جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با مطالعۀ مبانی و زمینه‌های پیدایش مکاتب ادبی غرب و ادبیات مشرق‌زمین قرابت‌هایی میان این دو یافت می‌شود که نشان می‌دهد بسیاری از این مکتب‌ها قرن‌ها پیش از پیدایش رسمی خود در اروپا، نمودهایی در ادب فارسی داشته‌اند. مکتب سوررئالیسم که تشابهات بسیاری میان مؤلفه‌های آن و خط فکری و زبان عارفان ایرانی همچون بایزید بسطامی، شیخ‌ابوالحسن خرقانی، عین‌القضات همدانی، روزبهان بقلی، بهاءولد، مولانا جلال‌الدین بلخی و ... وجود دارد. بایزید بسطامی و شیخ‌ابوالحسن خرقانی دو تن از پیشگامان و تأثیرگذاران مکتب عرفان‌اند که حدود ده قرن پیش از تولد سوررئالیسم می‌زیستند. ‌این نوشتار با رویکردی توصیفی‌تحلیلی تلاش می‌کند ویژگی‌ها و اصول هفت‌گانۀ سوررئالیسم را در گزارش احوال و اقوال آنان بررسی کرده، برجسته‌ترین شاخصه‌های سوررئالیستی را در این آثار بیابد. یافته‌های پژوهش‌ حاکی از آن است که فراوانی برخی از فنون سوررئالیسم در متون بررسی شده آن‌ها را به متن سوررئالیستی نزدیک کرده؛ ولی این کاربرد در زبان عرفا کاملاً ناآگاهانه بوده و پیامد طبیعی تفاوت در موقعیت‌های زمانی، مکانی و نیز تعارضات اعتقادی و ابزاری سوررئالیسم و عرفان است.

بلاجویی و بلا­دوستی یکی از مهم‌ترین درون­مایه ­هایی است که بیشتر عارفان بزرگ ایران اسلامی در سلوک خویش، به آن تأکید فراوان داشته ­اند و مقرب­ ترین عارفان، همواره بلاکش ­ترین آن‌ها در راه محبوب به‌شمار می ­آمدند و این اندیشه در آثار عرفانی ادبیات ما، بازتاب فراوانی داشته است. از نظر آنان بزرگ‌ترین بلاجو برابر است با بزرگ‌ترین عاشق. نکته قابل توجهی که در این مقاله به آن اشاره می­شود، این است که بیشتر این عارفان بزرگ، از امام حسین(ع) به عنوان بزرگ‌ترین بلاجو و مرد میدان بلا یاد کرده­ اند، اما نتایج این تحقیق که به شیوه تحلیلی توصیفی انجام شده است نشان می­دهد که با وجود این مقام شام خ امام(ع) در نزد آنان، شخصیّت، احوال و اقوال حضرت در آثار آنان بازتاب گسترده­ ای نداشته است. جوّ نامساعد سیاسی و خفقان حاکم بر جامعه و ترویج مسلک­ های جبری همچون اشاعره، کرامیه و مرجئه توسط حکّام مستبد، همچنین مبارزه با اندیشه­ های مخالف، به‌ویژه شیعی را می‌توان از مهم‌ترین موانع انعکاس سیمای حضرت حسین(ع) در ادبیات عرفانی پس از اسلام به‌حساب آورد.