جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در تاریخ فلسفه از دیرباز سنت براین بوده است که برای فهم بهتر آثار بزرگ فیلسوفان، شرح‌های گوناگونی نگاشته شود، چنان‌که گاهی خود این شرح‌ها به آثاری ماندگار و بزرگ تبدیل شده‌اند. وجود و زمان نیز از آثار فلسفی بزرگ عصر ماست که معانی دشوار آن، انگیزۀ صاحب‌نظران برای نگارش شرح‌های متعدد بر آن را موجه می‌سازد. یکی از شرح‌های قابل استفاده، که به لحاظ حجم و تفصیل و دشواری بیان، مسیر اعتدال را برگزیده است، شرح آندرئاس لوکنر بر این اثر است، که در سال جاری با ترجمۀ دکتر احمدعلی حیدری وارد عرصۀ نشر شده است. این کتاب، اثری مفید و غنی برای علاقه‌مندان است که می‌توان آن را به‌عنوان منبعی دانشگاهی در اختیار دانشجویان مقاطع مختلف رشتۀ فلسفه و سایر رشته‌های مرتبط قرار داد. نوشتار پیش رو به معرفی کوتاه و ذکر ویژگی‌های این اثر می‌پردازد.

رنامۀ فلسفه برای کودکان با هدف پرورش تفکر انتقادی، تفکر خلاق و تفکر مراقبتی کودکان و نوجوانان توسط متیو لیپمن طراحی شده و یک دهه است که در کشور ما مورد توجه قرار گرفته است. تألیفاتی در زمینۀ نقد و بررسی این برنامه از منظر فلسفه و تربیت اسلامی صورت گرفته است، از جملۀ این تألیفات، کتاب نقد مبانی فلسفی فلسفه برای کودکان، نوشتۀ آقای دکتر علی ستاری است که با ادعای رویکرد به مبانی فلسفی تربیت اسلامی و با تأکید بر مبانی فلسفی حکمت متعالیه، به بررسی و نقد مبانی برنامۀ فلسفه برای کودکان پرداخته است. وقتی با نگاهی نقادانه، به ادعاها و نقدهای بیان شده در این کتاب نگاه می‌کنیم، به سوءبرداشت‌ها، مغالطات و ارجاعات نادرستی از جانب نویسنده مواجه می‌شویم، از جمله سوءبرداشت‌ها و مغالطات صورت گرفته مغالطۀ تفسیر نادرست، تعمیم شتاب‌زده، حمله به پهلوان پنبه، آوردن ادعای بدون دلیل، تناقض‌گویی و ضعف ارجاعات است که این مغالطات سبب شده است نتیجه‌گیری‌های نویسنده خلاف واقع باشد. در این مقاله ابتدا برای به دست دادن اطلاعات لازم به خواننده، مروری اجمالی به فصل‌های کتاب شده و سپس با ارائۀ شواهد و نمونه‌هایی از این کتاب، مغالطات و سوءبرداشت‌های نویسنده بررسی و نقد شده است.

فرهنگ» یکی از مهم‌ترین واژه‌های دوران معاصر است، به‌گونه‌ای که امروزه همۀ حوزه‌های علوم انسانی و حتی دیگر علوم، بخشی از مطالعات خود را به بررسی ارتباط فرهنگ و آن حوزه اختصاص داده‌اند. فلسفه نیز به‌عنوان ژرف‌ترین حوزۀ تفکر بشر از این موضوع مستثنا نبوده و از اولین حوزه‌هایی به شمار می‌رود که به اهمیت موضوع فرهنگ پی برده و آن را مورد پرسش قرار داده است. دکتر علی‌اصغر مصلح، عضو هیئت علمی گروه فلسفۀ دانشگاه علامه طباطبایی، بعد از حدود 10 سال پژوهش و مطالعه در این موضوع، به دنبال ارائۀ یافته‌ها و آموخته‌ها و طرح پرسش‌ها و دغدغه‌های خود در این کتاب است. کتاب فلسفۀ فرهنگ به‌مثابه دائره‌المعارفی است که مؤلف تلاش کرده‏ تا تمام موضوع‌هایی را که ذیل این مفهوم می‌گنجد، در مدخل‌های متعدد مطرح کند. دکتر مصلح در این کتاب کوشیده است تا این حوزه را با استناد به آرای متفکران غربی و ایرانی معرفی و سپس موضوعات، مسائل و عناصر آن را بیان کند و در نهایت به بررسی و واکاوی زمانۀ خود بپردازد. هدف نگارندۀ این مقاله در وهلۀ اول معرفی این کتاب به‌عنوان منبعی مهم و جامع برای علاقه‌مندان و پژوهشگران این حوزه و بعد، آوردن ملاحظاتی در مورد کتاب است

به همت خانۀ نقد موسسۀ خانۀ کتاب و با همکاری فصلنامۀ نقد کلام، فلسفه و عرفان، نشست نقد و بررسی کتاب مسائل اساسی پدیدارشناسی اثر مارتین هایدگر با حضور «دکتر محمدرضا حسینی بهشتی»، مترجم کتاب؛ «دکتر پرویز ضیاءشهابی»؛ «دکتر شمس‎الملوک مصطفوی»؛ «دکترمحمد زارع شیرین کندی» و مالک شجاعی جشوقانی در سرای اهل ‌قلم برگزار شد.

آنچه در پی می‌آید مقدمۀ دکتر رضا داوری اردکانی، استاد ممتاز فلسفه و رییس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران است که برآخرین اثر منتشره خود یعنی مسائل تاریخی و قدرت سیاست نگاشته‌اند، آنچه این اثر رااز سایر اثار ایشان متمایز میکند توجه جدی به کارکردها و بعضاً سوء کارکردهای فلسفه و فهم فلسفی در روزگار ما ـ و به تعبیر ایشان روزگار تکنیک ـ می‌باشد

در ‌ ‌‌‌عـصر‌ جدید مفهوم علم در جهان غرب تحوّلی عظیم یافته است و با تحقیقات‌ و تجربیّات‌ دانـشمندان عـالی‌قدری چـون کپرنیک و گالیله و فلاسفه‌ای چون فرانسیس بیکن و رنه دکارت (که در واقع‌ اصول تفکّر جدید را بنیان نهاده‌اند) روح حـاکم بر آن و بینش و روشی که به نحوی‌ از‌ انحاء مناسبتی با آن دارد به‌طور صریح بیان شـده است. با این حال تـحوّل تـاریخی فلسفه در عصر جدید در دنیای غرب الزاما در جهت اسارت کامل تفکّر فلسفی به‌وسیلۀ علم‌ جدید نبوده است و در واقع اگر در نحله‌هایی چون فلسفه تحصّلی اوگوست کنت، که در نوع خود از اقسام بسیار سـطحی تفکّر به حساب می‌آید، تن به چنین اسارتی‌ داده‌ شده است عملا از این نظرگاه نه مفهوم درستی از فلسفه به دست آمده و نه تصور دقیقی از علم. در واقع به جای این‌که عـلم از بـت‌های بیکنی‌ رها شود،‌ گاهی‌ با نفی آینده و امکانات آتی خود، و با توجه انحصاری به فن و صنعت، خود به بت متحجری تبدیل شده است

جستارنوشت‌های دکتر داوری یک ویژگی مشخص و گریزناپذیر دارند؛ آن‌ها نمی‌گذارند خواننده با آرامش بخواند، داده‌ای بیاموزد و به‌سادگی از کنارشان بگذرد بلکه در برابر او می‌ایستند. همین ویژگی نیز علت کمتر خوانده‌شدن و شتاب‌زده قضاوت‌شدنی می‌شود که فراوان است و معمول. این جستارها گاه چنان نامأنوس و به دور از برداشت اولیۀ ما از امور هستند که در برخورد نخست معمولاً به‌طور‌کلی نامقبول یا دست‌کم پیش‌بینی‌ناپذیر می‌نمایند. به دیگر سخن این نوشته‌ها ما را ناگزیر از تفکر می‌کنند. مخالف یا موافق باشیم فرقی نمی‌کند زیرا اگر مخالف نخواهد کناره بگیرد و یکسره باطل بینگارد و باب گفتگو را ببندد، باید بتواند در همان سطحی که داوری اندیشیده، بیندیشد تا سخن بدیلی بیاورد و موافق نیز به دلیل پیش‌بینی‌ناپذیری و زنده‌بودن فکر وی ناچار است چاره‌ای بیندیشد و لاجرم فکر کند. از‌همین‌روست که مخالفت و موافقت با نظرات وی چندان مهم نیست زیرا اگر خواننده را به فکر واداشته، موفق بوده و اگر هم به فکر وانداشته که دیگر موافقت یا مخالفت با آن اهمیتی ندارد. در میان این مجموعه‌ها، دربارۀ غرب نیز به‌هیچ‌وجه استثناء نیست و با اطمینان می‌توان آن را از مهم‌ترین جستارنوشت‌های دکتر داوری دانست. این نوشتار نیز تلاشی است برای نشان‌دادن وجه اهمیت این مجموعه[1]. [1]ـ «دربارۀ غرب» سرشار از ایده‌های بسیاری است که در این یادداشت کوتاه مجالی برای اشاره به آن‌ها نیست از جمله مسئلۀ مهم درک از زمان و تاریخ که در «فلسفۀ معاصر» و «جهان و جهانی‌شدن» آمده است و نیز بحث از امکان‌های گفتگو و نسبت مرکز و پیرامون. در این یادداشت اما تلاش می‌شود به جای اشاره به تمامی ایده‌ها با تکیه بر ایدۀ مرکزی کتاب با نگاهی تفسیری برخی عناصر جدا از هم، در کنار هم و با هم فهم شوند.

ویتگنشتاین در تبعید عنوان کتابی است به قلم جیمز سی. کلاگ، استاد فلسفه در دانشگاه ویرجینیا-تک، که در سال 2011م توسط انتشارات دانشگاه MIT منتشر، و اخیراً نیز ترجمه‌ای فارسی از آن به‌قلم نگارنده، توسّط نشر ققنوس روانۀ بازار کتاب شده است. در این مقاله خواهم کوشید که ضمن ارائۀ یک چشم‌انداز کلّی از مدّعیات اصلی کلاگ در این کتاب، به ظرفیّت‌‌ این مدعیّات در زمینه‌سازیِ کسب درکی هرچه سازوارتر از زوایای متنوّع فلسفۀ ویتگنشتاین بپردازم.

کتاب هایدگر واپسین نوشتۀ جولیان یانگ، استاد دانشگاه وِیک فارست[1] آمریکاست، که در سال 1394 با ترجمۀ جناب آقای خداپناه توسط انتشارات حکمت به چاپ رسیده است. این کتاب همان­گونه که عنوان آن نشان می‏دهد به تبیین و بررسی آرای هایدگر متأخر می‏پردازد و مؤلف، خود، در درآمد کتاب بیان کرده که مقصود وی از هایدگر متأخر، هایدگری است که در مسیر تفکر خود تا جایی که باید پیش رفته، نه آنکه مقصود این باشد که وی در مسیری کاملاً متمایز از تفکر سال‌های اولیه‏اش گام برداشته است، و حتی در بخش‌های مختلفی از کتاب به‌نوعی به پیوستگی تفکر هایدگر در تمام طول حیات فکری وی اشاره شده است. نکتۀ جالب توجه این است که با وجود آن‌که بسیاری افراد، تفکر متأخر هایدگر را سخت و گاه حتی غیر قابل فهم می‏دانند، در این کتاب به بیانی بسیار صریح و روان و گویا مسائل فکری هایدگر متأخر مورد بررسی قرار گرفته است و منظومۀ منسجمی از مهم‌ترین مسائلی که هایدگر بدان­ها پرداخته ارائه شده است، و همین مسئله سبب شده تا این کتاب نه تنها برای افرادی که در آغاز مسیر آشنایی با هایدگر هستند مفید باشد، بلکه می‏تواند برای بسیاری از هایدگرپژوهان که در فهم آرای هایدگر متأخر و ارتباط موضوعات فکری وی با یکدیگر دچار ابهام هستند نیز مورد استفاده قرار بگیرد

«دست‌نوشته­های اقتصادی و فلسفی 1844» یا دستنوشته­های پاریس اثری متعلق به دوران جوانی کارل مارکس است که در فهم اندیشۀ فلسفی او اهمیت بسزائی دارد. این اثر در سال 1377ش برای نخستین‌بار توسط نشر آگاه منتشر شد و اکنون ویراست سوم آن توسط نشر آشیان به چاپ رسیده است. این مقاله علاوه بر ارائۀ توصیف و تفسیری فراگیر از مسائل مطرح در کتاب، مفهوم «بیگانگی» را به‌عنوان دال‌مرکزی این متن مورد توجه قرار می­دهد و به ابعاد مختلف آن می­پردازد.