جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله، رفتار واژه بست های ضمیری در زبان فارسی میانه و نو و همچنین تحول جایگاه ظهور این عناصر، در جمله مورد بررسی قرار می گیرد. این عناصر، در فارسی میانه، از نظام واژه بستی جایگاه دوم تبعیت می کنند و همواره در جایگاه شماره دو در جمله / بند ظاهر می شوند. در فارسی نو قدیم، ضمن حفظ نظام واژه بستی مذکور (همراه با تغییراتی از جمله حذف نا پیوستگی سازه ای و همچنین نادیده گرفتن بعضی سازه ها در تعیین جایگاه شماره دو)، شکل گیری یک نظام واژه بستی فعلی مشاهده می شود. در واقع، واژه بست ها ازجایگاه شماره دو به سمت فعل حرکت می کنند و جذب آن می شوند، یا به سازه ای در مجاورت آن متصل می شوند. در فارسی نو معاصر، هیچ نشانه ای از نظام واژه بستی جایگاه دوم مشاهده نمی شود و همه واژه بست ها از نظام فعلی تبعیت می کنند.

بررسی و توصیف ویژگی های دستوری و صرفی، پیوندهای ساختی دسته واژه ها و روابط ساختی جمله در زبان فارسی بر پایه نظریه «اصل ها و عامل های ساختی و کمینه گیری» موضوع مطالعه این کتاب است.

جایگاه هسته در کلمات مرکب غیر فعلی مورد توجه اکثر زبان شناسانی واقع شده است که کلمات مرکب را مورد مطالعه قرار داده اند. مثلا ویلیامز (WilliAMS 1981) جایگاه هسته را اصل قلمداد می کند و معتقد است که هسته کلمه مرکب همیشه عنصر سمت راست آن است. مطالعات دیگر زبان شناسان (مثلا سلکرک (SElkiRK 1982) لیبر (LiEbER 1983) فاب (FAAb 1988) و تن هکن (TENHACKEN 1999) نشان داد که زبان هایی هم وجود دارد که هسته کلمه مرکب آنها در سمت چپ واقع شده است (مثل ویتنامی و فرانسوی). از این رو، آنها جهت هسته را پارامتر در نظر گرفته اند که باید برای هر زبانی تثبیت شود. اما لیبر (LiEbER 1992) بر این باور است که جهت هسته نمی تواند اصل یا پارامتر قلمداد شود؛ زیرا زبان هایی هم یافت می شوند که هم کلمات مرکب راست هسته دارند و هم کلمات مرکب چپ هسته. وی معتقد است که جهت هسته در صرف (یعنی هسته کلمات مرکب) تابع جهت هسته در نحو (یعنی هسته گروه های نحوی) است. مقاله حاضر بر آن است که نشان دهد حوزه صرف از حوزه نحو متاثر است و مدعی است که عدم یک دستی در کلمات مرکب غیر فعلی دارای هسته (یعنی وجود کلمات مرکب غیر فعلی درون مرکز هسته آغازین و هسته پایانی در کنار هم در زبان فارسی) به علت عدم یک دستی در حوزه نحو، در ارتباط با گروه های نحوی است؛ به این معنی که برخی از گروه های نحوی در زبان فارسی، هسته آغازین، و بعضی هسته پایانی هستند. به عبارت دیگر، یافته های این مقاله تاییدی است بر نظریه تعامل حوزه های زبانی، به ویژه تعامل بین صرف و نحو.

فعل از عناصر اساسی ساخت جمله است و به همین دلیل از دوران باستان تا کنون مورد توجه محققان بوده است. این جزء در چارچوب نظریه های زبان شناسی جدید نیز از جنبه های مختلفی چون معنا، نقش، و ساخت صرفی و نحوی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.

مساله اصلاح و حتی تغییر خطر مساله است که از سال ها پیش مطرح بوده و پیشنهادهایی در مورد آن ارایه شده است. امروزه با پیشرفت هایی که در عرصه های مختلف علمی، به ویژه عرصه نویسندگی و نوشتار صورت گرفته است، ضرورت تدوین قواعدی دقیق برای خط فارسی بیش از پیش احساس می شود.از این رو، به منظور به دست دادن تصویری از کم و کیف فعالیت های انجام شده در زمینه اصلاح شیوه خط فارسی، به ویژه اقداماتی که فرهنگستان ها به عنوان یگانه مراجع رسمی و قانوی در این خصوص انجام داده اند، ابتدا تاریخچه مطالعات مربوط به اصلاح یا تغییر خط ارایه می شود، سپس عملکرد فرهنگستان ها در این خصوص از نظر خواهد گذشت، و سرانجام آرا صاحب نظران در خصوص چند تکواژ دستوری، به همراه پیشنهادهای نگارنده عرضه می گردد.

از آنجا که کتاب های درسی مخاطبان فراوانی دارد و می تواند نقش بسیار مهمی در امر آموزش دانش آموزان ایفا نماید. اولین مساله ای که به ذهن خطور می کند عاری از اشکال بودن این کتاب هاست. به نظر می رسد انجام گرفتن پژوهش هایی در این زمینه، در حل مشکلات موجود موثر باشد. یکی از مهم ترین این مجموعه کتاب ها، کتاب های زبان فارسی دوره متوسطه است. این کتاب ها، حاوی مباحث زبان شناختی، دستوری و نگارشی مرتبط با زبان فارسی است. این مقاله قصد دارد به بررسی کتاب های یاد شده بپردازد و اشکالات و نارسایی های آنها را - به ویژه مشکلات زبان شناختی و دستوری را - گوشزد نماید. برخی از نکات این مقاله بدین شرح است:الف) مسایل موجود در مقدمه کتاب های مزبور در زمینه زبان شناختی و دستور زبان و ناهماهنگی مطالب آن با مباحث درسی؛ب) مسایل و مشکلات موجودر در توضیحات و مثال ها در طرح و تدریس مباحث دستوری و زبانی؛ج) نبود هماهنگی و یک دستی در کتاب های زبان فارسی مقطع دبیرستان؛د) مشکلات مبنایی و توصیفی؛ه) اشکالات موجود در بخش خودآزمایی و تمرین.

مقاله حاضر، با تکیه بر مفهوم دستوری شدن، به چگونی پیدایش حروف اضافه از نام اندام های بدن می پردازد. ساده ترین تعریف دستوری شدن عبارت است از تبدیل عناصر واژگانی به عناصر دستوری یا تبدیل عناصر دستوری به عناصر دستوری به عناصر دستوری تر. بر این اساس، این بررسی نشان می دهد چگونه در گذر زمان نام اندام های بدن (عناصر واژگانی) به حروف اضافه (عناصر دستوری) تبدیل شده اند و در طی این تغییر از چه مراحلی گذشته اند.

تصریف یکی از پدیده های مهم زبانی به شمار می رود که به رغم اهمیت آن در نزد پژوهشگران غربی، در زبان فارسی چندان مورد توجه محققان قرار نگرفته است. شاید علت این امر را بتوان در این واقعیت جست و جو نمود که زبان فارسی امروز از لحاظ رده شناختی، تصریفی محسوب نمی شود. اما نگارنده بر این باور است که بررسی فرایندها و نشانه های تصریفی به جا مانده در فارسی امروز، می تواند در روشن کردن بخش هایی از نقاط تیره صرف این زبان موثر باشد. بر این اساس، مقاله حاضر به معرفی تصریف و مشخصه های تصریفی در زبان فارسی امروز اختصاص یافته است. در این راستا، پس از مقدمه و معرفی موضوع، دیدگاه های برخی از مهم ترین پژوهشگران غربی، و نیز برخی از پژوهش های پیشین در زمینه تصریف فارسی ذکر می شود و در ادامه نیز مشخصه های تصریفی مربوط به اسم، فعل، صفت و قید در زبان فارسی مورد بررسی قرار می گیرد و طبقه بندی نوینی از این مشخصه ها به دست داده می شود که مبتنی بر رویکردی پیوستاری به عناصر زبانی است. یکی از هدف های این مقاله،تاکید بر این نکته است که برای تحلیل داده های تصریفی فارسی باید به ویژگی های زبانی آنها توجه کرد و نمی توان کاملا به انگاره های طرح شده از سوی زبان شناسان غربی استفاده نمود.

وجه، مقوله ای است نحوی - معنایی که نظر و دیدگاه گوینده را نسبت به محتوای آنچه می گوید نشان می دهد. زبان به طرق مختلف می تواند محتوای یک جمله را بر حسب میزان تعهد گوینده به صحت آن، و یا نوع در خواست او برای وقوع کنش مطرح در آن، نشان دار کند.فعل های وجهی یکی از ابزارهای بیان وجه هستند که در بعضی زبان ها، از جمله زبان فارسی، از آنها استفاده می شود. سه فعل بایستن، شدن و توانستن فعل های وجهی زبان فارسی هستند که برای بیان سه وجه برداشتی، درخواستی و توانمندی، که سه نوع وجه اصلی هستند، و دو درجه امکان و الزام، که به عنوان درجات وجه مطرح می باشند، به کار می روند. بررسی ها نشان می دهد که در زبان فارسی تنها فعلی که برای درجه الزام در هر سه وجه برداشتی، در خواستی و توانمندی به کار می رود فعل بایستن است و درجه امکان توسط دو فعل توانستن و شدن بیان می شود.

در این مقاله نشان داده می شود که کتاب های دستور زبان فارسی و فرهنگ های این زبان، در مورد تعیین مقوله نحوی یا واژگانی تعداد قابل توجهی از کلمات قاموسی زبان فارسی، مانند «انجام»، «حفظ»، «فراموش»، و «وادار»، اتفاق نظر ندارند و در این زمینه، در آنها تناقضات و ناهماهنگی های قابل توجه و مشکل آفرینی وجود دارد. این ناهماهنگی ها - که هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ عملی تبعات منفی به دنبال دارند - ناشی از عدم شناخت ماهیت و نقش اصلی این واژه ها در زبان فارسی امروز است. از آنجا که این واژه ها دارای ساخت موضوعی و گزاره ای هستند، پیشنهاد می شود که بر اساس کاربرد واقعی و با توجه به نقش گزاره ای آنها در ترکیبات و جملات دستوری، این کلمات در دو دسته، تحت عناوین «اسامی گزاره ای» و «صفات گزاره ای»، طبق بندی شوند.