جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مدرسه چهارباغ اصفهان یکی از بناهای باشکوه اواخر عهد صفوی (1118- 1126 ﻫ.ق) است که در زمان شاه سلطان حسین صفوی (1105-1135 ﻫ.ق) در ضلع شرقی خیابان چهارباغ اصفهان احداث گردیده است. این مدرسه به همراه کاروانسرا و بازارچه ای که پیرامون آن قرار داشته، مجموعه عظیمی را تشکیل می داد که علاوه بر فواید کاربردی و تعلیم و تربیت طلاب و مدرسان علوم دینی، از لحاظ هنری نیز بسیار ارزشمند بوده است. وجود عقاید و باورهای دینی و مذهبی شیعی و هم چنین تفکرات عرفانی و صوفیانه موجود، بر هنر این دوران تاثیر بسزایی داشته که یکی از بهترین نمودهای آن را در کتیبه های کاشیکاری مدرسه چهارباغ می توان مشاهده نمود. از این رو اساس این پژوهش که با رویکرد تاریخی- تطبیقی و بر اساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای به بررسی کتیبه های کاشیکاری این بنا و باورهای عصر صفوی می پردازد، بر این فرضیه استوار است که میان مضامین کتیبه های کاشیکاری مدرسه چهارباغ اصفهان و اعتقادات و باورهای عصر صفویه ارتباط مستقیمی وجود دارد و با توجه به نوع خطوط و محل کاربردشان تفاوت هایی با یکدیگر دارند. این کتیبه ها شامل باورهای ملی ایرانی و مذهب تشیع بوده که بر روی همه اقشار جامعه اعم از علما، سیاسیون، متصوفه، عرفا و حتی عامه مردم تاثیر داشته است.

خراسان، سرزمینی با وسعتی پهناور و ارزشمند، در دوره های مختلف تاریخی، نقش مهمی در تحولات تاریخی، فرهنگی و به ویژه تولید آثار هنری در ایران، ایفا نموده است. شهرها و مراکز مهم خراسان ازجمله هرات، سمرقند، نیشابور و مشهد هر کدام در دوره ای از تاریخ ایران، مرکز تولید یکی از آثار هنری، چون بناهای تاریخی، فرش، سفال و کاشی های رنگین بوده اند. یکی از درخشان ترین دوره ها، دوران حاکمیت تیمور و فرزندان او بر شهرهای خراسان ازجمله هرات و مشهد است. استفاده از نقوش تزیینی گیاهی و هندسی در کنار خط و خوشنویسی، در این دوران، رو به کمال نهاده و نه تنها بر صفحات نسخ خطی به ویژه نسخ قرآنی، چشم بیننده را به سوی خود می کشانده، بلکه زینت بخش کاشی های رنگین بناهای تاریخی نیز، بوده است. در این مقاله، با توجه به جایگاه و موقعیت منطقه خراسان آن زمان، نقوش تزیینی مورد استفاده در تذهیب های نسخ قرآن هرات موجود در موزه ها و مجموعه های داخلی و خارجی (موزه ملی ایران، دیترویت، هنر و ترک اسلامی استانبول، متروپولیتن، گنجینه قرآن آستان قدس رضوی، مجموعه خلیلی و کتابخانه چستربیتی) و کاشی های مسجد گوهرشاد مشهد، به عنوان دو مرکز مهم و فعال دوره تیموری، در 3 گروه نقوش اسلیمی، ختایی و هندسی، مورد بررسی قرار گرفته و نتایج علاوه بر انعطاف پذیری نقوش در اجرای آن ها بر صفحات کاغذ و پهنه کاشی ها، پیوستگی نقوش در تذهیب های هرات و کاشی های رنگین مسجد گوهرشاد مشهد، ارتباط میان طراحان، مذهبان و کاشی کاران را نمایان می سازد. اهداف مقاله:-1 دسته بندی و شناسایی نقوش تزیینی مورد استفاده در تذهیب قرآن های تیموری و کاشی های مسجد گوهرشاد مشهد.-2 تطبیق و مقایسه نقوش تزیینی در تذهیب ها و کاشی کاری ها بر اساس ویژگی های بصری و تزیینی. سوالات مقاله:-1 قرآن های تیموری و تزیینات مسجد گوهرشاد از چه ویژگی های بصری تزیینی برخوردار هستند؟-2 چه تفاوت ها و تشابهاتی میان نقوش تزیینی تذهیب ها و کاشی کاری مسجد گوهرشاد مشهد وجود دارد؟

شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی با گذشت هزار سال از سرایش آن، همواره در شئون مختلف زندگی ایرانیان و دیگر مردم آگاه و نیک سرشت جهان حضور داشته است. دامنه تاثیرپذیری از شاهنامه تنها به حوزه ادبیات و خلق آثار ادبی و ترجمه همه یا قسمتی از آن به زبان های زنده دنیا محدود نیست بلکه در طول سالیان پس از سرایش شاهنامه، هنرمندان ایرانی همواره متاثر از آن، به خلق زیباترین آثار همت گماشته اند. در واقع، از همان سده های آغازین خلق این حماسه ملی، اشعار، داستان ها و شخصیت های آن به صورت های گوناگون در فرهنگ و هنر ایران تاثیرگذار بوده است.