جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله باهدف تبیین و تحلیل روش فهم حقیقت هفت‌آسمان در قرآن انجام‌شده است و روش آن ازنظر هدف نظری ولی ازنظر نحوه گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است. در این تحقیق ضمن اشاره به آیاتی که در باره هفت‌آسمان در قرآن وجود دارد و نیز بیان انواع روش‌های معرفت به این نتایج رسیده است که نخست اختلاف‌نظر مفسران در تفسیر هفت‌آسمان از اختلاف نوع بهره‌گیری آنان از داده‌های روش است؛ برخی داده‌های روش تجربی و برخی روش عقلی - شهودی را بکار بسته‌اند و هر یک هفت‌آسمان را به‌گونه‌ای دیگر تفسیر کرده‌اند دوم تنها راه شناخت هفت‌آسمان روش تجربی است و ازاین‌روی باید تفسیر درست هفت‌آسمان را از علم تجربی و فناوری‌های نوین سراغ گرفت و با گسترش و دقت ابزارهای این علم پرده‌ای از پرده‌های هفت‌آسمان کنار می‌رود و حقیقت آن آشکار می‌شود و ازاین‌روی یا مفسر باید خود در علم نجوم دستی بر آتش داشته باشد یا منتظر نتایج تحقیقات آن علم بماند.

احسان انسان به حیوان همواره با چالش¬های نظری و عملی در گستره اخلاق و دین روبه¬رو بوده است. ایده منفعت¬گرایانه «انسان، آفریده برتر» که با نام «انسان متعالی» یا «اشرف مخلوقات» نیز شناخته شده است، همه کائنات را در راستای منافع انسان دانسته و بدین منظور تلاش نموده است تا مبانی اخلاقی و دینی به دست دهد. همین امر، انسان باورمند به اخلاق و دین را در فرایند تعامل با حیوانات در تنگنا قرار می¬دهد. نوشتار فرارو، با هدف برون رفت از چنین وضعیتی و غلبه بر چالش¬های نظری احسان به حیوانات و با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، ضمن اذعان به ایده برابری آفریدگان، به این نتیجه رسیده است که احسان به حیوانات را می¬توان بر مبانی اخلاقی- فلسفی و مبانی دینی استوار نمود. حق حیات، اصل بی¬آزاری و عدالت سه مبنای مهم اخلاقی-فلسفی احسان به حیوانات است. ادراک و احساس حیوانات عنصری است که در هر سه مورد مزبور وجود داشته و می¬تواند مهم¬ترین مبنای اخلاقی- فلسفی احسان به حیوانات باشد. همچنین در تحلیل مبانی دینی به این نتیجه رسیده است که گو اینکه برای ایده انسان متعالی مستنداتی از قرآن آورده شده ولی استنادات مزبور قابل نقد بوده و آیات فراوانی وجود دارد که می¬تواند نظریه برابری تکوینی آفریدگان را در جایگاهی برتر بنشاند. در پایان به آیاتی از قرآن اشاره شده که به لزوم احسان به طور مطلق، حشر حیوانات، تأکید بر تدبر در آفرینش برخی حیوانات، سوگند به برخی حیوانات، وحی و الهام بر برخی حیوانات و مانند آن تأکید و تصریح نموده است.

بینامتنی رابطه دو لفظ و در مفهوم عمیق‌تر، رابطه میان دو یا چند متن با یکدیگر است. یکی از علل پرمحتوایی و غنای شعر فارسی بینامتنیت‌های قرآنی در شعر شاعران و نویسندگان است. از جمله این شاعران نامور، مرحوم ملا محسن فیض کاشانی است که از سرآمدان علم و فقاهت و تفسیر در دوره صفوی بوده است. در حقیقت می‌توان از فیض به عنوان دانشمندی نام برد که در عرصه‌های مختلف علمی صاحب سبک بوده است. در این نوشتار به دنبال میزان بینامتنیت‌ها و آمیختگی اشعار این فیلسوف بزرگ با قرآن کریم هستیم. ماحصل این پژوهش آن شد که فیض کاشانی کاشانی تأثیرپذیری‌های فراوانی از آیات قرآن داشته و ديوان شعر فيض در حقيقت تفسيري بر قرآن كريم و روايات است به گونه‌ای که در جای جای آثار وی اشارتی قرآنی وجود دارد. وی در بینامتنیت‌های قرآنی بیش از همه از شیوه ترجمه به آن هم به صورت واژگاني و گزارشي بهره و در تضمین‌ها هم بیشتر آیات مشهور و پرکاربرد را به کار برده است.

آشنایی¬زدايي يكي از وجوه رستاخيز واژگان بر مبناي زبانشناسي و از نظريه¬هاي نقد ادبي جديد است كه در چارچوب مكتب فرماليسم روسي در سال1917م مطرح شد. پژوهش¬های نقدی و ادبی معاصر به پدیده هنجارگریزی به عنوان یک مسأله¬ی مهم در زیباشناسی متون ادبی توجه دارند و بر این باور هستند که هنجارگریزی به معنای خارج شدن سخن از ساختار معروف و شناخته شده خود است.ناگفته نماند که هنجارگریزی در ذیل مقوله سبک‌شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در اصل یکی از پدیده¬هایی است که در تشکیل سبک ادبی شاعران و نویسندگان تاثیر دارد؛ زیرا عنصری است که باعث برجسته شدن یک سبک ادبی و همچنین گیرایی آن می-شود و توجه خوانندگان را به متون مختلف جلب می¬کند. متن قرآن نیز به عنوان بالاترین متن همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. میزان کاربرد هنجارگریزی در آیات مختلف باعث شده که توجه خوانندگان به ساختار ظاهری آن نیز بیشتر شود و همین امر نگارندگان را بر آن داشت تا به بررسی سوره يوسف از منظر هنجارشکنی بپردازند. از نتایج مهم این پژوهش: هنجارگریزی در سوره یوسف در مقوله مجاز، تشبیه، استعاره و کنایه که چهار فن علم بیان هستند خود را نشان داده و باعث برجسته‌شدن ساختار ظاهری این سوره گردیده و همچنین معنای آن را برای خواننده ملموس‌تر ساخته است. در این جستار ادبی با روش توصیفی- تحلیلی به کاربست آشنایی¬زدايي ادبی و وجوه آن در سورة مبارکه یوسف پرداخته شده است تا ساختار و معنایی زیبایی شناختي این سوره بیش از پیش نمایان گردد.

یکی از مهم‌ترین و نخستین کتابی که در دوره معاصر شیعه در حوزه اسباب‌النزول نگاشته شده است کتاب اسباب‌النزول دکتر سیدمحمدباقر حجتی است. این کتاب به‌عنوان یک مرجع و منبع دست‌اول و معتبر برای بسیاری از محققان و قرآن‌پژوهان در حوزه اسباب نزول به شمار می‌رود و بر اساس سرفصل‌های جدید وزارت علوم (مصوب 1395) یکی از منابع اصلی درس علوم قرآنی 3 برای دانشجویان رشتة الهیات (علوم قرآن و حدیث) است. باتوجه‌به اهمیت کتاب اسباب نزول به‌عنوان منبع آموزشی و چاپ متعدد آن، این پژوهش بر آن است که به‌نقد و بررسی و بررسی آن بپردازد و پیشنهاداتی برای ارتقاء و کارایی بهتر کتاب ارائه دهد. با بررسی ساختار و محتوای اثر مذکور این نتیجه به دست آمد که این کتاب در طرح جلد، فصل‌بندی ظاهری و صفحه‌آرایی دارای اشکالاتی است همچنین بهتر است مقدمه کتاب جامع‌تر و منسجم‌تر نگاشته شود کتاب دکتر حجتی ترجمه و بسط بخش اسباب النزول کتاب الاتقان سیوطی است نویسنده در مواردی از موضوع اصلی بحث خارج شده است و اطاله بی‌دلیل ایشان در مواردی سبب خسته شدن مخاطب می‌شود ایشان منابع جدیدی که در این حوزه نگاشته شده است را در کتاب خود انعکاس نداده و همین سبب شده که کتابشان روزآمد نباشد همچنین این کتاب دارای اشکالات ویراستاری است که باید یک ویراستار حرفه‌ای آن را رفع نماید. از دیگر مشکلات این کتاب می‌توان به پراکندگی مطالب، عدم تحلیل و جمع‌بندی مطالب، عدم رعایت برخی از اصول فنی نگارش، نداشتن ساختار کتب درسی اشاره کرد که نیازمند اصلاح و بازبینی مجدد است.

چکیدهفطرت به عنوان یکی از بنیان های انسان شناختی در معارف قرآنی متضمن امور ذاتی و سرشتی در انسان است و دانشمندان علوم اسلامی همواره سعی در تفسیر و تبیین آن داشته اند. آیت الله شاه آبادی از جمله اندیشمندان معاصری است که با تقریری نوین از فطرت گرایی انسان و منشأ توحیدی آن، همه معارف اسلامی را مبتنی بر آن دانسته است. این مقاله که با روش تحلیلی، تفسیری و استنباطی به نگارش درآمده است در پی آنست که فطرت گرایی توحیدی را از منظر مفهوم شناسی بررسی کرده و ابعاد معنایی آن را برپایه دیدگاه آیت الله شاه آبادی بازخوانی نماید. براین اساس فطرت گرایی انسان اگرچه دارای جلوه های متعددی است که همه کنش ورزی های او را در بر می گیرد ولی در یک تفسیر وحدت گرایانه به یک ریشه باز می گردند. با اعتنا به این خاستگاه و نیز با توجه به لوازم و اقتضائات عقلی آن می توان سایر معارف اسلامی را با تکیه بر آن بنا نموده و تبیین جامعی از آن ها ارائه نمودواژه های کلیدیفطرت، فطرت گرایی توحیدی، آیت الله شاه آبادی

تسلیم خدا بودن همراه با ایمان، وظیفه‌ای ضروری بر عهدۀ همگان است. قرآن کریم به تسلیم بودن مؤمنان تا زمان مرگ سفارش مؤکد کرده است و بهترین آیین، در قرآن کریم، تسلیم توأم با کارهای شایسته یاد شده است لذا بررسی آیات این حوزه ضروری می‌نماید. مضامین آیات از یک سو از بسترها و زمینه‌هایی سخن رانده است که سبب نیل انسان به تسلیم و طی درجات آن خواهد شد که عبارتند از: عقیده به توحید، ایمان، تقوا، توجه به نعم الهی و ارجاع امور به خداوند متعال و التفات به علم و حکمت خداوند و از سوی دیگر، لجاجت انسان و فریب شیطان را از موانع رسیدن به تسلیم برمی‌شمرد که می‌تواند آن را در دو گونۀ عوامل درونی و بیرونی احصا نمود. قرآن کریم پیامدهایی نیکویی را پس از نیل انسان به تسلیم برای او یادکرده است که عبارتند از: آرامش، توکل، بهره‌مندی از هدایت، رحمت و بشارت.

نظم‌‌‌آهنگ آیات با چگونگی چینش حروف در کلمات، جایگاه کلمات در آیات، حرکات و میزان کشش اصوات و نیز معنا و فحوای آیات در ارتباط است. این نظم‌آهنگ در جزء سی قرآن کریم بسیار مشهود است و علما و مفسرین بسیاری از جمله سید قطب و آیت الله طالقانی در راستای تفسیرآیات و سور از آن بهره جسته‌اند. این پژوهش که مبتنی بر روش تحلیلی توصیفی نگاشته شده است، تلاش دارد تا با تکیه جزء سی‌ام قرآن کریم و بررسی تطبیقی بین تفسیر فی ظلال القرآن و پرتوی از قرآن به روش‌شناسی تحلیل نظم‌آهنگ از منظر این دو مفسر بپردازد. نتایج این واکاوی نشان ‌می‌دهد شیوة سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن در بیان نظم‌آهنگ کلمات و آیات، براساس شیوه قدما و سلیقه‌ای بوده است و در غالب موارد بر اساس قاعده و ضابطة خاصی نظم‌آهنگ آیات و سور را تحلیل نکرده است؛ اما آیت‌الله طالقانی در تفسیر پرتویی از قرآن کریم، چارچوب قاعده‌مندتری داشته است و در انتهای هر سوره به تحلیل نظم‌آهنگ تک‌واژها، عبارات و سور پرداخته است.

سیدجعفر مرتضی عاملی شخصیتی است که بیشتر به تاریخ و سیره معروف است؛ امّا در آثار ایشان تک¬نگاریهای تفسیری وجود دارد که موجب شد تا نگارنده، شخصیت تفسیری ایشان را مورد واکاوی قرار دهد. بدین منظور با مطالعه و بررسی آثار تفسیری ایشان مانند: (تفسیر سورۀ الفاتحه)، (سورۀ الکوثر)، و... این نتیجه حاصل شد که ایشان در موضوع ویژگی¬ها، اموری چون پاکی نفس، امتناع از ابتغاء فتنه و آگاهی دقیق و همه جانبه از اطراف و اکناف قرآن کریم را ذکر می¬نمایند و در (روش¬ تفسیری) خود، به مواردی چون توجّه به (مخاطب شناسی قرآن)، (چند معنایی واژگان قرآن و تحقیق در خاستگاه آنها)، (جایگزین ناپذیر بودن واژگان قرآنی)، (معناشناسی واژگان قرآنی با روش هم ¬نشینی و جانشینی)، اشاره دارند. ایشان خود را با دو رویکرد، از دیگر مفسران، متمایز می¬شمارند؛ یکی آنکه روش خود را صرفاً برگرفته از معصومین(ع) می-دانند و براین ادّعا هستند که برای این کار از روایاتی بهره برده که مفسر دیگری از آنها بهره نبرده است؛ دوم اینکه ایشان روش تفسیری خود را روش (جزئی¬نگرِ گزاره¬محور) می¬نامند و ادعا دارند که از روش (استنتاج گزاره¬ای) بهره می¬برند و منظورشان از استنتاج گزاره¬ای این است که فرضیه¬های جایگزین برای تفسیر یک آیه را مشخص می-کنند سپس خصوصیات موجود در همانندها و ویژگی¬های معنایی موجود در آنها را با هم مقایسه می¬نمایند، بعد از آن، به معنای مورد نظر آیه دست می¬یابند. آنچه از روش جعفر مرتضی برمی¬آید اینکه ایشان بر مبانی تفسیری قرآن مانند وحیانی بودن قرآن، عدم تحریف قرآن و... کاملاً پایبند بوده است.

تفسیر قرآن به قرآن به عنوان روشی تفسیری در قرن اخیر با اصول و مبانی مشخص خود، توسط مفسران شیعه و سنی مورد استفاده قرار گرفته است. مفسرانی چون علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی از شیعه و عبدالکریم خطیب و شنقیطی از اهل سنت از این روش بهره برده‌اند. با مطالعه تفاسیری که به این روش نگاشته شده‌اند، مبانی مشترک و غیرمشترک مفسران شیعه و سنی آشکار می‌شود. از مهمترین این مبانی می‌توان به تناسب سور و آیات قرآن، همگانی بودن فهم قرآن، حجیت عقل در مسیر فهم قرآن، اعتبار ظواهر قرآن، استقلال وساطت قرآن، نورانیت قرآن، تبیان کل شیء بودن قرآن و وحدت موضوعی سوره‌های قرآن اشاره کرد. این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای انجام شده، به بررسی، تحلیل و نقد این مبانی پرداخته و به انتقادات وارده پاسخ داده است. نتیجه نهایی نشان می‌دهد که تفسیر قرآن به قرآن کاربردی‌ترین و شاید تنها روش متقن تفسیری است که نظریه آن در خود قرآن کریم وجود دارد.این روش تفسیری با تکیه بر اصول منسجم خود، راهی مطمئن برای فهم صحیح قرآن ارائه می‌کند و تمایز آن از سایر روش‌های تفسیری در همین رویکرد جامع و خودبسنده به قرآن است. این روش به مخاطبان کمک می‌کند تا با روشی دقیق و معتبر به فهم قرآن دست یابند.