جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این مقاله، اولا دفاع از رهیافت دلیل گرایی در مورد عقلانیت باورها، ثانیا بررسی چالش دلیل گرایی درباره عقلانیت باور به خدا، و بررسی رهیافت پلنتینگا به این چالش خواهد بود. در این مقاله، استدلال خواهد شد که چالش دلیل گرایی درباره عقلانیت باور به خدا مخدوش است، هر چند رهیافت دلیل گرایی در عقلانیت باورها قابل دفاع خواهد بود. هم چنین روش ضد دلیل گرایی پلنتینگا را در رابطه با این چالش نقد نموده، استدلال خواهم نمود که پروژه پلنتینگا برای ابطال دلیل گرایی در خصوص عقلانیت باورها پروژه ای ناتمام است، زیرا او لزوما نیاز ندارد موضعی مخالف دلیل گرایی اتخاذ نماید تا تئوری عقلانیت باور به خدا را بنا نهد، بلکه می تواند دلیل گرایی را بپذیرد و در عین حال، چالش دلیل گرایی درباره باور به خدا را از طریق ارایه یک تبیین اصلاحی از دلیل گرایی ابطال نماید. در این مقاله نشان داده خواهد شد که می توان مفهوم دلیل را توسعه داد تا شامل دلایل شخصی نیز بشود، زیرا دلیل محدود به دلیل گزاره ای و عمومی نمی شود. به علاوه در این مقاله استدلال خواهد شد که به رغم پایه دانستن باور به خدا، باورهای خداگرایانه هنوز در بعضی شرایط، از دلیل بازشناسانه بی نیاز نخواهد بود. براین اساس، مفهوم جدیدی از دلیل گرایی برای عقلانیت باورهای دینی پیشنهاد خواهد شد.

یکی از مباحث مهم پیرامون ماهیت ایمان، مسأله‌ی نسبت دین و عقل یا نسبت ایمان با تصدیق عقلی است. براین اساس، همواره در میان فلاسفه و متکلمان مسلمان و مسیحی دیدگاه‌های متعددی درباره ماهیت ایمان و اینکه آیا ایمان همان تصدیق عقلی به وجود خداست یا ماهیتی متفاوت دارد، مطرح بوده است. مسأله‌ایی که بدین منظور مطرح است این است که میان یقین عقلی و ایمانی چه نوع رابطه‌ایی قابل تصور است و آیا می‌توان به نوعی تعامل و رابطه‌ی متقابل بین یقین ایمانی و یقین عقلی برقرار کرد؟ در این مقاله سعی بر این است که به دیدگاه دو متفکر اسلام و غرب یعنی ملاصدرا و دکارت پیرامون ماهیت ایمان و اینکه مهم‌ترین عنصر آن چیست و چه نسبتی میان ایمان و تصدیق عقلی وجود دارد، پرداخته شود. شایان یاد است که ملاصدرا ایمان را تصدیق معرفتی به وجود خدا می‌شمارد؛ از طرفی نیز چگونگی ارتباط بین یقین ناشی از ایمان با یقین ناشی از شهود آشکار عقلی در اندیشه دکارت یک مسأله است و باید به آن پرداخت.

اینکه ایمان و تعقل چگونه رابطه ای با هم دارند همواره از اساسی ترین مسائل در حوزه های فلسفه دین و الهیات به شمار می رود . غالبا" این مساله بعد از سرح مساله ایمان و معقولیت آن مطرح می شود . در پاسخ به رابطه و نسبت میان ایمان و تعقل یا ایمان و خردورزی ، مشخصا" سه دیدگاه کلی را می توان ارائه داد ‎۱- عقلانیت حداکثری : که ارزیابی عقلانی و منطقی آموزه های دینی را هم مطلوب و هم ضروری می داند . ‎۲- عقلانیت انتقادی : دیدگاهی است که ارزیابی آموزه های دینی با ملاکهای عقلی منطقی را مطلوب می داند اما چنین امری را در مورد همه گزاره های دینی ناممکن می داند ‎۳- ایمانگرایی : دیدگاهی است که اصلا" هیچ رابطه ای میان ایمان و تعقل را نمی پذیرد. نماینده اصلی این دیدگاه سورن کرکگور ، متفکر دانمارکی قرن نوزده است . کرکگور بر آن است که نه تنها میان ایمان و خردورزی هیچ رابطه ای وجود ندارد بلکه اصولا" تعامل این دو مطلوب دین نیز نیست ، درنتیجه ارزیابی عقلانی آموزه های دینی به نفع دین نخواهد بود . کرکگور ایمان را از سنخ امور انفسی و باطنی می داند، از این رو امور آفاقی از جمله استدلالهای عقلانی را شایسته برای توجه ایمان نمی داند . او به جای عقلانیت ، به نقش اراده ، جهت و احساساتی از قبیل اضطراب و دلشوره در ایجاد و بقای ایمان تاکید می کند . مرکگور برضد استدلالهای آفاقی در دین ادله ای نیز ارائه می دهد که عبارا لتد از : ‎۱- دلیل تقریب ‎۲- دلیل تعویق ‎۳- دلیل شورمندی . ایمانگرایی کرکگور مبانی فکری خاص خود را دارد که اغلب کمتر مورد توجه قرار می گیرد. مبانی ای که ریشه در نوع تفکر وجودی یا اگزیستانسیالیستی او دارد . مبانی که اگر مورد دقت قرار گیرد ، دیدگاه او را به نظریه ای سازگار ب لحاظ درونی بدل خواهد کرد : دیدگاهی که پایگاه محکم فکری و نظری برای دین داری متینین فراهم می کند .

در این پژوهش به نقد و بررسی ایده سه تن از ایمان گرایان - پاسکال، جیمز و کی یرکگور پیرامون مسئله ایمان، و باور به خدا بر مدار مقاله باور بدون دلیل تألیف جی. ال. مکی پرداخته شده است. هر سه اندیشمند بر آنند که کنکاش درباورهای دینی به کمک عقل و برهان ما را به بن بست می رساند. زیرا این قلمرو، عرصه جولان و شکوفایی عقل و منطق نیست. عقل انسان به جهت محدودیت و گناه آلودگی اش و همچنین تناقض آمیز بودن متعلق ایمان توان تبیین و حل مسأله وجود خدا را ندارد. بلکه ما به این امور بدون هیچگونه برهان عقلی، صرفا ایمان می آوریم.اما در پاسخ به اینکه اصلا چرا ایمان آوریم، هر کدام شیوه ها و توجیه هایی ارائه داده اند که حاصلش این است که چون ایمان به خدا، بی نهایت نفع، خیر، سعادت و کمال آدمی را در بر دارد،پس هر که در پی این اهداف زندگی می کند، باید ایمان آورد. پاسکال استدلالی اقناعی با عنوان شرطبندی را مطرح می کند. با این بیان که شرط بستن بر وجود خدا در صورت برد، بی نهایت سود به دنبال دارد و حال آنکه چیزی هم از دست داده نمی شود. اما شرط بستن بر عدم خدا درصورت باخت خسران ابدی در پی دارد و در صورت برد سود چندانی به دست نمی آید. پس ایمان به خدا، عملی معقول و موجه است. جیمز، با اعمال شیوه پراگماتیکی در معنایابی و صدق گزاره ها، گزاره خدا وجود دارد را معنادار و حقیقی ارزیابی کرده، باور به آن را موجه می داند.زیرا در باور به این گزاره سود و منفعت عملی و صلاح باورمند نهفته است. کی یرکگور که اگزیستانسیالیستی می اندیشد، از همین منظر به این مسأله می نگرد. وی بر این باور است که آنچه مناسب تفکر اگزیستانسیالیستی است - یعنی احساس مسؤولیت، تحقق فردیت و هستی خویش، رهایی از و هم و پندار، اعمال اراده و گزینش و... - پژوهش انفسی است. قطع و یقین و حقیقت در سیر باطنی است.

چکیده (فارسی): در این رساله موضوع انسان و ابعاد وجودی او ، از دیدگاه صدرالمتألهین و کرکگور مورد بررسی قرار گرفته است ، ابتدا مبانی انسان شناسی دو متفکر بیان شده و سپس نتایج حاصله از آن ارزیابی گردیده است. انسان شناسی صدرا مبتنی بر دیدگاههای چهارگانه علمی ، فلسفی ، عرفانی و دینی در حکمت متعالیه است. تعاطی این چهار دیدگاه در مباحث متعددی ، نظریات جدیدی را پدید آورده است. نمونه روشن آن ، ترکیب و تلفیق مبانی چهارگانه در مبحث علت و معلول ، وحدت وجود و انسان کامل است ، اساس نظریه صدرا در مورد انسان ، در این سه مبحث به خوبی بیان گردیده و کاملاً از نظر مبانی حکمت متعالیه در باب انسان ، مباحثی ابتکاری است. از نظر صدرا شناخت انسان همانند شناخت پدیده های موجود این جهان هم ممکن است و هم ضروری و از راههای مختلف می توان به آن دست یافت. از راه علم حصولی و علم حضوری می توان انسان را شناخت ، شناخت انسان از نظر صدرا تک بعدی و از یک زاویه نیست ، بلکه شناخت او ابعاد مختلفی را شامل می شود ، از جمله : شناخت بعد مادی و جسمانی ، بعد نفسانی و بعد عقلی انسان که سه ساحت وجودی انسان را تشکیل می دهند ، ساحت نفسانی پس از ساحت عقلی مهمترین ساحت وجودی انسان است که خود دارای سه عرصه علم و ادراک ، تمایلات و افعال می باشد ، صدرا اختیار و آزادی انسان را می پذیرد و همزمان بر حاکمیت مشیت و تقدیر و قضا و قدر الهی بر جهان ، انسان و افعال انسان تأکید می کند و نهایتاً انسان را مجبور بر اختیار می داند ، صدرا به حقوق اجتماعی انسان نیز توجه داشته و مباحثی چون لزوم اجتماع و قانون ، آزادی های انسان و مفهوم سیاست و دیانت را مطرح ساخته است ، در کنار مباحث نظری انسان شناسی ، صدرا مبانی عملی برای انسان شناسی مطرح کرده که نشان از اهمیت آن در شناخت انسان دارد و راههای وصول به کمال ، عوامل و موانع آنها را خاطر نشان کرده است. صدرا علیرغم داشتن اندیشه ها و تمایلات عرفانی قوی ، عقل و فلسفه را بسیار تکریم کرده و از موضع آن دفاع کرده است و به هبچ وجه حاضر به پذیرش امر خلاف عقل نیست ، حتی در حوزه عرفان نیز این امر را رد می کند ، صدرا در تبیین و تحکیم مبانی دینی از جمله ایمان ، از عقل و فلسفه کمک می گیرد و هرگونه محال و تناقضی را بشدت رد می کند و پذیرش اصل امتناع تناقض را اساس همه معرفت ها و معلومات بشری می داند.