جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در بنیان داستان های حماسی ایران، صدها موضوع بشری است که چشم عالم را به حیرت افکنده، اما موضوع «نامجویی» از درخشندگی بیشتری برخوردار بوده است. نام و نامجویی، نقش های گوناگونی را در داستان های حماسی شاهنامه رقم زده و مضامین مختلفی را به خود اختصاص داده است. پهلوانان شاهنامه برای به دست آوردن نام، به پیکار بر می خیزند و برای حفظ آن، جان می بازند. نام، عالی ترین خواسته فردوسی و پهلوانان شاهنامه است که در این مقاله، آن را کلیدی ترین واژه داستان های باستانی ایران معرفی کرده و از منسجم ترین و شاخص ترین مولفه ها در حماسه ملی ایران قلمداد کرده ایم.

اسطوره های کهن در روند بازآفرینی در دوره های بعدی، ویژگی های اساطیری، شخصیت های خداگونه، خرق عادت و قداست خود را می بازند و در مجموع از آنها داستانی با بن مایه ها و عناصر کهن باقی می ماند. در این پژوهش، کارنامه اردشیر بابکان یکی از این داستان های برجای مانده از اسطوره را بر اساس عناصر داستانی موجود در آن می کاویم و ویژگی های داستانی و روایی آن را مورد توجه قرار می دهیم. این عناصر عبارتند از: درون مایه، حقیقت مانندی، پیرنگ، کشمکش، شخصیت پردازی، زاویه دید، صحنه پردازی، گفتگو و لحن. وجود این عناصر در این متن، نشان دهنده ساختار داستانی در آن است. یکی از نتیجه های چنین پژوهشی، می تواند اثبات وجود بنیادهای داستان پردازی در ایران باستان و بررسی ویژگی های آن باشد.

سید حمیری، یکی از شاعران برجسته شیعی است که شعر خود را در خدمت نشر مفاهیم دینی و تبیین فضایل اهل بیت (ع) و دفاع از ایشان قرار داده است. سید حمیری، از آن دسته شاعران نیست که گوهر شاعری خود را یکسره در دامان تشبیه پردازی ها و تصویر سازی های دور و دراز بریزد و تصاویر غیرمعمول و رنگارنگ دور از ذهن خلق کند، بی آنکه این تصاویر، محتوای چشمگیری داشته باشند. به نظم کشیدن عقاید ناب و ریشه دار شیعی، چنان بر سراسر چکامه های این شاعر غلبه دارد که در اکثر قریب به اتفاق موارد، تشبیهات محدودی که شاعر به کار می برد، در خدمت بیان معانی و وضوح هر چه بیشتر محتوای دینی شعر است.محوریت محتوا و معنا در تشبیهات شاعر، از سویی به ساحت بیان هنرمندانه شعر او لطمه می زند و از سوی دیگر میزان والای پایبندی شاعر به عقاید شیعی و اندیشه محور بودن شعر وی را می رساند.زبان و فضای شعر او چنان ساده و روان و موافق با مقتضای حال مخاطب و برگرفته از عناصر زیبای همین جهان پیرامونی ما است که هر جا فضای شعر او خواستار همراه تصاویری برگرفته از عناصر طبیعت می شود، شاعر این نیاز معنایی را با نقاشی هایی که از فضای طبیعت پیرامونی ترسیم می کند، پاسخ می دهد.

شعر در یک دیدگاه کلی، به دو حوزه شکل (form) و محتوا (meaning) تقسیم می شود. آنچه شکل اثر را می سازد، زبان، صور خیال، موسیقی (وزن و قافیه) و ساختار بیرونی و درونی (پیوند پوشیده عناصر متن در محور عمودی) است، و محتوای اثر نیز بازتابی از جهان بینی، نگرش و تجارب وی‍‍ژه شاعر از دنیای پیرامون او است. در ادوار مختلف شعر فارسی، توجه شاعران و ادیبان یا بر جهان معنای اثر بوده و یا بر شکل بیان آن: برای شاعران سبک خراسانی و عراقی و نیز سبک نیمایی دوران معاصر، کشف معانی عمیق انسانی، فلسفی، عرفانی و اجتماعی در درجه اول اعتبار قرار داشت، برای شاعران سبک هندی (اصفهانی) و پاره ای از جریان های ادبی معاصر مانند موج نو، شعر حجم، شعر ناب و پسامدرن، بخش هایی از شکل شعر، یعنی صور خیال و زبان، اهمیت بیشتر داشت و دارد. اینکه کدام بعد اثر هنری - محتوا یا شکل - ارزشمندی و جاودانگی آن را تضمین می کند، علی رغم کوشش بی وقفه منتقدان ادبی از افلاطون تا بارت و دریدا و اکو و دیگران، هنوز مشخص نیست و در بین منتقدان، گرایش های افراطی به جانب معنا و یا شکل و نیز رویکردهای اعتدالی به هر دو حوزه اثر ادبی دیده می شود و متمایل شدن به هر جانب، به منظر (perspective) فرد بستگی دارد. سبک هندی، بی هیچ تردیدی، یکی از دوره های در خور توجه در ادبیات کشورهای فارسی زبان است و شاید تنها سبکی است که در مرزهای خارج از ایران و به صورت سبکی منطقه ای در مدتی طولانی رواج گسترده داشته است. نگرش و تحلیل انتقادی این دوره ادبی، علاوه بر روشن کردن دلایل پوشیده اوج و فرود آن، می تواند در سرنوشت جریان های ادبی معاصر در ایران و سایر کشورهای فارسی زبان کارساز باشد. به نظر می رسد شعر فارسی، با وجود راه یافتن به جغرافیای سیاسی و فرهنگی جدید - هندوستان - از اوایل قرن دهم، نتوانسته است به «عالم جدید معرفت شناختی» دست یابد و وارد «گفتمان سازنده» با فرهنگ هندی از جمله سنت اسطوره ای، فلسفی، دینی و ادبی آن - نشده و یکی از دلایل زوال آن نیز خالی بودن از تفکر بنیادین و فقر معنایی است.در این مقاله، ضمن طرح چهار فرضیه درباره علل این مساله، فقر فکری و فلسفی در سبک هندی، به ویژه نسل دوم، یعنی کسانی که بعد از صائب به شهرت ادبی رسیده اند، بررسی می شود.

ایرانیان در گذشته، مانند بیشتر اقوام، خورشید و اختران را با تامل و اندیشه می نگریستند. به این علت، درباره آسمان که بخشی از فرهنگ و اساطیر را تشکیل می دهد باورها و تفکراتی به ادبیات راه پیدا کرد و ادیبان فارسی زبان کم و بیش با علم نجوم آشنا شدند و اصطلاحات و تعبیرهای این دانش را وارد شعر و نثر کردند، تا جایی که نام ستارگان، سیارات، صورت های فلکی، ... و گرایش های ذهنی عامه درباره آنها، سراسر ادب فارسی را فرا گرفت و زیباترین تعبیرها، افسانه ها و صورت های خیالی را آفرید. در این مقاله، ابتدا علم احکام نجوم و باورهای شکل گرفته پیرامون آن، در خمسه خواجو به شیوه کتابخانه ای بررسی شده و سپس، به روش تحلیلی توصیفی به نگارش درآمده است.

در این نوشتار، در پی واکاوی دو اثر از دو زبان مختلف و از دو دوران مختلف تاریخی هستیم که بحث آنها یکی از دغدغه های دائمی بشر یعنی رویارویی با شر است: فردوسی از سویی و شکسپیر از سوی دیگر. ابتدا از نظرگاهی ساختارگرایانه به بررسی دو اثر خواهیم نشست و همسانی ها و تفاوت های زبان شناختی و ادبی متون را بر می شمریم و نشان می دهیم که دو اثر در سطح گفتمان روایت ساختاری مشابه دارند و از منظر نشانه شناسی نیز وجوه مشترک فراوانی به طور غیرمستقیم در هر دو اثر وجود دارد، آنگاه متن را از نظرگاه هرمنوتیکی تاویل می کنیم. آنچه در اینجا اهمیت ویژه ای دارد، نگاهی است که به شکلی متفاوت به مقوله ادبیات تطبیقی انجام می شود و آن وجود یک جبر زمانی در خلق آثار هنری است که در آن، مساله تکرار زمانی بیشتر توجه می شود تا مساله برخوردهای بینافرهنگی دو ملت، تکراری که کم و بیش از مسائلی سرچشمه می گیرد که دغدغه های دائمی بشر در زندگی اش بر روی زمین است و تفسیرهای دگرگونه و متفاوت آدمی در پاسخ دهی به آنها و عدم دستیابی به این مهم.در این مقاله، دو اثر و جهان های آنها در روندی که به آن اشاره شد، ردگیری می شود و در بخش های پایانی مقاله، درباره نگاهی ازلی/ابدی (کیهانی) به مقوله های مطرح شده در زمان جاودانه آن بحث می شود.

شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی با گذشت هزار سال از سرایش آن، همواره در شئون مختلف زندگی ایرانیان و دیگر مردم آگاه و نیک سرشت جهان حضور داشته است. دامنه تاثیرپذیری از شاهنامه تنها به حوزه ادبیات و خلق آثار ادبی و ترجمه همه یا قسمتی از آن به زبان های زنده دنیا محدود نیست بلکه در طول سالیان پس از سرایش شاهنامه، هنرمندان ایرانی همواره متاثر از آن، به خلق زیباترین آثار همت گماشته اند. در واقع، از همان سده های آغازین خلق این حماسه ملی، اشعار، داستان ها و شخصیت های آن به صورت های گوناگون در فرهنگ و هنر ایران تاثیرگذار بوده است.

گنجینه بزرگ و ماندگار امثال و حکم فارسی، سرشار از اصول و مبانی معرفتی، دینی، اخلاقی و فلسفی همچنین مشتمل بر برخی از نظریه های علومی چون روان شناسی، جامعه شناسی، منطق، سیاست و غیره است. از این رو نباید آنها را تنها در حوزه ادبیات بررسی کرد. بررسی جنبه های گوناگون مثل ها می تواند افق های جدید و ابعاد تازه تری را بر روی پژوهشگران بگشاید و موجب شود تا به این ثروت عظیم ملی تنها به چشم آثار ادبی نگریسته نشود.در نوشتار حاضر، امثال فارسی با رویکردی منطقی بررسی شده و از آنجا که برخی از ادب دوستان و ادب پژوهان در وادی امثال، جایگاهی برای علم منطق قائل نیستند، ابتدا بر تثبیت این جایگاه دلایل لازم اقامه و سپس بر اساس اصول و قواعد منطقی، سبک های مختلف مثل های مغالطه آمیز شناسایی شده است. نگارنده به هیچ وجه حذف مثل های غیرمنطقی را از مجموعه امثال پیشنهاد نمی کند به همین دلیل، توصیه نامه منطقی تدوین مثل های فارسی ارائه خواهد شد تا تدوین کنندگان فرهنگ ها با رعایت مفاد این توصیه نامه، مخاطبان را به برداشت صحیح و کاربرد درست مثل های منطقی و نیز اجتناب از کاربرد مثل های مغالطه آمیز رهنمون سازند.

آب، عنصر شگفت انگیز طبیعت است که همواره مورد احترام و تقدیس ملل مختلف بوده و اسطوره های فراوانی پیرامون آن شکل گرفته است. ایرانیان باستان نیز آب را بسیار گرامی می داشتند و محافظت از آن را وظیفه آیینی خویش می دانستند. بسیاری از این اعتقادات در شاهنامه به عنوان مهم ترین جایگاه تجلی اساطیر و باورهای ایرانی، به تصویر کشیده است. فرزانه توس، حکیم ابوالقاسم فردوسی، در لا به لای اثر گرانسنگ خویش به مواردی اشاره کرده که نمایانگر اندیشه های اسطوره ای پارسیان درباره آب است. این موارد در چهار جنبه گنجانده شده است: 1. تطهیر روان 2. شستشو برای نیایش 3. آب حیات 4. باروری و فراوانی.در نوشتار حاضر، این جوانب بررسی می شود تا نشان داده شود آب از این منظر چه اهمیت و اسراری دارد.

زبان مهم ترین وسیله ارتباطی بین انسان ها است. شاعران و نویسندگان نیز برای بیان احساس خویش و در میان نهادن آن با دیگران، از همین زبان بهره می جویند. از این نظر، به مقوله زبان از دیدگاه عطار پرداخته شد تا شاید بتوان دانست که از نظر عطار زبان چیست و چه کاربردهایی دارد و طریقه درست بهره گیری از آن کدام است.