جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفاهیم اجتماعی قرآن کریم به عنوان مهم‌ترین کتاب دینی مسلمانان در حوزه‌های مختلف دانش بشری به ویژه ادبیات فارسی و جامعه شناسی اغلب مورد غفلت قرار گرفته است. از جمله موضوعات طرح شده در این کتاب آسمانی مفهوم صبر اجتماعی و مؤلفه‌های آن است که به عنوان مؤثرترین راهکار برون‌رفت از سختی‌ها پیشنهاد شده است. سختی‌های زندگی بی‌حکمت نیست و پشت مشکلات و سختی‌های زندگی حکمت الهی نهفته است که شاید بر ما پوشیده باشد. آدمی در طول زندگی اجتماعی با مشکلات و سختی‌های بسیاری مواجه می‌شود، عبور از آن‌ها چالشی بس بزرگ در پیش‌ روی بشر است. تحقیق حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای صورت گرفته است. این پژوهش با بکارگیری و استفاده از آیات قرآنی و کتاب‌های مختلف درباره سختی و آسانی زندگی به بررسی تأثیرپذیری اشعار مولانا، سعدی و حافظ از قرآن کریم با تأکید بر مفهوم صبر اجتماعی در آیه‌های 5 و 6 سوره‌ مبارکه‌ شرح، ﴿فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا(5) إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا﴾ می‌پردازد.

ارائه معارف قرآن به زبان‌های دیگر از شاخصه‌های اصلی تبلیغ این کتاب الهی است. از سوی دیگر ترجمه قرآن کریم متأثر از تفسیر آن؛ و تفسیر قرآن نیز متأثر از قواعدی است که مفسر در تفسیر به کار می‌برد، لذا برخی از قواعد تفسیری(نه لزوماً همه آن‌ها) به طور غیر مستقیم در ترجمه قرآن مؤثر خواهد بود. هدف پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه­ای انجام شده، شناسایی، بررسی و تبیین نقش اینگونه قواعد تفسیری در فهم و ترجمه­های ارائه شده از قرآن کریم است. بر اساس نتایج حاصله از این تحقیق، قواعد تفسیری مؤثر در ترجمه قرآن عبارت‌اند از قاعده استفاده از تأویل، قاعده اعتبار سیاق، قاعده جری و تطبیق، قاعده مناسبت، قاعده اعتبار مجاز، قاعده خاص و عام، قاعده تبیین مجمل به مبین و قاعده توجه به مفهوم و منطوق که نقش هر یک از آن‌ها در ترجمه قرآن کریم نیز در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت.

توجه به معانی و تطور برخی از کلمات و تحقیق در این گونه موارد منجر به ارائه فهم صحیح از متون دینی می‌گردد. از جمله این موارد می‌توان به معنای «اضربوهن» در آیه‌ نشوز اشاره کرد. بسیاری از مترجمین و مفسرین قرآن، ضرب در اینجا را به معنای «زدن و تنبیه جسمانی» ترجمه و تفسیر کرده‌اند، حال آنکه در کتب لغت یا معنای «زدن» ذکر نشده یا «زدن» یکی از معانی فرعی «ضرب» بیان شده است. در قرآن کریم هم لفظ «ضرب» و مشتقات آن در معانی متفاوتی استعمال شده و در روایاتی که از پیامبر اسلام(ص) وارد شده نیز «ضرب» به معنای غیر «زدن» استعمال شده و برخی از تابعین همچون عطاء معنای خشم گرفتن برای زن را از «ضرب» در آیه نشوز برداشت کرده‌اند و همچنین روایات فراوانی که از پیامبر اسلام در مورد نهی از زدن زنان وارد شده تمام این‌ها گویای آن است که ضرب در آیه نشوز معنایی غیر از آنچه مترجمین و مفسرین برداشت کرده‌اند دارد. لذا می‌توان گفت که «اضربوهن» لزوماً به معنای زدن جسمانی نیست، بلکه نوعی از برخورد با زنان ناشزه است.

اصحاب اعراف مفهومی قرآنی است. این اصطلاح دو بار در سوره اعراف آیات 46 و 48 آمده است؛ در این آیات بیان شده، اصحاب اعراف رجالی هستند با ویژگی‌های خاص؛ همه را با چهره می‌شناسند، بر اهل سعادت سلام می‌گویند و اهل شقاوت را سرزنش می‌کنند و از بودن با آن‌ها به خدا پناه می‌برند. در ماهیت و مصداق اصحاب اعراف، دیدگاه‌های مختلف بیان‌ شده است؛ آن‌ها فرشتگان، پیامبران، شهدا، کسانی که اعمال خوب و بد یکسانی دارند، اهل فترت و... هستند. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و اسنادی(کتابخانه‌ای)، و با روش تفسیر قرآن به قرآن، به نقد و بررسی برجسته‌ترین دیدگاه‌ها در این زمینه پرداخته و به ارائه خوانشی دیگر از این گروه اشاره دارد. توضیحاتی را در مورد اصحاب یمین، اصحاب شمال و ویژگی‌های اصحاب اعراف را بر اساس آیات و روایات توضیح داده است و با ذکر مشخصات اصحاب اعراف، این اصحاب را بر مبنای آیات مشخص کرده است.

با استناد به قرآن، فقه‌ها بیع سلم را عبارت می‌دانند از خریدن مالی در ذمه، تا موعدی معین به ثمن حاضر. هدف آن است که هر دو عوض یعنی رأس المال که در بیع، ثمن نامیده می‌شود و مسلم فیه که در بیع، مبیع و مثمن نام دارد به گونه‌ای مشخص باشند که هیچ ابهامی در آن نباشد و ثمن در مجلس معامله قبل از جدا شدن طرفین باید قبض شود. بر طبق این تعریف، سلم در بانکداری به این صورت است که بانک‌ها جهت تأمین قسمتی از سرمایه در گردش واحدهای تولیدی بنا به درخواست این واحدها مبادرت به پیش خرید محصولات تولیدی آن‌ها کنند. این واحدها پول را از بانک دریافت و در موعد مشخص کالا را به بانک تحویل می‌دهند. اما سلم در تجارت الکترونیکی به این صورت است که شخص با مراجعه به سایت سفارش خرید کالا را می‌دهد و مبلغ کالا را به ودیعه پرداخت می‌کند تا در زمان مشخص کالا را دریافت کند.

در امور معیشتی انسان، حق مهمی به نام حق انتفاع وجود دارد، که قانونگذار در قانون مدنی و فقها احکام و آثار آن را بیان نموده ‌است. در این پژوهش سعی شده است که ادله‌ مشروعیت حقوق انتفاعی از جمله حق عمری، رقبی و سکنی با توجه به مطالعات قرآنی و روایی بیان شود. لیکن آنچه عموماً بر فعل خیرات و انفاق درراه خداست، می‌تواند از ادله‌ی مشروعیت این حقوق انتفاعی باشد، که به آیاتی از آن اشاره گردید. همچنین در این پژوهش به سایر ادله از جمله ادله روایی، عمل صحابه پیامبر(ص) و بناء عقلا به ‌عنوان منبع مشروعیت حقوق انتفاعی پرداخته شده‌ است. هدف از این پژوهش واکاوی مشروعیت حق انتفاع با توجه به منابع فقهی اسلامی است. بنابراین با توجه به پیدایش مصادیقی نو و مستحدثه در این موضوع فقهای بزرگ اسلامی و حقوقدانان اسلامی ملاک معینی برای مشخص شدن انواع و احکام حق انتفاع دارند.

معناشناسی از رویکردهای نوین در قرآن­شناسی قرن اخیر است. این دانش در رشد و ارتقاء هرچه بیش‌تر قرآن­شناسی امروز بسیار کارآمد بوده و مورد اقبال قرآن­پژوهان قرار گرفته است. یکی از شاخه­های معناشناسی، معناشناسی ساختاری است و در این میان از مباحث آن تعیین حوزه­های معنایی یک واژه است. در نوشتار پیش رو، به تبیین حوزه معنایی لیل در قرآن کریم پرداخته شده است. روش انجام پژوهش، تحلیل متنی بر پایه الگوی هم­نشینی و جانشینی کلمات با واژه لیل است. این بررسی نشان می‌دهد، واژگانی که در فرآیند هم­نشینی و جانشینی با این واژه در ارتباط‌اند را می­توان به زوج معنایی و زیرمجموعه­های روابط معنایی شب و روز(فراگیر شدن، تقلیب لیل و نهار، تکویر لیل و نهار و...)؛ پدیده­های همراه شب(ماه، ستارگان و تاریکی)؛ بخش­های لیل (شفق، مغرب، و...)، کارکردهای لیل(عبادی، اجتماعی، تقویمی، طبیعی) و گونه‌های معنایی- مفهومی لیل(مکملی، اشتدادی، توزیعی و تقابلی) در قرآن مورد بررسی قرار داد.

نشانه­شناسی رهیافتی در نقد ادبی است که برای کاوش درباره شیوه خلق معنا در متون ادبی، قابلیت در خور توجهی دارد. این شیوه متن محور با رویکردی نظام­مند به مطالعه تمامی فاکتورهایی که در تولید و تفسیر معنا یا در فرایند دلالت دخیل‌اند، می‌پردازد و سعی دارد به نقاط کلیدی متن و لایه­های معنایی آن دست یابد. قرآن به عنوان سرآمد متون ادبی، معارف و معانی بلند خود را در هر سوره در قالب شبکه گسترده و زنجیره‌واری از نظام­های نشانه­ای عرضه نموده است. جستار پیش رو با تکیه بر روش توصیفی- استنتاجی، مضمون جهاد را در سوره محمد(ص) مورد توجه قرار داده است. این خوانش، متن سوره را به مثابه نظامی از رمزگان و نشانه­های کلامی، در چارچوبی منسجم و در لایه­های ساختاری مختلف آوایی، واژگانی و نحوی- بلاغی بررسی می­کند. نشانه­ها در متن این سوره از خلال محورهای هم­نشینی و جانشینی و با توجه به سیاق و فضای حاکم بر سوره از کارکرد اصلی خود دور شده و دلالت­هایی جدید می­گیرند.

در میان اسالیب زیباشناختی علم بیان، استعاره از رساترین و کارآمدترین ابزارهایی است که کاربرد آن بیش‌تر برای مفاهیم انتزاعی و دور از ذهن است تا فهم آن را ملموس و عینی کند و پیوسته می­کوشد تا با ایجاد نوعی ساختارشکنی در معنا و واژگان توجه مخاطب را به خود جلب کند. از این طریق ساختار مفهومی و بنیادی را پدید می­آورد که برای اندیشیدن امور انتزاعی­تر به کار می­روند. این ساختارهای زبانی همان طرح­واره­های تصویری هستند. طرح­واره­ها در حقیقت، فرآیندی از ساختارهای شناختی زبان هستند که به واسطه تجربه­های فیزیکی انسان در برخورد با جهان خارج به وجود می­آیند. کوتاه سخن آنکه، ذهن قادر است داده­های دریافتی محیط را مورد پردازش قرار داده و مفاهیم پیچیده معنایی را در بافت زبانی- گفتاری واکاوی و رمزگشایی کند. گفتنی است که در ساختار قصیده­های سنتی و متون قرآنی، قصاید حماسی و شعر رثا سهم بسزایی را در این باره دارا هستند.

قرآن کتابی است که نیاز به تدبر دارد و مسلماً صاحبان خرد، بیش‌ترین سهم را در این بهره گیری دارند. لغت یونانی «فیلوزوفیا» در متون منطقی قدیم که از یونانی به عربی ترجمه شده، به لفظ حکمت برگردانده شده و عرب، لغت فلسفه را نیز مرادف حکمت به کار برده است. شناخت اشیا را به بهترین نحو، «حکمت» می‌نامند. در این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر آیات و روایات بدین نتایج رسیدیم: معناشناسی واژه حکمت شامل سه بُعد کلمات همنشین، کلمات جانشین و کلمات متضاد است. از مفاهیمی که در آیات به همراه این کلمه ذکر شده‌اند، می‌توان واژه حکمت را جامع‌تر شناخت. کلماتی مانند خیر کثیر، شکر و افعالی مانند ایتاء، تعلیم و... . کلمات جانشین به واژگانی اطلاق می‌شود که سبکی مشابه حکمت را داشته باشند، مانند عقل، ذی حجر، لبّ و فکر. واژه‌ای که دقیقاً متضاد حکمت می‌باشد، جهل است که شناخت جهالت، تأثیری شگرف در دستیابی به مقدمات حکمت دارد.