چیزی هستند که با آن از آسمان به زمین و از زمین به آسمان می روند ، و از جایی به جای دیگر که مأمور باشند می روند ، قرآن نام آن چیز را « جناح » (بال) گذاشته ، و این نامگذاری مستلزم آن نیست که بگوییم ملائکه دو بال نظیر پرندگان دارند ، که پوشیده از پَر است ، چون صرف اطلاق لفظ مستلزم آن جناح ، نیست ، همچنان که الفاظ دیگری نظیر جناح نیز مستلزم معانی معهود نمی باشد ؛ مثلاً ، وقتی کلمه عرش و کرسی و لوح و قلم و امثال آن را در باره خدای تعالی اطلاق می کنیم ، نمی گوییم عرش آنها و کرسی و لوح و قلمش نظیر کرسی و لوح و قلم ماست ، بله این مقدار را از لفظ جناح می فهمیم که : نتیجه ای را که پرندگان از بالهای خود می گیرند ، ملائکه هم آن نتیجه را می گیرند ، و امّا اینکه چطور ان نتیجه را می گیرند از لفظ جناح نمی توان به دست آورد. جمله « اولی اجنحه مثنی و ثلاث و رباع » صفت ملائکه است ، و کلمه «مثنی » و « ثلاث » و کلمه « رباع » هر سه الفاظی هستند که بر تکرار عدد دلالت دارند ، یعنی کلمه «مثنی »به معنای دو تا دو تا است ، و کلمه « ثلاث » به معنای سه تا سه تا ، و کلمه « رباع » به معنای چهار تا چهار تا است. گویا خداوند بعضی از فرشتگان را ، دو بال داده و بعضی را سه بال ، و بعضی را چهار بال . و جمله « یزید فی الخلق ما یشاء » ـ بر حسب سیاق ، خالی از اشاره به این نکته نیست ، که بعضی از ملائکه بیش از چهار بال هم دارند . « انّ الله علی کلّ شیء قدیر » ـ این جمله تمامی مطالب قبلی را تعلیل می کند ، ممکن هم هست تنها تعلیل جمله اخیر باشد ، ولی ـ احتمال اول روشن تر به نظر می رسد (طباطبائی ، 1363 ، تفسر المیزان ، ج 17 ص 5 ـ10). در کتاب بحار الانوار از کتاب اختصاص نقل کرده است که وی به سند خود از معلی بن محمد ، و او با اسقاط نام راویان از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود : « خدای عزّوجلّ ملائکه را از نور آفرید » (مجلسی ، بحار الانوار ، ج 59 ، ص191 ، حدیث 48). و نیز در تفسیر قمی آمده که امام صادق (علیه السلام ) فرمود : ملائکه آب و طعام نمی خورند ، و برای او فرشتگانی دیگر است که تا روز قیامت یکسره در سجده اند ( قمی ، تفسیر قمی ، ج 2 ، ص 206 ) و نیز در تفسیر نور الثقلین آمده که امام صادق (علیه السلام ) به نقل از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم ) فرموده :هیچ موجودی از مخلوقات خدا نیست که عددش بیشتر از ملائکه باشد (عروسی حویزی ، تفسیر نورالثقلین ، ج 4 ، ص 34 ،حدیث 20 ). و نیز در تفسیر قمی آمده که امیر المؤمنین ( علیه السلام ) در باره خلقت ملائکه فرموده : خدایا ملائکه را بیافریدی و در آسمانت جای دادی ، ملائکه ای که نه در آنان سستی هست و نه غفلت ، و نه در ایشان معصیتی مفهوم دارد. آری آنها داناترین خلق تو به تو هستند وترسنده ترین خلق تو از تواند ، و مقرب ترین خلق تو به تواند و عامل ترین خلق تو به فرمان تواند ، نه خواب بر دیدگان ایشان مسلط می شود ، و نه سهو عقول ، و نه خستگی بدن ها ، ایشان نه در پشت پدران جای می گیرند ، و نه در رحم مادران ؛ و نه خلقتشان از ماء مهین است ، بلکه تو ای خدا ایشان را به نوعی دیگر ایجاد کرده ای ، و در آسمانهایت منزل دادی ، و با جای دادنت در جوار خود اکرامشان کرده ای ، و بر وحی خود امین ساختی ، و آفات را از ایشان دور کردی ، و از بلاها محافظتشان فرمودی ، و از گناهان پاکشان ساختی ، اگر قوت تو نبود خود قوی نمی شدند ، و اگر تثبیت تو نبود خودشان ثابت قدم نمی گشتند و اگر رحمت تو نبود اطاعت تو نمی کردند ، و اگر تو نبودی آنها هم نبودند . لیکن اگر آنها که این همه نزد تو مقام دارند ، و تو را اطاعت می کنند و نزدت دارای منزلتند ، و غفلتشان از امر تو اندک است ، آنچه را که از تو بر ایشان پوشیده مانده ، مشاهده می کردند ، و آن عظمت را که تا کنون از تو پی نبرده ان

علوهمت دراصطلاح: عبارت است از سعی وکوشش در تحصیل سعادت وکمال وطلب کردن کارهای بزرگ وعالی بدون در نظر گرفتن سود وزیان دنیا به طوریکه به سبب دست یافتن به منافع دنیایی شادمان نشود واز فقدان آن اندوهگین مگردد بلکه ازطریق طلب، از مرگ وکشته شدن ومانند آنها باک نداشته باشد.(مجتبوی، سیدجلال الدین، علم اخلاق اسلامی (ترجمه کتاب جامع السعادات)، ص322) دون همتی دراصطلاح: پستی طبع و قصورهمت از طلب کارهای بزرگ و امور عظیمه خطرناک وقناعت نمودن نفس به شغل های پست و اعمال جزئیه و این صفت خبیثه نتیجه کم دلی وضعف نفس است.(نراقی،ملااحمد،معراج السعاده،ص218) علوهمت از مولفه های تاثیر گذار در امور فردی واجتماعی زندگی است که در آیات قرآن کریم وروایات اهل بیت (علیه السلام) بسیارتاکید شده است. زیرا بشریت برای وصول به اهداف عالی وکسب فضایل ومکارم در جهت رسیدن به مراتب عالی انسانیت و کمال وهمچنین دوری از اشتغال به اهداف پست و فرومایه که انسان رابه سقوط می کشاند نیازمندراهنمای مسیراست. و قرآن کریم به عنوان برترین منبع هدایت به سوی حیات طیبه رهنمودهایی دراین باره ذکر کرده است تابتوانیم مرز بین علوهمت ودون همتی را مشخص کنیم و مسیر زندگی را برپایه اهداف والا بنا نهیم. درآیات قرآن کریم وروایات معصومین (علیه السلام)دررابطه با علوهمت عواملی ازجمله اندیشیدن، مجالست وهمنشینی وهمچنین ویژگی هایی مثل: استقامت وپایداری در مسیر کمالات ، وآثاری همچون شجاعت وبردباری دررابطه با علوهمت واهمیت آن به عنوان یک ویژگی مهم فردی واجتماعی بیان شده است. فرایند پژوهش به گونه ای است که آیات قرآن کریم وروایات بامضمون عوامل ،ویژگی ها وآثار علوهمت استخراج می شوند و ذیل تعابیرمصادیقی از سیره شهدا، عرفا وعلما ذکرخواهد شد؛

بدعت در دین از خطرناک‌ترین پدیده‌هایی است که در طول تاریخ وجود داشته است. از زمان پیدایش دین تا کنون، برخی جریان‌های فکری با ایجاد انواع بدعت موجب انحراف مردم از خط مستقیم هدایت شده‌اند. «بدعت» نه تنها در اسلام که در سایر ادیان ابراهیمی نیز مسأله‌ای حائز اهمیت است و از آن با اصطلاح «هرطقه» نیز یاد می‌شود و عبارت است از تغییر در باورهای اعتقادی یک آیین. بدعت یهودی به آن دسته از باورهایی اطلاق می‌شود که با آموزه‌های سنتی یهودیت خاخام، از جمله عقاید الهیاتی و عقاید در مورد عمل به قانون دینی یهود در تضاد است. با توجه به این که در قرآن کریم و عهد قدیم، مصادیقی از بدعت های یهود مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد با بررسی و تحلیل عملکرد یهود در جریان این بدعت‌گذاری‌ها، می‌توان به شیوه رفتاری آنها در بدعت‌گذاری دست یافت.