جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن فصیح ترین کلام است که به زبان عربی بر پیامبر گرامی اسلام(ص) نازل شده است. برخی از آیات این کتاب به گونه های مختلف قرائت شده است، ولی فقط یکی از آنها صحیح و بقیه غیرصحیح است. یکی از اموری که میتواند مفسر را در برخی از قرائت های اختلافی، به قرائت صحیح نزدیک یا از قرائت غیر صحیح دور کند، بررسی قرائت ها از نظر قواعد نحوی است. مقالة حاضر با هدف نشان دادن نقش دانش علم نحو در دستیابی به قرائت صحیح، به بررسی برخی از قرائت های اختلافی در آیات قرآن پرداخته و اثبات کرده است علم نحو در رد، ترجیح، تضعیف یا تأیید قرائت نقش آفرین است.

یکی از وجوه اعجاز قرآن که آیة 82 نساء نیز بدان تصریح دارد، هماهنگی و نبودن اختلاف درآن است. در این مقاله از رهگذر «تحلیل فوق توان بشر بودن قرآن از حیث نداشتن اختلاف»، «تبیین تحدی به این ویژگی» و «پاسخ گویی به شبهات»، این وجه اعجاز قرآن به اثبات میرسد.تکیه گاه استدلال بر وجود ملازمه میان از سوی بشر بودن قرآن و راهیافتن اختلاف فراوان در آن، با تحلیل ویژگیهایی از انسان و قرآن است. محدودیت، اثر پذیری، کمال پذیری و خطاپذیری انسان از یک سو و فراوانی و تنوع معارف قرآن در عین اتقان، فصاحت و بلاغت آن، نزول آیات بدون آمادگی پیشین و در شرایط گوناگون فردی و اجتماعی و در گسترة زمانی طولانی از سوی دیگر، امکان صدور قرآنِ بدون اختلاف را از سوی بشر منتفی میسازد و برخی شبهات در این زمینه پاسخ صحیح مییابد.

مقالة حاضر تفسیر آیات 40 تا 47 سورة بقره و حاصل آن چنین است:در آیة40 به نعمت های خدا بر بنیاسرائیل اشاره شده و وابسته بودن وفای خداوند به عهد خویش با بنیاسرائیل بر وفای آنها به عهدهای الهی گوشزد شده است. نهی از آمیختن حق با باطل متوجه عالمان یهود است؛ زیرا آنها بر آن توانایی دارند. فرمان به نماز و زکات، دستور به دو امر فطری ارتباط با خالق و مخلوق است. آیة 44 توبیخ رهبران اهل کتاب است که به گمان امتیاز ویژه از ادای وظایف دینی سر باز میزدند. آیة 45 برخی از بنیاسرائیل را که با توجه به سنگینی تکلیف یا ناتوانی از اجرای آن خود را نیازمند به کمک میدیدند، به یاریجستن از صبر و نماز امر کرده است. مقصود از ملاقات با خدا، ظهور قرب تکوینی انسان به خدا در قیامت است و وجه تأکید بر آن در توصیف خاشعان کافینبودن علم برای حصول خشوع میباشد. آیة 47 آغازگر بیان تفصیلی نعمت های خدا بر بنیاسرائیل است که برتریدادن آنان بر عالمین عصر خودشان از مهم ترین آنها است.

«کتاب» یکی از واژگان کلیدی قرآن است. پژوهش حاضر بر آن است که مفهوم کتاب را با روش تحلیل درزمانی بررسی کند و به جایگاه و معانی دقیق آن در نظام معنایی قرآن دست یابد.نوشتن و نوشته معنای حقیقی کتاب است و کاربرد آن در معانی دیگر چون دوختن، قضا، و تقدیر مجاز است. کتاب در دورة جاهلی بر نوشتن، نوشته، نامة مکتوب و کتاب های آسمانی اطلاق شده است. زبان شناسان کتاب را واژة قرضی میدانند و بر آن اند که در اصل به معنای نوشتن و نوشته بوده است. کتاب در زبان قرآن توسعة معنای یافته و علاوه بر نوشتن و نوشته بر مرتبه ای از علم الهی، قوانین تکوینی و تشریعی و نامة اعمال انسان ها نیز اطلاق گردیده است. واژة کتاب بر اثر باهم آیی با مفاهیم دیگر صبغة معناشناختی خاصی یافته و پیوند عمیقی با مبدأ وحی و غایت و هدف آن پیدا کرده است.

سنت های اجتماعی از جمله موضوعات مهم و نقش آفرین در عرصة اندیشه و عمل در جامعة اسلامی است که میتوان در شناخت بهتر جوامع و مهندسی جامعة مطلوب از آن بهره گرفت. این سنت ها که بیانگر رویه های خداوند در زندگی اجتماعی است، به لحاظ قلمرو و قالب و محتوا اقسامی دارد. سنت های اجتماعی را میتوان با رویکردهای مختلفی مانند کلامی، تفسیری، روان شناختی و جامعه شناختی بررسی کرد.این مقاله نگاهی گذرا به برخی از سنت های اجتماعی با رویکرد جامعه شناختی دارد. نابودشدن جوامع تکذیبکنندة پیامبر پس از رساندن پیام، ارائة معجزات و فراهم آمدن زمینه های محیطی برای توجه به خدا یکی از این سنت ها است. کشمکش اجتماعی و نقش آن در از بین رفتن اقتدار اجتماعی به علت از بین رفتن وفاق اجتماعی و بیاعتباری ارزش های مشترک، سنت دیگری است که بررسی میشود. نقش الزام های حیاتی در تقسیم کار اجتماعی و رابطة مثبتِ معنادار میان جرم و بزهکاری یا نپذیرفتن حقایق و از جمله آموزه های انبیا، و نیز پیدایش فرقه های انحرافی بر اثر فزون طلبی عالمان دینی، دو سنت دیگر است.

آیات17 تا 21 از سورة لیل، به ویژه آیة «سیجنبها الاتقی»، در نظر مفسران و متکلمان اهل سنت جایگاه ویژه ای دارد و یکی از مستندات مهم آنان در اثبات افضلیت و خلافت ابوبکر است؛ به گونه ای که گفته اند: «سورة واللیل سورة أبیبکر». اهل سنت برای اثبات مدعای خود به دو محور «روایات و اجماع» و «تحلیل درونی از آیات» استناد کرده اند که از دیدگاه متکلمین و مفسرین شیعه، روایات مورد استناد آنها از لحاظ سندی ضعیف و از لحاظ متن با تعارض و تناقض و اشکالات دیگر همراه است و اجماعی نیز مبنی بر نزول این آیات دربارة ابوبکر وجود ندارد. از دیدگاه شیعه، مصداق «الاتقی» ابوالدحداح است و آیات از لحاظ مدلول، عام اند.

چیستی تفسیر قرآن یکی از مهم ترین مسائلی است که در حیطة مبانی تفسیر قرار دارد. در علوم قرآن و مقدمات برخی از تفاسیر تعاریفی از تفسیر قرآن ارائه شده است، ولی هیچیک درصدد بررسی دیدگاه خود قرآن دربارة حقیقت تفسیر بر نیامده اند. نوشتار حاضر «چیستی تفسیر» را با رویکردی مصداق شناسانه در قرآن کریم، تحلیل و بررسی میکند. بدین منظور، نخست اثبات میگردد که «تفسیر» در ادبیات قرآن کریم هم مصداق با «تفکر» است و سپس با استنباط و استظهار چیستی تفکر از آیات، چیستی تفسیر شناسایی میشود. تفسیر از نگاه قرآن کریم عبارت است از تبیین نشانه های حق با نشانه های حق تا در عرصة ادراکی شخص تفسیر گر، حق از باطل تبین یابد و علم به حق حاصل آید.

صدرالمتألهین در آثار خود، تبیین هایی از آیة 51 سورة شوری ارائه کرده است. در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی برآنیم که این دیدگاه ها را بیان و سازگاری یا ناسازگاری آنها را بررسی کنیم. با لحاظ جایگاه والای ملّاصدرا و از آنجا که دیدگاه وی دربارة آیة مزبور بررسی نشده است، این پژوهش ضرورت مییابد.ملّاصدرا در بحث های مراتب کلام الهی و نیز راه های دستیابی بشر به حقایق و گونه های تعلیم الهی، به آیة پیش گفته استناد کرده و درصدد تطبیق آیه بر آنها بر آمده است. وی واژة «وحیاً» را در بحث های مذکور به ترتیب بر: امر ابداعی، وحی تشریعی و تعلیم بیواسطة الهی، عبارت «من وراء حجاب» را بر امر تکوینی، الهام به اولیا و تعلیم ملکی، و عبارت «یرسل رسولاً» را بر امر تشریعی، استدلال و تعلم، و تعلیم بشری تطبیق میکند. اصرار صدرا بر داخل ساختن تعلیم بشری در حوزة تکلیم الهی، دیدگاه دوم و سوم وی را با مشکل مواجه کرده است.