جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نگاه منتقدان ادبی معاصر و مدرن، نقد زیبایی شناسی که به شکل امروزی رایج است، اساس آن صرفا متکی بر زبان غیرمعیار و ساختارها و کارکردهای پوشیده و آشکار آن استوار است و از قدمت چندانی برخوردار نمی باشد. منشا این نوع از نقد ادبی را باید در نخستین دوره، رواج صورت گرایی که اعتبار ویژه ای برای زبان درخلق زیبایی و استحکام اثر ادبی قایل بود، جست وجو نمود. شاید علت عمده اقبال علاقه مندان به آثار ادبی مبتنی بر این نوع از نقد تجددگرایانه از این امر ناشی شود که یک منتقد زیبایی شناس همه تلاش خود را به کار می گیرد تا با دقت هرچه تمام تر به بررسی کمی و کیفی لذت بخشی یک اثر ادبی مبتنی بر زبان هنری بپردازد، از آن جایی که خاستگاه لذت، زیبایی است، به تبع آن روی کرد به زیبایی شناسی و گرایش به مقوله لذت جویی است که بعضی از نیازهای باطنی بشر را پاسخ می گوید.نگارنده را سعی بر آن است تا با درک هرچه بهتر جایگاه این نوع از نقد ادبی در عرصه زبان و ادبیات و با دقت در ساختار و کارکردهای زایشی و توانشی و مهم تر از همه مقوله برجسته سازی در زبان و هم چنین با در نظر داشتن مولفه هایی دیگر از جمله ظرافت و فرم زبان و آشنایی زدایی؛ به نقد زیبایی شناسانه داستان زال و رودابه بپردازد.در این داستان به بخش هایی برمی خوریم که زیبایی زبان که از مبانی اصلی زیبایی شناسی است به اوج خود می رسد و سیطره هنر بیانی به ویژه تشبیه و استعاره و در ادامه مجاز و کنایه از چنان اوج و عروجی برخوردار است که گویی با یک رستاخیز شگفت انگیز زبانی مواجه هستیم. روی کرد آگاهانه استاد بزرگ توس به تاثیر جادویی و هم گرایی مولفه های زبان در ماندگاری اندیشه و پیام که با توسل به همه ظرفیت های پنهان و آشکار صورت پذیرفته است، حقا ستودنی و تحسین برانگیز می باشد.

قصیده معروف رودکی به مطلع :مرا بسود و فرو ریخت هر چه دندان بود                                                   نبود دندان، لا بل چراغ تابان بوداز قصیده های معروف و ماندگار زبان و ادب فارسی است که در واقع زندگی نامه منظوم رودکی در سی و چهار بیت است و بسیاری از حقایق ادبی و تاریخی روزگار سامانی را هم نشان می دهد.در مقاله حاضر، برداشت های سبک شناختی خود را از این مقاله ابراز کرده ایم و نشان داده ایم که تا روزگار معاصر، هرجا شاعری در وضعیتی شبیه گرفتاری رودکی در هنگام پیری قرار گرفته است، این قصیده را استقبال کرده است. از امیرمعزی تا استاد بهار و اکنون دکترشمیسا به این قصیده توجه کرده اند. سه قصیده اصلی در استقبال رودکی، برای اولین بار مطرح می شوند.

حکیم فلکی شروانی یکی از شاعران بزرگ قرن ششم در آذربایجان است. فلکی در ضمن اشعار خود به طرق مختلف از داستان ها و مفاهیم قرآن مجید استفاده کرده است. و این به اشعار او لطافت و معنویتی خاص بخشیده است. با بررسی اجمالی اشعار او می توان به نگرش وی نسبت به قرآن و توجه او به استفاده از مفاهیم قرآنی پی برد. خلاصه این که، در قرن ششم به سبب رواج علوم دینی و غلبه روحیه مذهبی اشارات و تلمیحات قرآنی و دینی در آثار شاعران و نویسندگان فراوان است و فلکی نیز جزو این شعرا بوده است. در این مقاله اشعاری که فلکی در آن ها به صورت های مختلف از آیات قرآن استفاده کرده است، نقل و سپس عین آیه با ذکر سوره و شماره آیه و توضیح برخی موارد آورده می شود.

شیخ احمد جام ژنده پیل (440 536 هجری) یکی از پیچیده ترین و مبهم ترین چهره های ادب و عرفان خراسان و بلکه ایران به شمار می رود.وجود مقامات های گوناگون و حکایات افسانه مانند از زندگی و احوال وی سبب شده است که حقیقت حال و زندگی وی هم چنان در پرده پندارها و ابهام ها پنهان و نهان بماند.در این مقاله کوشش گردیده است به استناد دو حکایت مستند، بخشی مهم از احوال و زندگی وی واکاوی گردد.

پیرگنجه نظام آفرینش را بر پایه عشق استوار می داند. و بی عشق بودن را مرگ نام می نهد. عشق در نگاه او اکسیری است، که آینه ضمیر را صیقل می دهد. در عاشقانه های خمسه، عشق عرفانی، جسمانی، عذری و مادری مطرح است. و عشق عرفانی فراتر از سایر عشق هاست. عشقی پاک و نمونه عالی وحدت عاشق و معشوق، این عشق بسی فراتر از عشق جسمانی است. چرا که برخلاف عشق جسمانی، سخن از خط و خال و ابروی معشوق نیست. عشق ارشمیدس به کنیز چینی از مقوله های جسمانی است، که ارشمیدس را از کلاس درس ارسطو دور کرده بود. اما از عشقی دیگر به نام عشق عذری سخن می گوید. که اصل اساسی در آن راز داری و سرپوشی و پاک ماندن است. عشقی دوطرفه و عفیفانه که همواره عفتشان مایه فراق و ناکامی آنها می شود. عشاق عذری با سوز عشق می سازند، دل به مرگ می سپارند؛ و به عبارتی دیگر شهید می شوند. عشق مادری نیز از دیگر انواع عشق پاک است. عشقی ذاتی که سال ها پس از مرگ معشوق هم چنان در دل جای دارد. زنان در خمسه نظامی در عشق و دلدادگی بی همتا هستند. و هم چون ظاهر زیبا و شورانگیز شان، باطنی زیبا و هویتی دلربا دارند. اما از ابتدایی ترین حق که حق انتخاب همسر است، محرومند. و ازدواج هایشان یا به صورت اجباری، یا سیاسی و یا وصیتی است. و تنها در چند مورد عاشقانه و با میل قلبی است.

فتح اله خان شیبانی از نویسندگان و شاعران بزرگ قرن سیزدهم ه. ق است، که سبک هندی را به علت استعارات و کنایات دور از ذهن رها کرده، به سبک خراسانی و عراقی روی آورده است. وی دربار پادشاهان قاجار (محمدشاه قاجار، ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه) را درک کرده است.شیبانی دارای آثاری چون «بیانات شیبانی» «گنج گهر» «مسعود نامه» «فتح و ظفر» «کامرانیه» «درج درر» «یوسفیه» «تنگ شکر» و جز آن ها است. وی در نثر و نظم، هر دو چیره دست و توانا بوده و سخن را استادانه بیان نموده است.اصلش از اعراب بنی شیبان و اختیار این تخلص از آن است. در سن شانزده سالگی برای خدمت به دربار محمدشاه قاجار فراخوانده شد. پادشاه، او را با استعداد دید و از این روی در رده چاکران مخصوص دربار قرار گرفت.این ادیب توانا در دوره زندگانی خود فراز و فرودهای فراوانی داشته است. در این مقاله سعی بر آن است تا با یاری گرفتن از مستندهای تاریخی و آثار این ادیب، به گوشه ای از احوال وی پرداخته شود.

قرآن کتابی است که کلام آن استوار، با صلابت و مشحون از محاسن و زیبایی های ادبی می باشد و اسلوب و معیارهای بلاغت در بافت سور و آیات آن به شیوایی به کار رفته است.در این مقاله نمونه های لفظی بدیع با نظم منطقی از قرآن استخراج و مطابق آثار و نظریات دانشمندان اسلامی بررسی شده است.هدف اصلی شناساندن نمونه های بدیعی قرآن به جویندگان و دانش پژوهان است تا به محاسن و مفاهیم عمیق کلام الهی بیشتر پی ببرند.مطالعه در این مقاله به روش اصیل (Original) انجام گرفته و نوع تحقیق کیفی – توصیفی است، جامعه آماری شامل کلیه آیات قرآن و حجم نمونه آیاتی می باشد که نمونه های لفظی بدیعی در آن ها برجسته است.روش تحقیق با قرائت تک تک آیات قرآن و مطالعه آثار کتابخانه ای مرتبط با موضوع انجام گرفته و نمونه هایی که آرایه های لفظی در آن ها یافت شده؛ استخراج، فیش برداری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و یافته های جدید ارائه شده است.باتوجه به یافته های تحقیق، این نتیجه حاصل شد که بیشتر صناعات لفظی در قرآن در مرتبه اول فاصله، جناس، تکرار و تصدیر و در مرتبه بعد اعنات (التزام)، عکس، موازنه، ترصیع، تشابه الاطراف لفظی، قلب و تصحیف می باشد. دیگر این که نظم متن، برخاسته از شیوه تلفیق کلمات و ترکیبات با یکدیگر و صلابت و استواری کلام، ناشی از کاربرد طبیعی این آرایه ها در آیات است؛ بدین علت قرآن شیوا، رسا و در اوج فصاحت و بلاغت است.

اسطوره سرگذشتی راست و مقدس است که در زمان ازلی رخ داده و به گونه ای نمادین و تخیلی به چگونگی آغاز هستی و فنای آن می پردازد و درنهایت اسطوره به شیوه ای تمثیلی، کاوش گرهستی است. درآیین زرتشتی دو نوع گاه شماری برای تقسیم سال دیده می شود؛ گاه شماری اوستایی کهن و دیگری تقویم اوستایی جدید. درتقسیم بندی اوستای کهن سال به شش قسمت نامساوی به نام «گاه» متمایز می شود که حدود هریک با جشن های مفصلی به نام «پائیریا» یا «گاهنبار» مرزبندی می شود.تقویم اوستایی جدید در حقیقت گاه شماری رسمی ساسانیان است دراین تقویم سال سیصد و شصت و پنج روز بود، که به دوازده ماه سی روزه و پنج روز افزوده تقسیم می شد. ماه ها و روزهای آن به نام ایزدان نام گذاری می شد.در این مقاله سعی برآن شده است گاهنبار و پدیده های مربوط به آنان بررسی شود.

یکی از نمونه های نثر مصنوع و فنی اواخر عصر تیموری و اوایل عصر صفویه، کتاب هشت بهشت اثر حکیم ادریس بدلیسی است. ادریس بدلیسی (926 - 856 ه. ق) مولف این کتاب از منشیان، مورخان و دانشمندان معروف قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری قمری، معاصر سلطان یعقوب آق قویونلو، سپس شاه اسماعیل صفوی در ایران و سلطان بایزیددوم و اوایل سلطنت سلطان سلیم اول در عثمانی بوده است. مهم ترین اثر ادریس بدلیسی و شناخته ترین اثر دربین تمام آثارش کتاب «هشت بهشت» درباره تاریخ عثمانی است. نثر کتاب مصنوع و فنی، به پیروی از سبک و ادبیات تاریخ جهانگشا از عطاملک جوینی، تاریخ وصاف از وصاف الحضره، تاریخ معینی از معین الدین یزدی و تاریخ ظفرنامه تیموری از مولانا شرف الدین علی یزدی است.محتوای این اثر شامل شرح زندگانی هشت سلطان اول ازسلاطین عثمانی است که از عثمان بیگ غازی آغاز و به سلطان بایزید دوم و جلوس یاووز سلطان سلیم ختم می شود. در این مقاله سعی شده است ضمن شناساندن هشت بهشت و چند نسخه خطی، به اختصار مولف اثر نیز معرفی شود.

پارودی (parody) یکی از شیوه های بیان غیر مستقیم در انتقادهای اجتماعی و شاخه ای از ادبیات طنازی است که ضمن نشاندن لبخند بر لبان مخاطب، دیدگاه انتقادی نویسنده را با کاریکاتوری از کلمات در اشعار شاعران مشهور نشان می دهد. از میان پارودی های موجود «پارودی» یا نقیضه های نظام قاری، نوعی انقلاب در شعر عرفانی به حساب می آید. او با هوشیاری به دگرگون کردن زبان عرفانی و درهم ریزی ساختار نوین زبان اجتماعی می پردازد. او یک هنرمند طنزپرداز است با سبک و بینش های خاص خود که با شناخت روحیه و جوهر روزگارش «پارودی» هایی ساخته است. پارودی های نظام قاری توصیفی از یک شکل و یک استراتژی طنزآمیز است و معرف یک هدف اجتماعی که در هر بیت استادانه دنبال می شود. کلمات شعرش بیشتر به صورت یک گسست یا هم نشینی ناسازه ها جلوه می کند و این همان طنز اوست و معنای شعرش نیز از همین گذر پدید می آید که نشان دهنده تضاد اجتماعی است. در مقاله حاضر به بررسی و تحلیل این شیوه سخنوری در اشعار نظام قاری می پردازیم.