جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از طرح نظریه عقول طولیه، پاسخ به یکی از پرسش‌های مهم درباره چگونگی پیدایش این عالم و تبیین وساطت میان خداوند، خلق و چگونگی به ظهور رسیدن سلسله مراتب نظام هستی است. نمایندگان سه مکتب سینوی، اشراق و حکمت متعالیه، پیدایش کثرت در عالم را بر مبنای عقول طولی تصویر کرده‌اند. این مقاله به بررسی نظام طولی عقول از منظر ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا می‌پردازد. آنها معتقدند که این جهان، قابلیت دریافت بی‌واسطه‌ هستی را از او ندارد. بنابراین نیاز به واسطه‌ای است که ‌آن را صادر اول نام نهاده‌اند. از دیدگاه ابن سینا مدال نخستین مخلوق، تنها زیبنده‌ جوهری به نام عقل است. از نگاه این فیلسوف، نظام طولی عقول با طبیعیات قدیم پیوندی ناگسستنی دارد. وی نظام هستی را به شکل ثلاثی و رباعی طراحی کرده است. سهروردی از عقول به انوار تعبیر کرده و نور اقرب را تعیّن اول هستی قلمداد می‌کند. صدرالمتالهین هندسه عقول طولی را با معماری نوین عرضه کرده و به نظریه عرفا نیز توجه ویژه داشته است و وجود منبسط را صادر اول معرفی می‌کند. خلاصه ماشینی: "پس این پرسش مطرح می‌شود که چگونه موجودات کثیر در عالم هستی از مبدأ واحد صادر شده‌اند؟ هدف اصلی علم و فلسفه، حل این مسئله پیچیده و پوشیده، یعنی خلقت عالم و چگونگی صدور موجودات از ذات حق تعالی است و نمایندگان سه مکتب سینوی، اشراقی و صدرایی با طرح نظریة عقول طولیه خواسته‌اند از این راز سر به مهر پرده بردارند؛ حال اینکه ماهیت عقول طولیه و چگونگی چینش زنجیره‌ طولی عقول به چه شکل است، بحثی است که این مقاله با تأمل و بررسی آثار و نوشته های سه فیلسوف مسلمان، ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا به پویش و مطالعه آن می‌پردازد. در این‌جا نباید توهم نمود که از واجب الوجود دو امر صادر می‌شود: یکی وجود صادر اول و دیگری ماهیت او، زیرا در هر معلول فقط وجود او از علت صادر شده است؛ چنان‌که از ابن سینا این عبارت معروف است که: «ما جعل الله المشمشة مشمشة بل أوجدها» (شعرانی، [بی‌تا]، ص80 و160؛ مطهری، 1375، ج1، ص 171و ج4، ص306)؛ همچنین صادر اول نسبت به صادر‌های دیگر تقدم رتبی و وجودی دارد (شیرازی، 1981م، ج2، ص331). از آن‌جا که همه‌ جهات کثرت در عقل اول نیست تا روا باشد که عوالم پایین‌تر از او صادر شود، مسلم است که بالاخره باید کثرتی، هرچند اعتباری در صادر اول وجود داشته باشد، اما این‌که زنجیره عقول طولیه در مکتب سینوی، مشرب اشراقی و حکمت متعالیه به چه شکل ادامه می‌یابد و چند جهت کثرت در عقل اول مندرج است، نیاز به مطالعه بیشتری دارد که اینک آن را از چشم‌انداز نمایندگان این سه مکتب پی می‌گیریم."

یکی از عارفان سده ششم و هفتم هجری قمری، معافا بن اسماعیل موصلی شافعی(551 ـ 630 ق) است. وی دارای آثار متعددی به عربی در فقه و حدیث و تفسیر و عرفان بوده است. اثر مهم وی در عرفان «أنس المنقطعین إلی عبادة ربّ العالمین» نام دارد. این کتاب شامل ۳۰۰ باب است که در هر باب دست‌کم یک حدیث و یک حکایت و یک قطعه شعر مندرج شده است. متن اصلی کتاب «أنس المنقطعین إلی عبادة رب العالمین»، در قالب یک مقدمه، 300 حدیث شریف نبوی، 300 حکایت و حدوداً 1121 بیت شعر و یک خاتمه در خصوصِ منزلت و عظمتِ پیامبر اسلام محمّد مصطفی(ص)، و بیان شرحی مختصر از احوال و صفات ایشان سامان یافته است. ساختار کلی کتاب بدین صورت است که درباره یک موضوع اخلاقی، عرفانی، فقه و کلامی، یک حدیث و نیز گاه آیاتی چند از قرآن، یک حکایت و اشعار مختلف آورده شده و همه حکایات و اشعارِ مرتبط با حدیث، ذیل آن نقل شده است. از این کتاب نسخه‌های خطی بسیاری باقی مانده است. این نوشتار همراه با نگاه اجمالی به زندگی و آثار و اندیشه­های معافا، به معرفی مختصر مهم­ترین ویژگی­های کتاب پرداخته است.

نشوز، یکی از مباحث مهم خانواده است که آگاهی از معنا، آثار حقوقی و ضمانت اجرا در آثار حقوقی آن از منظر شریعت، نقش مهمی در پیش‌گیری از فروپاشی نظام خانواده و تقویت پایه‌های آن دارد. با توجه به اهمیت ترجمه به عنوان خلاصة تفسیر در انتقال معانی و مقاصد پیام الهی به مخاطبین گسترده به‌ویژه فارسی زبانان، ترجمة نادرست نشوز زن و مرد، زمینة برخی اعتراضات را به ساحت دین هموار می‌نماید؛ آن گونه که ترجمة دقیق آن، نقش مهمی در درک پیام الهی و پی‌ریزی پایه‌های نظام خانواده بر مؤلفه‌های انس، محبت و کاهش مسئولیت‌گریزی و کج‌تابی زوجین در ادای حقوق و تکالیف همسری دارد. این نوشتار کوششی است در بررسی ترجمه‌های معاصر فارسی قرآن کریم و نقش خطیر آن در انتقال معنای نشوز زن و مرد به مخاطبین فراگیر فارسی زبان که با بهره‌گیری از روش تحلیلی توصیفی، به تبیین روش‌ها و سبک‌های ترجمه‌های معاصر فارسی در معناشناسی نشوز در آیة 34 و 128 سورة نساء پرداخته است. عدم جداسازی متن ترجمه از افزوده‌های تفسیری، دخالت باورها و پیش‌فرض‌های غیر ضروری، بی‌توجهی به بافت و سیاق آیه، رعایت نکردن علائم نگارشی و سجاوندی، یکسان نبودن ترجمة نشوز، عدم سلاست و روانی و توجه نکردن به اشتقاق و ریشه‌یابی نشوز را می‌توان به عنوان مهم‌ترین آسیب‌های برخی ترجمه‌های معاصر معرفی نمود.

چگونگی پیدایش کثرات، همواره ذهن اندیشمندان را به خود مشغول داشته است . اهل عرفان در مقابل سه نظریه خلق ، صدور و تکوین، نظریه تجلی را مطرح کرده اند .در نظریه تجلی عشق حق به ذات خویش عامل تجلی پیدایش کثرات است. از دیدگاه عارفان مبنای آیه بودن عالم که در قرآن کریم استعمال شده همان تجلی و آشکار ساختن کمالاتی است که به نحو بسیط در عالم غیب و الوهیت ذات حق وجود دارد. اما ایجاد اشیاء در عین حال که ظهور است و باعث ارائه و انعکاس کمالات حق، متضمن اخفای حق نیز هست ؛ زیرا از کمالات بی نهایت ، تنها پرده ای و شمه ای را ارئه می دهند. هر موجودی به حسب صلاحیت ویژه خود هستی پاک او را نشان می دهد. این موجود صمد ، لایتناهی و بسیط مطلق، خلاءیی باقی نمی گذارد تا غیری رخ نماید. در نتیجه کثرات جز وجه و جلوه ای از آن نیست پس کثرت های عالم،عین تعلق و ارتباط به حضرت حق است تنها کودک است که تصویر در آینه را موجود مستقل می پندارد. تجلی صفات جمال وجلال در مراتب گوناگون ظهور ظاهر می شوند و ظهور ذات در مظاهر صفات را اسماء حسنا می نامیم. در این نوشتار با مروری برآثار اهل عرفان ابعاد مختلف نظریه تجلی از جمله مفهوم شناسی تجلی ، تلازم تجلی و وحدت شخصیه وجود ، اقسام تجلی ، توجیه کثرات در نظریه تجلی، تفاوت علیت و تجلی ، عینیت آیت وحجاب در نظریه تجلی و در آخر برخی از شبهات این نظریه ،طرح وپاسخ داده می شود.

یکی از مهم ترین وظایف امامان معصوم علیه السلام ترویج درست معارف دین مبین اسلام ، با هدف رسیدن به بالاترین کمال انسانی است. از جا که حوزه تعامل با اندیشه ، ویژگی های خاص خود را دارد و با توجه به مشکلات فکری جامعه ی امروز ، ضرورت دارد با الگو قرار دادن روش تعامل امام صادق علیه السلام با اندیشه های مختلف ، از راهبردهای ایشان پیروی شود ، در این مقاله تلاش بر این است که با بررسی کتاب اصول کافی و تحلیل برخی گزاره ها و با گونه شناسی افکار رایج در دوره ی امام صادق علیه السلام مبانی و راهبردهای تعامل امام با برخی صاحبان اندیشه تبیین شود روش تحقیق در این مقاله تاریخی - تحلیلی و بر اساس جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و نرم افزارهای تارخی تدوین و اماده دشه است دستاورد حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که امام صادق علیه السلام در تعامل با افکار و صاحبان اندیشه اعم از دین دارو بی دین با توجه به مبنا و راهبرد معرفتی خاص هر اندیشه ، به شیوه های گوناگون با آنان برخورد داشته و آنان را به خردورزی و تعقل در عقاید سوق داده اند در این میان برخورد شدید امام با غالبان و طرد و لعن غلو کنندگان نیز در خور توجه است.

شریعت مقدس اسلام در راستای تحکیم بنیان خانواده تکالیفی را برای همسران وضع نموده که ترک این وظایف، نشوز نام دارد و احکام و آثاری بر آن مترتب می‌شود؛ البته گاهی همسران در پی عواملی اجازه دارند وظایف خویش را نسبت به دیگری انجام ندهند. در این صورت نشوز محقق نشده و احکام و آثار آن نیز برداشته می‌شود. این موارد ویژه را «موانع و استثنائات نشوز» نامیده‌اند. بسیاری از اختلافات همسران بدان سبب است که به حقوق و وظایف شرعی و قانونی خویش آگاهی ندارند و از سوی دیگر، منابع فقهی نیز بعضی از «موانع نشوز» را به صراحت بیان نکرده‌اند؛ بنابراین بررسی مواردی که امکان دارد جزو استثنائات نشوز باشد، ضروری به نظر می‌رسد. ترک وظایف همسران در برابر یکدیگر، ممکن است به عواملی مانند عذر شرعی یا عرفی و گرفتن حقی مثل مهریه و نفقه بازگردد. در این مقاله ابتدا، به برخی وظایف همسران نسبت به یکدیگر اشاره شده وسپس به بررسی موانع و استثنائات تحقق نشوز زن و مرد از دیدگاه فقهی پرداخته شده است. در نهایت ثابت می‌شود که اگر ترک وظایف همسران به علت عذر شرعی یا عذر عرفی یا احیای حق باشد، در بعضی موارد به نشوز نمی‌انجامد. نوآوری مهم این تحقیق آن است که نشوز برای مردان نیز اثبات شده است که در کتاب‌های فقهی بررسی نشده است و استنباط نویسنده می‌باشد.

نیجریه پرجمعیت ترین کشور آفریقایی و سومین کشور مسلمان جهان است . مرکز تجمع مسلمانان درشمال این کشور واقع شده است. دربارة زمان و چگونگی ورود اسلام به نیجریه دو نظر عمده وجود دارد؛ برخی آن را پس از وفات پیامبر (ص) و شماری قرن هفتم هجری از طریق شمال این کشور با ورود بازرگانان و تجار مسلمان دانسته اند . در بررسی زمینه های گسترش تشیع در نیجریه عواملی مانند مهاجرت امام زادگان، تشکیل حکومت ادریسیان و فاطمیون در خور توجه است . پژوهشگران ، حضور تشیع در نیجریه را در سه مقطع تاریخی دانسته اند که مقطع سوم از سال 1999میلادی آغاز شده و همچنان ادامه دارد، با تاثیرپذیری از امواج بیداری و انقلاب اسلامی مردم ایران بوجود آمد و تشیع مورد استقبال فراوان مسلمانان و مردم نیجریه قرار گرفت . شیعیان خوجه، شیعیان لبنانی، حضور بازرگانان مسلمان و صوفیان فرقه های گوناگون از دیگر عوامل شکل گیری و گسترش تفکر شیعی در نیجریه است که در این نوشتار با رویکردی تحلیلی بررسی شده است.

از مهم ترین تحولات قرن اخیر، پیشرفت برق‌آسای تکنولوژی است که تعدد و گستردگی عوامل تاثیرگذار بر تربیت فرزندان و آینده‌سازان جامعه اسلامی را به دنبال داشته است. ارتباط با جوامع دیگر از طریق رسانه‌های گوناگون و راه‌اندازی جنگ نرم از سوی دشمنان قسم‌خورده اسلام، سبب کم‌‌‌توجهی افراد جامعه به متون دینی، به ویژه قرآن و در نتیجه، دور شدن از هدف اصلی خلقت شده است. از این رو، لازم است الگوهای قرآنی تربیت‌کننده و رشددهنده شخصیت افراد جامعه معرفی شوند. قرآن که عهده‌دار هدایت انسان است، قصه‌هایی از گذشتگان را با هدف عبرت‌گیری مطرح می‌کند. یکی از آن‌ها قصه حضرت مریم(علیهاالسلام) است که می‌توان آن را از زوایای گوناگونی بررسی کرد. این مقاله با بهره‌گیری از متون تفسیری و با روش توصیفی، عهده‌دار پرداختن به مهم‌ترین عوامل تربیت حضرت مریم(علیهاالسلام) است. این عوامل شامل: وراثت، مادر، محیط، معلم، اراده و امدادهای غیبی است.

امامت، موهبتی است که براساس آیات قرآن، خداوند متعال آن را در اختیار افراد خاصی قرار داده است. در بیان چیستی این منصب، هرچند مفسران فریقین دیدگاه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند، اما تبیین و بررسی جامعی از آرای مفسران شیعه صورت نگرفته است و به همین سبب، این نوشتار درصدد بیان این مساله با روش توصیفی- تحلیلی برآمده است. در این میان دیدگاه علامه طباطبایی به علت نوآوری و متمرکز شدن قرآن‌پژوهان بعدی بر این نظریه، مناسب پژوهشی مستقل دانسته شده است. این مقاله با بررسی آرای سایر مفسران شیعه و قرآن پژوهان معاصر، دیدگاه آنها را درباره حقیقت امامت در ذیل آیة 124بقره، براساس سیر تاریخی به ترتیب زمامداری جامعه، اسوه بودن، پیشوایی بر انبیا و اوصیا، ترادف امامت با نبوت و رسالت، وصایت و ولایت خاصه دانسته است.

زنان مسلمان در صدر اسلام تلاش داشتند در عرصه­­های اجتماعی حضور یابند و تاریخ اسلام نیز نمونه­هایی از این حضور تأثیرگذار را ثبت کرده ­است. با توجه به حساسیت حضور زنان در جامعة امروز و مسئولیت‌پذیری آنان و شناخت محدوده این حضور اجتماعی، این نوشتار درصدد بررسی حضور اجتماعی زنان در عرصه­های گوناگون هم‌چون صحنه­های سیاسی ـ نظامی و علمی ـ فرهنگی در دوران حکومت امام علی(ع) در سال‌های سی و پنج تا چهل هجری است. در این نوشتار از منابع تاریخی، روایی و ادبی استفاده و روش تحقیق، تاریخی ـ تحلیلی و بر اساس جمع­آوری اطلاعات کتابخانه­ای و نرم افزارهای تاریخی، تدوین شده است. اثبات حضور تأثیرگذار اجتماعی زنان در عرصه­های یاد شده در عصر حکومت امام علی(ع)، از دستاوردهای این تحقیق می‌باشد.