جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف اصلی این نوشتار بررسی نسبت انسان شناسی دینی با انسان شناسی غرب و یافتن پاسخ پرسش های متناظر با آن بود. جامعه تحقیق شامل کتب، مجلّات و مقالات علمی – پژوهشی بود. گروه نمونه با روش هدفمند در طول تحقیق توسعه یافته و تا رسیدن به درجه اشباع ادامه داشت. روش تحقیق کیفی بوده و نویسنده با رویکرد نظری و بر مبنای مطالعه اسنادی و کتابخانه ای (واقعی و دیجیتالی) به نقد و بررسی یافته های پژوهشی پرداخته و به پرسش های تحقیق پاسخ داده است. گردآوری داده ها با استفاده از ابزار فیش برداری و تجزیه و تحلیل آنها مبتنی بر رویکرد نظریّه زمینه ای انجام شده است. نتایج نشان داد تفوّق انسان شناسی دینی با توجّه به اصول اعتقادی که اهداف ایمانی هر فرد مسلمان هستند و در نگرش دینی، انسان شناسی با آنها ارتباط مستحکمی دارد، اثبات می‌گردد. این در حالی است که انسان شناسی غرب با ترسیم شکل ناقص از تبیین هویت انسان و محدود ساختن وی در زیست مادّی و حیات دنیوی و در انحراف از صراط مستقیم الهی، جایگاه انسان را در جهان هستی دچار تنزّل نموده است.

پژوهش حاضر تبیین رویکردهای کلامی و زمینه های شکل گیری سلفی گری تکفیری است. روش تحقیق حاضر، توصیفی و تحلیلی و از نوع کتابخانه ای است. با توجّه به نتیجه ی تحقیق، به طور کلی سلفی گری در حوزه ی روش شناسی نقل گرا، در حوزه ی معرفت شناسی حدیث گرا، در حوزه ی هستی شناسی حس گرا، و در حوزه ی معنا شناسی ظاهرگرا است. به عبارت دیگر اندیشه ی سلفی همیشه عقل ستیز و کاملاً ارتجاعی است و در شمول مذاهب فقهی چهارگانه ی اهل سنّت نیست. سلفی‎گری تکفیری به گرایش گروهی از سلفیون گفته می‎شود که مخالفان خود را کافر می‎شمارند. براساس مبنای فکری آنان میان ایمان و عمل تلازم وجود دارد، به این معنی که اگر کسی ایمان به خدا داشته باشد و مرتکب کبائر شود، از دین خارج شده و کافر واجب القتل شمرده می‎شود. در جهان اسلام تنها گروهی که چنین عقیده‎ای داشتند، خوارج بودند. چنین دیدگاهی موجب شده است که سلفی ‎‎های تکفیری، بسیاری از مسلمانان را در ردیف مشرکان قرار دهند و در نتیجه آنان را مهدورالدم بدانند. مهم‎ترین نوع سلفی‎گری تکفیری، وهّابیان هستند. تکفیری ها خود را محور اصلی تفکّر سلفی بر می شمارند و ضمن دوری از وهّابی نامیدن خود، بر سلفی بودن اصرار دارند. آنان می کوشند دیگر جریان های سلفی را با محور خویش مدیریت کنند. در مواجهه با گروه های تکفیری، این حرکت انحرافی را باید در تضاد با اصول و باور سلف دانست و بر عدم مصادره ی این عنوان از سوی آنان تأکید کرد.

بسیاری از فیلسوفان معاصر عواطف را اموری شناختی می دانند، لذا برخلاف تصور سنتی رایج که عواطف را یورشهایی غیر قابل کنترل و آنرا مربوط به جنبه حیوانی انسان می دانند، عواطف شناختی، قابل کنترل و معقول بوده و ارتباط تنگاتنگی با باورهای انسان دارد. بدین خاطر در کلام جدید نقش عواطف در تحقق باورهای دینی مورد توجه و بازخوانی قرار گرفته است. استادجوادی آملی معتقدند اشتیاق به کمال نامحدود که امری فطری است، به باور خدا می انجامد. همچنین چنین باوری مستلزم وجود خدا در عالم خارج است. از سوی دیگر سارتر اگزیستانسیالیستی با تبیین رابطه عاشقانه میان انسانها، عشق را سالب آزادی عاشق و معشوق و نیز غیرقابل توجیه می داند. همچنین از آنجا که خدا در رابطه عاشقانه فراتر از انسان است، به طریق اولی منجر به سلب آزادی انسان شده، و به این ترتیب باور به خدا به هیچ روی قابل توجیه نیست. این مقاله با بررسی تحلیل هر دو متفکر از عاطفۀ عشق با روشی توصیفی_تحلیلی به بررسی توجیه پذیری عشق انسان به خدا به عنوان مبنای باور دینی پرداخته و تلاش می کند تا نشان دهد آیا عشق به عنوان یک حالت عاطفی می تواند معیار مناسبی برای اثبات وجود خارجی خدا باشد؟

واقع نمایی معقولات ثانیه فلسفی از مباحث معرفت‌شناختی است. اساساً یکی از اصلی ‌ترین پرسش ‌هایی که هستی‌ شناسی با آنها سر و کار دارد این است که چه اموری در عالم از واقع نمایی برخوردار هستند؟ واقع نمایی معقولات ثانیه فلسفی چگونه شکل می‌گیرد؟ پرسش اصلی این مقاله برمحور واقع نمایی معقولات ثانیه فلسفی است. فیلسوفان نوصدرایی معاصر بیش از گذشتگان چگونگی واقع نمایی معقولات ثانیه فلسفی بررسی کرده‌اند. منظور از این فیلسوفان علامه طباطبایی و شاگردان ایشان است. ابتکار علامه طباطبایی یک راه منشأ واقع نمایی را علم حضوری به نفس می ‌داند. استاد مطهری در این مسئله رویکرد انتقادی و تفصیلی دارد، از طرف دیگر تلاش می ‌کند که از طریق بسط نظر علامه طباطبایی راه‌حل مشکل را نیز بیابد. در بیان نظر استاد جوادی آملی بر تقدم مفهوم وجود نسبت به دیگر مفاهیم تأکید می‌ شود. استاد مصباح معتقدند که صور ادراکی انسان شانیت واقع ‌نمایی را دارند.

انسان از دیدگاه عرفانی، فلسفی و روانشناختی بسیار مورد بررسی قرار گرفته است و از این جهات تنها موجودی است که اگرچه به واسطه ی عقل و خرد توانایی اندیشیدن و انتخاب دارد اما از جهت روانی و روحی دچار تلاطم های چالش یرانگیز است بویژه آنجا که تعریف عشق در میان باشد. از این رو برآنیم تا دو دیدگاه متفاوت ژاک لاکان، نظریه پرداز و روانشناس تحلیلی فرانسوی و ملا صدرا، فیلسوف فرزانه ی ایرانی را در این مقاله مورد تطبیق و بررسی قرار دهیم. در دیدگاه لاکانی تجربه ی عشق واقعی در دوره ی موهومی وحدت با مادر روی می دهد که گذار از آن همراه با حس فقدان و "دیگری" است، چنان که هر چیزی نماد "دیگری" و یادآور فقدان است. همچنین تمام روند ادراک در حوزه ی شکل گیری زبان روی می دهد. بنابراین لاکان به انسان به عنوان مجموعه ای از امیال برآورده نشده نگاه می کند که او را در رنجی ابدی نگاه می دارد. از دیگر نگاه، ملاصدرا مدعی است که عشق پدیده ای جهان شمول و هستی شناختی است که در ذات انسان به ودیعه نهاده شده است و او را در جهت تعامل و وحدت با جهان هستی هدایت می کند. با در نظر گرفتن نظریه ی لاکان درباره ی زندگی غریزی بشر، انسان در بند رنجی ابدی ناشی از حس فقدان و سرگشتگی است، در حالی که نگاه صدرایی زندگی انسان را حرکتی مستدام به سمت عشق درونی در کنار رنج ناشی از دوری از اصل بیان می کند که سرشار از حس عمیق لذت است. در واقع صدرا پا را فرای عشق غریزی تعریف شده توسط لاکان قرار می دهد و در نهایت نوعی تجربه ی تعالی را در نتیجه ی این سیر تولد و مرگ درونی، و لذت و رنج ناشی از آن معرفی می کند.

امام رضا(ع) از استوانه های پایدارکلام شیعی بوده و روایات و منصوصات به جای مانده ازآن حضرت، قدرت کلام شیعه و استحکام استدلال های امامیه را به خوبی نمایان می سازد. دوران امام رضا (ع) را می توان عصر ظهور و بروز ادیان ، فرقه ها و نحله های فکری و مکاتب کلامی نامید. این مکاتب کلامی در دو سطح برون اسلامی و درون اسلامی به تئوریزه کردن عقاید و تبلیغ باورهایشان مشغول بودند ، در این راستا امام رضا(ع) نیزمهمترین وجهه همت خود را ارائه واقعی مبانی کلامی امامیه ،مقابله و مبارزه با ادیان ، فرقه ها و نحله های فکری منحرف مصروف داشتند.این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی ضمن تبیین مبانی کلامی امام(ع) ، در صدد نقد نحله های فکری و مکاتب کلامی عصر رضوی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که تاکید براصول اساسی دین، تاکید بر نصوص اسلامی و جایگاه استدلال های عقلی، دفاع از حقانیت ولایت ائمه علیهم السلام و بهره گیری از قرآن وتفسیر صحیح آیات قرآن از مهمترین مبانی کلامی امام رضا(ع) می باشد.

اندیشه‌های روسو تقریباً‌ بر تمام فیلسوفان بزرگ پس از او تاثیرگذار بوده‌است، اما صاحبنظران متفق‌القول هستند که بیشترین و مهم‌ترین تاثیر او را می‌توان در آثار کانت دید. کانت در فلسفه اخلاق، فلسفه سیاسی و اجتماعی و نیز نقد متافیزیک تحت تاثیر افکار روسو قرار دارد. برداشت کانت از ماهیت انسان و همچنین مفهومِ اراده خودآیین که از مبانی مهم فلسفه اخلاق کانت است، ریشه در ایده اراده عمومی مطرح شده توسط روسو در قرارداد اجتماعی دارد. روسو نه‌تنها بر محتوای اندیشه اخلاقی کانت تاثیرگذار بود، بلکه تاثیر او را حتی در زبان و سبکِ نگارشِ کانت نیز می‌توان دید. خواندن آثار روسو، کانت را متقاعد کرد که متافیزیک به طور بالقوه با اخلاق عملی خصومت دارد و آنجا که عقل نمی‌تواند نتیجه‌ای داشته باشد، بهتر است به متافیزیک اجازه دهیم تا از نیازهای عملی پیروی کند. همچنین گفته‌ّهای روسو در امیل و نیز در هلوئیز جدید در شکل‌گیری اندیشه اخلاقی کانت نقش داشته‌است. در مقاله حاضر به بررسی جایگاه روسو در تکوین فلسفه اخلاق کانت می‌پردازیم.

نظریه أمر بین الامرین که نخستین بار از سوی ائمه معصومین (علیهم السلام) مطرح شد، هر دو نظریه جبر و تفویض را باطل و حقیقتی میان آن دو را اثبات می­کند. قرائت­هایی که از سوی متکلمین شیعی ارائه شده از قبیل، قدرت بخشی خداوند به انسان­ها و بیان اوامر و نواهی؛ فعل انسان مشروط به اذن الهی و شرایط دیگر؛ شراکت انسان و خداوند در افعال انسانی؛ هدایت و توفیق الهی؛ اعطای قدرت از خداوند و اراده از انسان؛ اختیار امکانی؛ مجبور در غیر افعال تکلیفیه و مختار در امور تکلیفیه؛ مالکیت انسان در طول مالکیت خداوند، می­باشد. قرائت­های نامبرده در توضیح امر بین الامرین خواسته یا ناخواسته یا به کسب و یا جبر و یا به تفویض گرایش پیدا کرده­اند و برخی هم از محل بحث خارج شده­اند.از بین قرائت­های ارائه شده از سوی متکلمین قرائت شیخ مفید (مالکیت انسان در طول مالکیت خداوند)، قرائت صحیح و روشنی می­باشند و علامه طباطبایی قرائت شیخ مفید را به شکل صحیح تفسیر می­کند و اراده انسان، جزء اخیر علت تامه می­داند.

این مقاله با روش ترکیبیِ «اسنادی» و «تحلیلی»، به تبیین و تحلیل ساختار معرفتی کلام اجتماعی اسلام با الهام از اندیشه‌ی کلامی – اجتماعی استاد مرتضی مطهری پرداخته است و یافته‌های آن به این شرح است: تعریفی از کلام اجتماعی اسلام به دست آمد که دارای چهار رکن «استخراج و تبیین و اثبات عقاید اجتماعی»، «تبیین و اثبات سایر معارف اجتماعی دین»، «تحلیل مسائل جدید اجتماعی» و «تبیین کارکرد اجتماعی آموزه‌های اعتقادی» می‌باشد؛ کلام اجتماعی بنا به غایات مختلف آن، دارای روش‌های متنوع و موضوعات مختلف است؛ علاوه بر مسائل مرسوم اعتقادی – اجتماعی، کلام اجتماعی مسائل عمده‌ی دیگری را در بر می‌گیرد.