جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله­ ضمن تبیین اخلاق خاص قرآن که می­توان آن را «اخلاق عرفانی قرآن» نامید، تطبیق آن با عرفان به­ویژه عرفان عملی صورت ­گرفته است. علامه طباطبایی ذیل تفسیر برخی آیات قرآن از سه نوع اخلاق «مادی- فلسفی»، «عام انبیا» و «خاص قرآن» نام برده و نوع اخیر را مخصوص اسلام و غیر مسبوق به سابقه معرفی نموده است. با تأمل در ماهیت، مبانی و اهداف این نوع اخلاق، مشاهده می‌گردد که تشابهات فراوانی میان آن و عرفان عملی وجود دارد. ازاین‌رو این پژوهش با بیان ماهیت اخلاق خاص قرآن، آن را با عرفان نظری و عملی نیز تطبیق خواهد داد؛ زیرا این دو در مبانی، روش‌ها و اهداف بسیار با یکدیگر همخوانی دارند.

معرفت یکی از اصطلاحات پربسامد و پرکاربرد در متون عرفان و تصوف است؛ برای پی بردن به اهمیّت این اصطلاح در مبانی عرفان و تصوّف هرکدام از عرفا طبق مشرب فکری و اعتقادی خود، تعریفی از معرفت ارائه داده و به بررسی مفاهیم مرتبط با آن ازجمله عقل، ایمان، محبّت، آفرینش، وجود، تجلّی، کشف و شهود و ... پرداختهاند. در این جستار، متون عرفان و تصوّف فارسی مورد بررسی قرار گرفته و هر کجا آیهای از قرآن با اصطلاح معرفت تفسیر یا تأویل شده، استخراج گردیده است. عرفا با تبیینی که از بحث معرفت ارائه داده و با تسلّطی که بر معنا و مفهوم آیه‌های قرآن داشتهاند؛ مابهازایِ تأویلی یا مفهومی بسیاری از واژگان قرآن را معرفت و مفاهیم مرتبط با آن دانستهاند؛ شجره طیبه، ملوک، حق، امانت، سدره المنتهی، لوح محفوظ، ام الکتاب، رحمت، سکینه، تقوی، نور و... ازجمله واژ های قرآنی هستند که مصداق مفهومی آنها با معرفت یکی دانسته شده و آیه برطبق این اصطلاح تفسیر شده است. این ساز و کار هم به تفهیم هرچه بیشتر بحث معرفت کمک کرده و هم زمینه ای را برای آشنایی با تفسیر عرفانی واژگان قرآنی فراهم آورده است. زبان فارسی نیز با فصاحت و بلاغت خود، در این رسایی و رسانندگی نقش بسزایی داشته است.