جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده در این کتاب در نگاهی تاریخی به بررسی سیر تصوف در عصر قاجاریه پرداخته است. بدین ترتیب در گام نخست از کتاب تعریفی از تصوف و صوفی ارائه شده و سپس وضع اجتماعی ایران در دورة قاجاریه شرح داده شده است. آن‌گاه به معرفی «نورعلی شاه همدانی» بنیان‌گذار تصوف در ایران پرداخته و گزیده‌ای از آثار منثور و منظوم او نظیر: «رسالة جامع الاسرار»، «انوار الحکمه»، «منظومة کبرا در منطق» و... را مورد مطالعه قرار داده است. در ادامه سلسله‌های تصوف را در دوران قاجار، معرفی و دربارة اندیشه و عقاید هر یک توضیحاتی کوتاه ارائه کرده است. سلسله‌های «نعمت‌اللهی»، «ذهبیه» و «قادریه» از سلسله‌های تصوف در دوران قاجاریه هستند که در کتاب به آنها پرداخته شده است. از آن‌جا که ادبیات هر دوره‌ای با اندیشه‌های دینی آن عصر مطابقت دارد در پایان کتاب نیز ادبیات تصوف در عصر قاجاریه با بیان دیدگاه‌های شعری شاعران آن دوره و نیز به نظم در آوردن گزیده‌ای از اشعار آنان و همچنین معرفی آثار معروف صوفیان آن دوره مورد مطالعه قرار گرفته است.

دوران حکومت مغول (ایلخانی و ایلکانی) در ایران، دوران تغییرات چشمگیری برای تصوف بوده است. تعیین کامل سلسله‌ها، گوناگونی طریقت‌ها، تنوع اندیشه‌ها، برداشت‌های گوناگون از مبانی تصوف، رشد ادبیات صوفیانه، تالیف کتاب‌های متعدد درباره تصوف نظری و مراحل سیر و سلوک عرفانی، در کنار مناسبات سران صوفیه با ارباب سیاست، حکایت از تحولی عظیم در تصوف ایرانی داشت. نگارنده در کتاب حاضر، با رویکرد تاریخی، سیر تصوف در آذربایجان و رونق و اهمیت آن را در دروة مغول بررسی می‌کند. وی نخست ضمن بیان کلیاتی دربارة جغرافیای تاریخی آذربایجان و تاریخ سیاسی آن تا حملة مغول و میراث فکری و زبان مردم آذربایجان و پیشینة تصوف آن قبل از سلطة مغول به بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آذربایجان عصر ایلخانی می‌پردازد. سپس به ویژگی‌های تصوف در آذربایجان، از سلطة مغول تا سقوط ایلکانیان، را بررسی و در ادامه عملکرد اجتماعی و فرهنگی متصوفه در دورة مغول را ارزیابی می‌کند.

آيين‌هاي عزاداري دربردارنده صورت‌هاي مختلف آداب و رسومي است که در ايام عزاداري حسين بن علي و ديگر معصومان به ويژه در ماه‌هاي محرم و سفر در ايران انجام مي‌گيرد. در کتاب حاضر تأثير صوفيه و اهل فتوت و قلندريه در آيين‌هاي عزاداري محرم مورد بررسي قرار گرفته است. در اين اثر بدون پيش‌داوري و ارزش‌گذاري به تأثير اين گروه‌ها بر عزاداري محرم پرداخته شده است.

کتاب حاضر برگردانی است از "Persian sufism in its Historical perspective" نوشته "دکتر عبدالحسین زرین‌کوب". گفتنی است: "زرین‌کوب از تابستان تا پاییز 1349 ش. به دعوت "انجمن مطالعات ایرانی" آمریکا رشته سخنرانی‌هایی را به انگلیسی در حوزه تصوف و عرفان ایرانی در دو دانشگاه پرینستن و کالیفرنیا (شعبه لس‌آنجلس) ایراد فرمود که بعدا انجمن یاد شده شماره‌های 3 و 4 از جلد دهم فصلنامه خود (Iranian studies) را به نشر آن‌ها اختصاص داد. در واقع، ترجمه حاضر برگردان فارسی آن شماره ویژه است. گفتارهای استاد زرین‌کوب در این مجموعه شامل مروری عالمانه و ماهرانه بر تاریخ تصوف ایرانی از آغاز تا دهه 40 است... خواننده کتاب با خاستگاه‌های قبل و بعد از اسلام عرفان ایران آشنا می‌شود؛ تحول ساختاری و محتوایی تصوف را در طول سال‌ها و سده‌ها دنبال می‌کند؛ به چهره‌های برجسته و نقطه‌های عطف تصوف در ایران برمی‌خورند". همچنین درباره تصوف شخصی که به تصوف طریقتی و سازمان یافته بدل می‌شود، اطلاعاتی کسب می‌کند، نیز از همگرایی‌ها و واگرایی‌های طریقت صوفیانه با شریعت سنتی و با فلسفه اجمالا نکاتی را درمی‌یابد و به طور کلی فراز و فرود تصوف ایرانی را از نظر می‌گذراند.

موضوع کتاب حاضر تصوف در آثار شاعران عصر انحطاط است. تصوف به عنوان یک مسلک و مذهب، دوران پرفراز و نشیبی را طی کرده که نقطه آغازین آن در حیات و سیره نبی اکرم (ص) و اصحاب خاص آن حضرت بوده است. هدف از انتخاب این موضوع، بررسی جنبه‌های عرفانی تصوف در آثار شاعران عصر انحطاط است. همچنین، علل گرایش شاعران به تصوف و شناختن شاعران صوفی، از جمله اهدافی است که محقق دنبال کرده است.

«نیکوس کاز انتزاکیس» نویسندة قرن نوزده و بیست میلادی است که در یونان به دنیا آمد، در آتن و پاریس تحصیل کرد و در آلمان درگذشت. بیش از سی اثر از او برجای مانده است که زوربای یونانی، برادرکشی و مسیح‌باز مصلوب از جلمة آنها هستند. کتاب حاضر دو بخش از گفته‌ها و نوشته‌های کازا انتزاکیس را دربرمی‌گیرد: بخش اول به نام «تصوف یا سیر و سلوک»، سیری فلسفی و شاعرانه در درون انسان است که گاه به صورت مکالمه و گاه به شکل حدیث نفس بیان شده است. در این بخش نویسنده دغدغه‌های خود را دربارة زندگی و مرگ، عقل و عشق، آزادی، و خدا بیان کرده است؛ بخش دوم نیز، با عنوان «شطحیات» شامل سخنان عرفانی و نیمه عرفانی کازانتزاکیس است که سخنانی کوتاه با موضوع نیایش با خدا، عشق، زندگی، زیبایی، و هنر هستند.