جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وهابیت، توسل به اولیای الهی را در برخی از موارد، بدعت و در برخی دیگر، کفر و شرک و عبادت غیرِ خدا دانسته‌اند؛ اما بیشتر وهابی‎ها توسل را بدعت می‌دانند؛ در مقابل، مسلمانان همگی بر این امر، اتفاقِ نظر دارند که توسل به پیامبر$ امری مستحب و تأکیدشده در دین است. شوکانی به‌عنوان یکی از ائمۀ غیرِ مقلدین باوجودِ تأثیرپذیری که از وهابیت داشته، توسل به پیامبر$ و اولیای الهی را جایز و بلکه مستحب دانسته است. او برای این بیان خود، دلایلی دارد که بر اساس همین دلایل به نقد دیدگاه مخالفان توسل پرداخته است. این نوشتار به بررسیِ دیدگاه شوکانی درخصوصِ توسل و مسائل مربوط به آن پرداخته تا به این وسیله بیان کند، فردی چون شوکانی به‌عنوان یکی از بزرگان غیرِ مقلدان نیز نتوانسته است حقیقت استحباب توسل را انکار کند. این خود شهادتی بر بطلان نظریۀ وهابی‌ها است. در این مقاله با جمع‌آوریِ نظرات شوکانی دربارۀ توسل از تألیفات مختلفش و بیان وهابی‎ها دربارۀ او و نظراتش به این جمع‌بندی رسیدیم که او توسل به ذات را قبول داشته و آن را نوعی از توسل به اعمال دانسته و توسل بعد از ممات را هم قبول دارد و نزاع در این باره را بی‌معنا فرض کرده است.

بین سلف در مسئلۀ مفهوم ایمان باوجود ادعای وهابیت، دیدگاه واحدی وجود ندارد. وهابیت در مفهوم ایمان، هرچند یک تعریف را ارائه می‌دهند؛ اما زمانی که به تحلیل تعریف پرداخته می‌شود در میان آنان اختلافات شدیدی به‌چشم می‌خورد. آنها ایمان را قول، اعتقاد و عمل می‌دانند و این تنها یکی از نظراتی است که سلف، ارائه کرده است. با بررسی‌های انجام‌شده کشف می‌شود وهابی‌ها نه‌تنها در این موضوع با سلف همراهی کامل ندارند؛ بلکه در میان خودشان تفاسیر و تحلیل‌های متفاوتی وجود دارد و همین امر موجب می‌شود عملکردهای متفاوتی از ایشان صادر شود.

حضرت علی% اولین امام بعد از نبی مکرم اسلام$ بوده و روایات بسیاری از جانب اهل بیت( و پیامبر اکرم$ در فضیلت آن حضرت، صادر شده است. احادیثی نظیرِ حدیث منزلت و حدیث غدیر که در کتب حدیثی شیعه و اهل سنت، قابل‌ملاحظه است. باوجود این، برخی از وهابیان سعی داشته‎اند تا این فضائل را انکار یا رد کنند. عبدالرحمن بن محمد دمشقیه، یکی از وهابیانی است که بر روایات فضائل اهل‎بیت( خدشه وارد ساخته است. یکی از آن روایات، حدیثِ «دعوا علیا ان علیا منی و أنا منه و هو ولی کل مؤمن بعدی» می‎باشد. او به سند روایت و راوی آن، خدشه وارد کرده است، حال آنکه سند روایت، نه‌تنها از نظر علمای شیعه، بلکه از منظر علمای بزرگ اهل سنت نیز صحیح می‎باشد. دمشقیه همچنین استدلال شیعه بر کلمۀ «بعدی» را به‌دلیل بدعتگذار‌خواندن راوی، باطل دانسته است. پس از بررسی، مشخص شد نه‌تنها کلمۀ «بعدی» در طرق دیگر روایت هم موجود است؛ بلکه مضمون روایت با همین واژه متواتر است‌. دمشقیه در ادامه، «ولی» را به‌معنای محبت و نصرت دانسته و مدعی شده، شیعه به‌سبب نبودنِ روایاتی که صریح در خلافت و ولایت باشد، «ولی» را به‌معنای ولایت گرفته است؛ درحالی‌که از نظر لغت‌شناسان، «ولی» در روایات به‌معنای ولایت و تدبیر بوده و نه‌تنها شیعه، بلکه راویان و حدیث نگاران بزرگ اهل سنت، روایاتی را نقل کرده‎اند که در آن، «ولی» به‌معنای ولایت و امارت، استعمال شده است. افزون بر آن، روایاتی در شأن حضرت علی% نقل شده که واژۀ «خلیفه» در آن آمده است؛ اما دمشقیه ادعا کرده، چنین روایاتی در شأن دیگر صحابه نیز صادر شده است، حال آنکه روایتی با مضمون تعیین جانشین نه در منابع اهل سنت و نه در منابع شیعه برای کسی غیر از حضرت علی% نقل نشده است.

ابن‌تیمیه در برخورد با فضائل اهل‌بیت یا این فضیلت را برای دیگران هم شبیه‌سازی می‌کند تا از ارزش آن کاسته شود و فضیلت خاص و ویژه‌ای به‌شمار نیاید یا اینکه آن فضیلت را انکار کرده و آنها را جعلی و دروغ معرفی می‌کند. در برخی از موارد برای تأیید ادعای خود، ادعای اجماع هم می‌کند و با عباراتی، همچون «کذب باتفاق أهل المعرفة بالحدیث»، «کذب باتفاق أهل العلم»، «هو من الموضوعات عند أهل العلم بالحدیث»، «فإن هذا موضوع باتفاق أهل المعرفة بالحدیث»، «لا یرتاب أحد من أهل المعرفة بالحدیث أنه موضوع» و... ادعا می‌کند که این روایت به‌اتفاق و اجماع علمای حدیث، کذب و جعلی است. درحالی‌که این قبیل روایات اتفاقاً در منابع اهل سنت به‌کرات نقل شده و گاهی به حد تواتر رسیده‌اند و گاهی هم ادعای اجماع برخلاف مدعای ابن‌تیمیه نقل شده است. در تحقیق پیشِ رو و در ادامۀ مقاله قبلی، چند نمونه از اجماعات ادعایی ابن‌تیمیه در ردّ فضائل اهل‌بیت بررسی می‌شود.

محمد بن عبدالوهاب در کتاب التوحید درخصوصِ روایات ناهیه از مسجد قرار دادنِ قبور به چند نکته اشاره می­ کند. اول اینکه: بنای مسجد بر روی قبور، فعل یهود و نصاری است. دوم اینکه: بنای مسجد بر قبور در شریعت اسلامی، حرام و منهی عنه است. سوم اینکه: نمازخواندن در کنار قبور، حرام است و پیامبر اکرم$ از آن نهی کرده است. چهارم اینکه: این اعمال، منجر به شرک می­ شود و پنجم اینکه: این روایات درواقع ردّیه ­ای بر شیعیان و جهمیه است که برای اولین بار بر روی قبور، مسجد بنا کردند. این درحالی است که استنباط عموم علمای اهل سنت از روایات نهی از مسجد قرار دادنِ قبور، غیر از آن چیزی است که محمد بن عبدالوهاب فهمیده و هیچ‌کس به هدم و تخریب آن، امر نکرده است؛ لذا روشن می­ شود که وهابیت در این مسئله نیز همانند بسیاری از موارد دیگر برخلاف فهم جمهور اهل سنت و شرّاح مجامع حدیثیِ آنها گام برداشته و به‌دلیل سوءبرداشت و جمودی که در متون دینی دارند و با تکیه بر فرضیاتِ خودساخته و بی ­اساس به سایر مسلمین، اتهام زده ­اند.

فرقۀ وهابیت از بدو ظهور تا به امروز در گفتمان دینی غرق در برچسب زدن، طرد، نارسیسم و خودبرتربینی شده و با تفکراتی که دارند، مسلمانان را تکفیر می‌کنند و آنها را به‌رسمیت نمی‌شناسند و سایر فرق اسلامی را منحرف، مشرک و دارای گرایش‌های عقیدتی و اسلوب غلط می‌داند. این امر سبب شده تا مورد مخالفت و انتقاد بسیاری از عالمان اهل سنت و حتی علمای معتدل وهابی قرار گیرد. شیخ حاتم العونی که رشد‌یافتۀ عربستان است و خود را پیرو عقیدۀ سلف و نجد می‌داند؛ ولی در خیلی از مواضع نسبت به محمد بن عبدالوهاب و تفکراتش، زبان به انتقاد گشوده و ثابت کرده محمد بن عبدالوهاب، شخصیتی تکفیری بوده و بسیاری از علما حتی شیوخ خود و علمای دیگر شهرهای مسلمین را از دم تیغ تکفیر گذرانده است. همچنین، نگاه وی نسبت به تعریف عبادت و بدعت، متفاوت از دیدگاه وهابیت است و مسئلۀ احتفال به مولد النبی و جواز شدّ رحال و تبرک به قبر پیامبر$ را که وهابیت از مصادیق بدعت می‌دانند، جایز دانسته است.