جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با ظهور دین اسلام، باورهای دینی در تمام جنبه‌های زندگی مسلمانان اعمّ از گفتار و رفتار نفوذ کرده و تأثیرات مهمی بر جای گذاشت. ادبیات نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های جامعه چه در حوزه شعر و چه در حوزه نثر از این تأثیر بی‌بهره نماند. از آنجا که جریر، مسلمان بود و اسلام در زمان حیات او، دین حکومت و خلیفه رسمی آن به شمار می‌آمد، بنابراین زمینه لازم برای این شاعر جهت مفاخره بر رقیبان غیر مسلمان فراهم شد به طوری که در مناقضه اخطل مسیحی، دین و باورهای آن را به مثابه ماده اساسی استدلالات خویش در غلبه بر وی به کار گرفته است و هر آنچه که یک مسلمان می‌تواند به آن ببالد را به تصویر کشیده است. در این مقاله، هدف، بررسی دین باوری یا دین گریزی جریر نبوده، بلکه واکاوی محورها و ابعاد اندیشه‌های دینی شاعر در نقائضش با اخطل مورد نظر بوده است. محور اندیشه‌های دینی جریر، اثبات یکتاپرستی و همچنین اثبات عزّت مسلمانان و ذلّت تغلبیِان است.

فضل، واژه و اصطلاحی دینی- قرآنی و نیز یکی از صفات خداوند است. مفسران و راویان بسیاری به ابعاد گوناگون این مفهوم اشاره کرده‌اند و بر اساس آیات قرآن، کیفیت و نحوه بهره مندی از آن را برشمرده‌اند. در این بین، مفسران عرفانی که نمود فضل الهی را همسو با مسلک صوفیانه خود دیده‌اند، بحث‌های متعددی را بر اساس کتاب الله مطرح نموده‌اند. در این تحقیق، با عنایت به روش توصیفی- تحلیلی، کاربست وجوه فضل در تفسیرهای عرفانی و آراء مفسران، بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مهم‌ترین وجوه فضل الهی در این آثار عبارت‌اند از 1. برتری دادن که شامل زیربخش‌هایی چون برتری دادن انسان به دیگر موجودات؛ برتری دادن پیامبران بر دیگر موجودات؛ برتری دادن قوم یهود بر دیگر قوم‌ها و برتری مجاهدان بر ترک‌کنندگان جهاد می‌شود 2. رزق و روزی 3. نعمت‌های الهی 4. پاداش الهی که مهم‌ترین آن، رضوان الهی است و 5. توبه. در نگاه مفسران، فضل الهی بر عدل الهی ارجحیت دارد که مبین پیشی گرفتن شفقت حق تعالی بر قهریت اوست.

وحدت وجود به معنای سریان وجود مطلق الهی در ذره ذره عالم هستی است. یعنی ذات هستی یکی است که مصداق آن خداوند متعال است و عالم هستی ظهور و تجلی خداوند است. یعنی عالم هستی، ظلی از ذات الهی است. لذا نگارنده با این سؤال که اصلی‌ترین موضوع عرفان نظری یعنی وحدت وجود در قرآن کریم و در کلام مفسران آن چگونه مطرح شده است؟ مسأله را از طریق گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بررسی تعدادی از آیات قرآن کریم و کلام معصومین پیگیری می‌نماید و با این فرض که موضوع وحدت وجود در تعداد زیادی از آیات قرآن کریم و همچنین در موارد زیادی از سخنان اولیاء الهی دیده می‌شود، به دنبال آن است که ثابت نماید مهم‌ترین موضوع عرفان نظری یعنی وحدت وجود در آیات زیادی از قرآن کریم و سخنان زیادی از بزرگان آمده است.

پیشرفت مادی بشر و تحولات بنیادی که در نظام اجتماعی بشر روی داده، این ضرورت را ایجاب می‌کند که تحولات و توسعه به مقتضای زمان و مکان در ترازوی فرهنگ صحیح قرار گیرد. به عبارت دیگر؛ هم در روابط انسان با طبیعت و هم در مناسبات اجتماعی انسان‌ها با یکدیگر تحولاتی بنیادی ایجاد شده است. از جمله مواردی که در حیطه حقوق خانواده، توجه و عنایت ویژه‌ای به شرایط و اوضاع و احوال پیرامون آن در احکام اسلامی شده، بحث تعدد زوجات است. به موجب این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی و با هدف بررسی نقش زمان و مکان در جواز و عدم جواز تعدد زوجات از منظر آیات و روایات صورت گرفته، این نتیجه قابل بیان است که؛ در وضع احکام شرعی، لازم است مقتضیات زمان و مکان، مصالح، مفاسد و منافع افراد جامعه مد نظر قرار ‌گیرد. تأثیر زمان و مکان در اجتهاد در راستای تغییر موضوعات احکام‏‎ ‎‏اجتماعی اسلام است و اگر در اثر شرایط و مصلحت، تغییراتی در موضوعات احکام از جمله تعدد زوجات ‎‏ایجاد شد، احکام آن قهراً‏‎ ‎‏عوض می‏‎‎‎‏شود.

یکی از مهم‌ترین جرایم ذو ابعاد و امنیتی افساد فی الأرض می‌باشد. با نگاهی به متون فقهی و تاریخچه قانونگذاری نتیجه می‌گیریم که علی‌رغم مستندات و استحکام مبانی فقهی به خاطر شمول مفهومی و مصادیق فراوان تا کنون قانونگذار از ورود به جرم‌انگاری مستقل برای افساد فی الأرض اجتناب نموده است. ایراداتی از جمله شمول مفهومی از یک سو و اصول حاکم بر سیاست کیفری مانند اصل تفسیر مضیق از سوی دیگر مانع از جرم انگاری مستقل آن شده بود. همینطور مناقشه وحدت یا ثنویت دو عنوان محاربه و افساد فی الأرض که در این پژوهش نیز تا حدودی به آن پرداخته‌ایم مزید بر آنچه گفتیم سد راه استقلال جرم افساد بود. البته خواهد آمد که آیه 33 سوره مبارکه مائده مفهومی واحد داشته و شأن صدور آیه شریفه با عنایت به نظر مفسران و قول مشهور فقها متمرکز بر موضوع محاربه است و نه افساد فی الأرض. در واقع «افساد» قید توضیحی برای محاربه بوده و ناظر به تعلیل مجازات‌های چهارگانه است.

از مباحث مورد توجه قرآن‌پژوهان معاصر، نظریه «وحدت موضوعی سوره‌ها» به منظور نظام‌مند و منسجم جلوه دادن سور قرآن از منظر مفهوم و هدف و معرفی آن‌ها به عنوان یک شخصیت مستقل هدفمند و با اغراضی خاص از جانب متکلمی حکیم است. تفاسیر «المیزان» و «التفسیر الموضوعی لسور القرآن الکریم» با اتخاذ این شیوه، نام خویش را در زمره معتقدان به این نظریه ثبت کرده‌اند. اعتقاد به نظریه «وحدت موضوعی سوره‌ها»، تفاوت خاستگاه فکری و معاصر بودن هر دو مفسر، از جمله مواردی است که لزوم بررسی تطبیقی میان این دو تفسیر را آشکار می‌سازد؛ اهتمام نوشتار حاضر، بررسی رهیافت‌های استدلالی ایشان در نمایان‌سازی این نظریه در سوره یس و واکاوی مشابهت‌ها، نقاط قوت، میزان انطباق و توفیق تفاسیر در بکار بستن نظریه است. نتایج نشان از نقطه‌ تمرکز آنان در توجه‌دهی به واحدهای موضوعی در مسیر غرض‌یابی دارد. تحلیل محتوا و موضوعات کلی سوره یس نیز محور موضوعی «اصول سه‌گانه اعتقادی» را ترسیم می‌کند، که نمایانگر برتری عملکرد علامه طباطبایی در غرض‌یابی و توجه دادن به محور سوره است.

جایگاه و آثار تجسّس یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار در مناسبات اجتماعی است چراکه حفظ امنیت و ثبات جامعه، جلوگیری از بر هم خوردن نظم عمومی و دیگر مصلحت‌ها این امر را اجتناب ناپذیر می‌سازد. فقها به استناد آیه دوازدهم سوره حجرات و احادیث متعدد، تجسس را حرام می‌دانند. همچنین تفتیش عقاید و اسرار و خطاهای مؤمنان و نیز افشا و آشکار کردن آن‌ها، با استناد به آیات قرآن، از جمله آیه نوزدهم سوره نور، حرام است. این مقاله با استفاده از منابع اسنادی و کتابخانه‌ای و به روش توصیفی- تحلیلی در صدد یافتن پاسخ به این سؤال می‌باشد که بایسته‌ها و آثار تجسس در دیدگاه نویسندگان کتب اربعه چیست؟ داده‌ها حاکی از آن است که در این کتاب‌ها وظائف و بایسته‌هایی را برای مؤمن در خصوص تجسس مشخص نموده و با توجه به عموم آیات و روایات و حکم عقل و سیره، به طور مطلق حرام و ممنوع شمرده شده است.

استعاره از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار می‌گیرد که یکی از جنبه‌های مهم آن بررسی استعاره از نظر مفهومی می‌باشد که «استعاره مفهومی» نام دارد. بسیاری از افراد در صدر اسلام به واسطه شیوایی و بلاغت این کلام الهی به دین اسلام گرویدند؛ لذا پژوهش در متون این کتاب آسمانی گرانقدر علاوه بر کشف حقایق، با بکار بستن یافته‌های حاصل از آن در زندگی، می‌تواند موجبات سعادت دنیوی و اخروی را فراهم آورد. لازم به ذکر است که سود یک تجارت در پایان آن مشخص می‌شود نه ابتدا و اواسط آن. به دلیل زیبایی و تأثیر فراوان استعاره مفهومی، پژوهش محدود به بررسی استعاره‌های مفهومی در جزء اول و جزء بیستم قرآن کریم شده است و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ضمن مطالعه در زمینه مذکور به این پرسش پاسخ می‌دهد که کاربرد استعاری کلمات در جزء اول و بیستم قرآن چگونه است و استعاره چه جایگاهی در شیوایی بیان و تأثیر معنوی قرآن دارد؟

در تعریف معنای زندگی باید گفت زندگی برای مردم زمانی معنادار است که آن‌ها بتوانند الگو یا هدفی را در رویدادهای زندگی برای خود در نظر بگیرند. در نقطه مقابل زندگی زمانی بی معنا است که به نظر برسد همه چیز فرو ریخته است و نمی‌توان هیچ احساسی را در ماورای آنچه انجام می‌شود یا رویدادهای که در زندگی اتفاق می‌افتد، پیدا کرد. معنای زندگی به محتوایی اشاره می‌کند، داشتن هدف در زندگی تضمین‌کننده سلامت عمومی افراد و کارکرد سالم جامعه می‌باشد؛ بین هدف در زندگی با کاهش علائم افسردگی، بیش‌ترین رابطه وجود دارد؛ در همین راستا در جهان بینی اسلامی، مبانی تمامی ارزش‌های الهی و آموزه‌های دینی بر فطرت، معنویت، اندیشه، اهداف دینی و سبک زندگی الهی استوار است و فلسفه وجودی معنای زندگی رسیدن به حیات طیبه است. هدف از پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی مقایسه معنای زندگی از دیدگاه روان‌شناسان و آموزه‌های قرآنی می‌باشد.

تفسیر «معارج التفکر» به سبک تنزیلی توسط المیدانی از مفسران معاصر اهل سنت به رشته تحریر در آمده است و یکی از ابزارهای مفسر در این تفسیر استفاده از تفسیر بالمأثور می‌باشد. در این پژوهش ضمن تبیین دقیق نحوه بهره‌گیری مفسر از روایات، رابطه این رویکرد با سبک تفسیر تنزیلی مفسر واکاوی شده است. این تحقیق از نوع پژوهش‌های بنیادی بر پایه مطالعات نظری است که به روش تحلیل محتوای توصیفی با بررسی مدارک و اسناد(روش گردآوری کتابخانه‌ای) در صدد آن است با دسته‌بندی روایات مورد استفاده مفسر از حیث محتوای روایات و نیز منبع صدور روایات، تبیین دقیقی از عملکرد المیدانی در حوزه تفسیر بالمأثور صورت گیرد و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که عمده نتایج تفسیری مبتنی بر روایات در تفسیر المیدانی حاصلِ توجه به تنزیل نیست و از مبانی غیر تنزیلی مفسر مثل مبانی کلامی و نگرش‌های اعتقادی و ادبی ایشان حاصل شده است. لازم به ذکر است این پژوهش از جهت محتوایی و همچنین از حیث بررسی رابطه رویکرد تفسیر روایی با سبک تنزیلی کاملاً تازگی دارد.