جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل اساسی در دانش کلام، بحث از فلسفه و چرایی تکلیف است . متکلمان مسلمان و مکاتب کلامی اسلامی در این باره نظریات مختلفی ارائه کرده اند. معتزلیان، فلسفه تکلیف را در معرض نفع و ثواب قرار دادن مکلف می دانند و امامیه، پاداش اخروی، نظم بخشیدن به زندگی اجتماعی و رشد و تکامل انسان را غرض و فایده تکلیف معرفی می کند.

در این نوشتار سعی بر آن است که رابطه تجربه دینی با پلورالیزم دینی ارزیابی گردد. بدین منظور نخست به طور بسیار کوتاه و گذرا دیدگاه‌هایی که در باب ماهیت تجربه دینی در میان اندیشمندان غرب مطرح بوده تحلیل شده است و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که تجربه دینی هویت پویا و مجموعی معرفت‌زا دارد و صرف احساس، شهود محض و یا از سنخ ادراک حسی نمی‌باشد. بنابراین، تجربه دینی به معنای یاد شده ممکن است در چهار سطح با پلورالیزم دینی رابطه وجود شناختی داشته باشد. رابطه‌ای که در واقع بازنمود علیت تجربه دینی برای پلوارلیزم دینی می‌تواند باشد. پس از آن به تبیین رابطه معرفت شناختی میان تجربه دینی و پلورالیزم دینی می‌پردازد که مسئله کلیدی در این باب این است که آیا تجربه دینی می‌تواند معیار صدق وکذب درمدعیات دینی قرار گیرد یا خیر؟ با نظر موافقی که اختیار می‌شود در پی مدلل و معلل‌سازی این مدعی بر می‌آید و برای اثبات اینکه تجربه دینی می‌تواند معیار صدق و کذب مدعیات دینی باشد، چهاردلیل یاد می‌گردد.

در این مقاله، شش قرائت ازقرائت‌های پلورالیسم دینی مورد بررسی قرار گرفته است و پس از بررسی ابعاد قرائت‌های مذکور، با دلایل روشن به اثبات رسیده است که از میان آنها، پنج قرائت به طور موجبه جزئی مورد قبول متون دینی ومتدینان است؛ اما «پلورالیسم دینی حقانیت» که مهمترین قرائت مورد نظر کثرت‌گراها است، با دلایل عقلی و نقلی رد شده است. همچنین از میان دلایل متعدد کثرت‌گراها، فقط دو دلیل مهم آن‌ها (مبنای معرفت شناسی «کانت» و هدایت عام الهی) به طور مستدل مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. پس از بررسی استدلال پلورالیست‌ها به هدایت عام الهی، رابطه هدایت عام الهی با حقانیت ادیان که مدعای کثرت‌گراها است به طور دقیق مورد بحث قرار گرفته ورابطه میان آنها به روشنی تبیین شده است. در پایان پس از تبیین ناتوانی قرائت‌های کثرت‌گرایی در حل مشکل ادیان متعدد و حفظ دین‌داری و معنویت، نظریه مورد قبول در مورد تعدد ادیان و رستگاری دین‌داران و ارج‌گذاری به تلاش‌های متدینان ارائه شده است.

از جمله مسائل مرتبط با افعال الهی مسئله عدل است. اعتقاد داشتن به عدل از اموری است که هم به لحاظ اعتقادی و هم به لحاظ عملکرد، در تاریخ اسلام سابقه پر ماجرا دارد. اهمیت عدل از همان آغاز اسلام برای مردم مطرح بود؛ طوری که این سخن بر سر زبان‌ها افتاد که: «التوحید و العدل عَلوِّیَان و التشبیه و الجبر اُمَوِّیَان»؛ توحید و عدل دو اصل مورد قبول علی} و خاندان اوست و در مقابل، تشبیه و جبر از اصول مورد تأیید خاندان بنی‌امیه است. متکلمان امامیه و معتزله به پیروی از ائمه اطهار] از اصل عدل طرفداری کردند و به عدلیه معروف شدند و در مقابل، اشاعره با ارائه تفسیری خاص از عدل الهی، عدل به معنای متعارف و معقول آن را انکار کردند. از نظر آن‌ها ممکن است خداوند همه‌ مؤمنان را به دوزخ ببرد و تمام کافران و مشرکان را به بهشت وارد سازد و اگر چنین کند، عمل او عین عدالت است.

نوشته پیش روی ناظر بر یکی از مسائل ارزشمند در قلمرو معرفت و دینداری است. در این جستار یک سوی معادله، ریشه در عالم بالا و وحی دارد(قرآن) و سوی دیگر آن خاستگاه بشری برگزیده است(خردانسانی). از این رو از تعامل آن دو سخن می‌گوید؛ البته نه بطور مطلق بلکه در پی کاوش و کالبد شکافی جایگاه و نقش خرد بشری در تفسیر قرآن به قرآن است. برای این مهم، نخست تفسیر را دست‌یابی به معانی و مقاصد مراد آورنده قرآن معرفی نموده و سپس از زاویه معناشناسی سه سطح و گونه‌ای از معنا را شناسایی وحضور آنها را در قرآن اثبات می‌کند. آن سه سطح و گونه عبارتند از: معنای مصداقی، معنای مضمونی و معنای مفهومی. درمرحله بعد سازوکار کاربرد و حضور خردانسانی را در هریک از سطوح نامبرده معانی تبیین و مدلل می‌سازد.

یکی از مسائل اساسی در دانش کلام، بحث از فلسفه و چرایی تکلیف است. متکلمان مسلمان و مکاتب کلامی اسلامی در این باره نظریات مختلفی ارائه کرده‌اند. معتزلیان، فلسفه تکلیف را در معرض نفع و ثواب قراردادن مکلّف می‌دانند و امامیه، پاداش اخروی، نظم بخشیدن به زندگی اجتماعی و رشد و تکامل انسان را غرض و فایده تکلیف معرفی می‌کند.

دفتر پیش روی متن سخنرانی دکتر سید عباس صالحی پیرامون «اجتهاد و نواندیشی دینی» است که در گذر دو جلسه در جامعه المصطفی(ص) مشهد به میزبانی انجمن علمی فلسفه و کلام اسلامی ارائه گردیده است. در این گفتار نخست ترمینولوژی نواندیشی دینی به کاوش گرفته شده و سه تصویر و تعریف از آن عرضه شده است که رهیافت آن بازنمود رابطه اجتهاد و نواندیشی دینی در قالب عموم و خصوص من وجه می‌باشد. سپس شبیه‌سازی بین دو مقطع و برش زمانی(دو رویداد در قرن دوم هجری با دو رویداد در قرن پانزده میلادی) از حیث برآمدن جریان نواندیشی دینی(هریک به تناسب و در بستر و برهه زمانی خودش) انجام می‌گیرد که این تشابه به پیدایش پرسش کلیدی اکنون چه باید کرد؟ و راهبرد چیست؟ می‌انجامد. که تا پایان جستار، گفتار معطوف و مشغول پاسخ گویی به پرسش‌های یادشده می‌گردد که فشرده آن عمق بخشیدن به تجربه تاریخی، شناخت لغزش‌گاه‌های ظاهرگرایی و تأیل‌گرایان مدرن و عمدتاً بازسازی روش اجتهاد شناور و خطاپذیر اما مستند به منبع مستحکم عصمت می‌باشد.

در این تحقیق به بررسی آراء آقای شبستری در باب حقیقت ایمان پرداخته شده است. از دیدگاه ایشان ایمان حقیقتی از سنخ تجربه‌های دینی است و با مقوله‌ نظر و استدلال میانه‌‌ای ندارد که بماند بلکه اصلاً با علم و معرفت به صورت عموم و با اعتقاد و بارور به صورت خاص هم رابطه ندارد. وی ایمان را با شک قابل جمع می‌داند ولی بایأس قابل جمع نمی‌داند.وی فرهنگ دین مقدس اسلام را در ابتدا یک فرهنگ شفاهی ارزیابی می‌کند و معتقد است که حقیقت ایمان از منظر مسلمانان نخستین یک حقیقت تجربی با تمام وجود بود؛ آنان از ورای چهار زندان اصلی زمان و زبان و تاریخ و جامعه خطابی می‌شنیدند و آن خطاب تا عمق جانشان رسوخ می‌کرد. در قرون بعد آهسته‌آهسته بحث‌های باور قلبی پیدا شد وایمان درگذر گاه تاریخ با محدودیت‌های انسان گره خورد و حقیقت معرفتی یافت. وی بر اساس روش پدیدار شناختی تاریخی معتقد است که مسلمانان باید متکی بر تجارب دینی‌شان باشند تا معارف دینی؛ زیرا که احیای دین وابسته به احیای تجارب دینی مسلمانان می‌باشد نه احیای تفکر و معارف دینی؛ زیرا که معارف دینی بر گرفته از تجارب دینی است که عمیق‌ترین لایه دین است.

متن ذیل، سخنرانی دکتر جهانگیر مسعودی با عنوان «هرمنوتیک، نو اندیشی دینی و اجتهاد» در نشست علمی انجمن فلسفه و کلام اسلامی است. وی در این نشست سخنان خود را در سه محور: هرمنوتیک و نو اندیشی دینی، نو اندیشی دینی و اجتهاد و اجتهاد و هرمنوتیک، بیان کرده است که تحریر آن از نظرتان می‌گذرد.

در اندیشه سیاسی اسلام حکومت از آن خداست. بشر بدون اذن خدا دسترسی به این حق را ندارد، زیرا به مصالح و منافع خود آگاهی ندارد. در حکومت های بشری، محور اراده انسان و اکثریت مردم قرار دارد لیکن این اراده انسان و اکثریت در تأمین سعادت بشر موضوعیت ندارد. پیروی از حکومتی برای بشر لازم است که اراده الهی مبنای حاکمیت باشد. بشر تا به امروز انواع حکومت‌ها را تجربه کرده است؛ اما سرانجام حکومت به دست صالحان روی زمین رقم زده خواهد شد. البته وجود حکومت برای حفظ نظام جامعه بشری ضرورتی انکار ناپذیر دارد اما با رویکردهای متفاوت از حکومت و مسئولیت حاکم اسلامی در جامعه، نویسنده در پی تبیین جایگاه حکومت و نگرش اسلام به مدل خاص حاکمیت در جامعه بوده و به اهم وظایف حاکم اسلامی می‌پردازد و در این زمینه به پنج مورد از وظایف سنگین حاکم اسلامی اشاره کرده است.