جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برگزاری جشن میلاد نبی مکرم اسلام7 و اولیای الهی( سیره‌ی همیشگی مسلمین در سرتاسر جغرافیای جهان اسلام، در طول قرن‌‌های متوالی بوده است که در راستای تکریم نبی مکرم اسلام7 صورت گرفته است. وهابیان با طرح برخی اشکالات، به بدعت بودن چنین عملی حکم کرده‌‌اند. ازجمله محوری‌‌ترین ادعاهای آنان، ترک این عمل از سوی پیامبر7 و صحابه عنوان شده است . این در حالی است که ترک ‌فعل از سوی رسول گرامیِ اسلام7 به‌تنهایی موجب حرمت نمی‌شود؛ مگر این‌که نصّی بر نهی از آن متروک اقامه شود. در مقابل، موافقانِ بزرگداشت موالید، این عمل را از مصادیق تعظیم شعائر الهی می‌دانند و دلایل متعددی از آیات قرآن، ازجمله: توصیه قرآن به لزوم یادآوری ایام‌‌اللّه، لزوم بزرگداشت شعائر الهی و... بر تأیید چنین عملی ارائه می‌‌کنند.

الوهابیّون قاموا بتشریک من یدعو غیر الله تعالى على نحو العبادة والسؤال، والحال أنّ هنالک فرقًا بین الدعاء والعبادة والسؤال، ولیس کلّ دعاء وطلب یُعدّ عبادة، بل یفتقر إلى اعتقاد الربوبیّة والإلوهیّة ونیّة العبادة فی المدعوّ، والقصد من کتابة هذه المقالة، تعریف دعاء غیر الله لغویًّا واصطلاحیًّا ثمّ تجمیع شروطه وإثبات شرعیّته بشروط، والردّ على ادّعاء الوهابیّین فی مسألة دعاء غیر الله تعالى وترادفه للسؤال والعبادة، وأقمنا أدلّةً على ما نحن بصدد إثباته من تشریح العبادة وملاکاتها وتخلّصنا بنتیجة.

سخنان وهابیان دربارۀ تأویل و مجاز یکدست نیست، بلکه همواره با نوعی از آشفته‌گویی و تضاد همراه است. وهابیان ابتدا وقوع هرگونه تأویل در نصوص شرعی و به‌تبع آن وقوع مجاز در قرآن و لغت را منکر شده‌اند، پس از آن دریافته‌اند که انکار مجاز در لغت و قرآن پیامدهای سوء و مصیبت‌باری در پی دارد، چراکه استعمال تمامی الفاظ قرآن در معانی حقیقی‌شان، به تناقض و فساد در معانی قرآن ختم می‌شود، بدین‌ترتیب برای رهایی از آثار شوم انکار مجاز، راه‌حل‌هایی را پیشنهاد کرده‌اند. برخی از وهابیان ایدۀ «اسلوب در زبان عربی» و برخی دیگر «توسعه در لغت عرب» را به‌عنوان راه‌حل پیشنهاد کرده‌اند؛ لکن این دو راه با چند اشکال جدّی همراه است. حقیقت آن است که این راه‌حل‌ها در عمل با اعتقاد به وجود مجاز، یکی است، به همین دلیل برخی از محققان معاصرِ وهابیت به این نتیجه رسیده‌اند که دعوای بین منکران و مثبتان مجاز، چیزی جز نزاع لفظی نیست و حتی برخی از وهابیان بر این نظر شده‌اند که مجاز به‌غیر از آیات صفات در دیگر آیات قرآن و لغت عرب نیز وجود دارد و حتی در برخی از موارد آیات صفات را نیز تأویل می‌کنند.

مسئلۀ «تبرک» ازجمله امور مورد قبولِ تمام مسلمانان است. همۀ مسلمانان بر جواز تبرک به آثار منفصل و جداشده از بدن پیامبر $، از قبیل مو، ناخن، عرق، آب دهان، آب وضو و لباس اتفاق‌نظر دارند، وهابیان نیز در این مسئله با سایر مسلمانان موافق هستند، اما آنان تبرک به آثار مکانیِ پیامبر (ص)، از قبیل حجره و قبر شریف آن حضرت را جایز نمی‌دانند و به ادله‌ای نیز استناد می‌کنند. وهابیان همچنین تبرک به صالحان و اولیا و آثار آنان را جایز نمی‌دانند و تبرک به شخص و آثار وی را از ویژگی‌های انحصاریِ پیامبر(ص) می‌دانند و تبرک به قبور صالحان را شرک می‌دانند، این درحالی است که تبرک به صالحان و آثار مکانیِ پیامبر (ص) نه‌تنها شرک و بدعت نیست؛ بلکه امری جایز است و دلایل مطرح‌شده از سوی وهابیت واهی و مخدوش است.

«تکفیر تارک نماز» از مسائل مورد توجه فقهاست. آنان به صراحت بیان نموده‌‌اند که چنانچه ترک نماز به‌‌سبب جحد و انکار اصل وجوب نماز باشد، شخص منکر، کافر می‌‌شود؛ اما نکته مهم این است که آیا اگر ترک نماز به‌سبب مسئله‌‌ای غیر از جحد و انکار باشد، بازهم موجب کفر شخص تارک می‌‌شود؟ در این خصوص، نظرات مختلفی بیان شده است. هرچند که جمهور فقها و اندیشمندان اسلامی قائل به عدم کفر چنین شخصی شده‌‌اند، اما در منشورات برجا مانده از فقها می‌توان برخی را به عنوان قائلین به تکفیر تارک نماز (هرچند که به‌سبب سستی، کاهلی، تنبلی و امثال آن باشد) معرفی نمود. عمده‌ی تکفیریان معاصر، این نظر را پذیرفته و امروز سردمدار این دیدگاه می‌باشند. آنان دلایلی را برای اثبات مدعایشان مطرح نموده‌‌اند که همه‌ی آن‌ها مخدوش و ناتمام است. آنان از آیه 11 سوره مبارکه توبه و حدیث نبوی «إِنَّ بَیْنَ الرَّجُلِ وَبَیْنَ الشِّرْکِ وَالْکُفْرِ تَرْکَ الصَّلاَةِ» و کاشفیت فقدان ایمان در شخص تارک نماز، برای دستیابی به مقصود خود بهره جسته‌‌اند. اما با تدقیق نظر مشخص می‌شود که آیه در صدد نفی اخوّت حقیقی نبوده و تنها در صدد بیان شدت مبغوضیت ترک نماز می‌‌‌باشد. با در نظر گرفتن دیگر فرموده‌های پیامبر اکرم7 مشخص می‌شود که این کلام نبوی مربوط به ترک عامدانه نماز می‌باشد، نه مطلق ترک نماز؛ علاوه بر آن‌‌که میان ترک نماز و فقدان ایمان هیچ ملازمه‌‌ای وجود ندارد و برقراری چنین ملازمه‌ای بی‌‌دلیل و صرفاً ادعایی بیش نیست.

وهابیان با هرگونه آموزش و یادگیری فلسفه مخالف­اند؛ علاوه بر این تکفیر و ملحد خواندنِ فلاسفه از سخنان و فتاوای رایج در میان وهابیان است. گرچه آنان تلاش کرده­اند ستیز خود با فلسفه و فلاسفه را علمی و مستدل جلوه دهند، لکن ارزیابی سخنان و دلایل وهابیان این نتیجه را به دست می­هد که نقص تصوری وهابیان از مفاهیم فلسفی، سوء برداشت آنان از متون فلسفه، در کنار تعصبات عقل‌‌‌ستیزانه، بیشترین تأثیر را در تخطئه‌ و ستیز وهابیان با فلسفه و فلاسفه داشته­ است. به نظر می‌رسد تکفیر فلاسفه و تحریم فلسفه از سوی وهابیان بیش از آن‌‌که مبنای علمی داشته باشد، بر پایه تعصبات و نسبت‌‌های ناروا استوار است. در این نوشته، با روشی توصیفی ـ تحلیلی، نظریات مخالفان فلسفه بررسی و نقد شده است.

توانایی ارواح اموات بر شنیدن و اطلاع یافتن از سخن زندگان در دنیا، ازجمله موضوعات مورد انکار وهابیت است. وهابیان برای اثبات ادعای خود به آیاتی چون )إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى(، )إِن تَدْعُوهُمْ لَا یسْمَعُوا دُعَاءکمْ ...( و همچنین به داستان عزیر نبی%؛ و ماجرای بی‌خبری انبیا از این دنیا در زمان مرگشان، استدلال کرده‌اند. این در حالیست که خوانش وهابیان از آیات یادشده از دلالت این آیات بیگانه بوده و در میان عالمان مذاهب اسلامی بی­سابقه است. آیه )إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى( طبق تفسیر رسول اکرم $ ربطی به ناتوانی ارواح اموات بر شنیدن ندارد، آیه )إِن تَدْعُوهُمْ لَا یسْمَعُوا دُعَاءکمْ ...( مرتبط با بتان است و از محل بحث متباین است، داستان عزیر نبی% هم تنها بر این دلالت می‌کند که حضرت عزیر% از زمانی که مرده بود و در این دنیا نبود، چیزی به یاد نیاورد، نه‌اینکه چیزی نشنیده باشد، لذا نفی شنیدن نمی‌کند و درنهایت بی‌خبری انبیا به‌معنای نشنیدن مردگان نیست، بلکه نهایتاً عدم علم را ثابت می‌کند و عدم علم با عدم سماع متفاوت است.

محلّ اختلاف مسلمانان با وهابیت در مسئلۀ توسل عبارت است از «توسل به اشخاص» که در قالب «توسل به ذات و جاه، مقام، حق و منزلت اشخاص» صورت می‌گیرد. در این نوشتار از چهار منظر به محلّ بحث پرداخته شده است: الف) توسل در سنت نبوی؛ ب) توسل در سیرۀ اهل‌بیت (؛ ج) توسل در سیرۀ صحابه؛ د) توسل از دیدگاه علمای مذاهب اسلامی. در این مباحث آیات و روایات از حیث دلالی و سندی بررسی شده‌اند. همچنین در انتها به سه شبهۀ مهم در این زمینه اشاره شده است.

تاریخ وهابیت بیانگر فعالیت فراگیر، مستمر و تنوع شیوه­های تبلیغی وهابیان است. محمد بن عبدالوهاب از نخستین روزهای آغاز دعوت خود به موافقان و مخالفان خود در نقاط دور و نزدیک نامه­ می­نوشت. بسیاری از نامه­های محمد بن عبدالوهاب در کتاب مستقلی با عنوان «الرسائل الشخصیة» گردآوری و منتشر شده است. بعدها نامه­نویسی به مخالفان به سنتی رایج در میان مفتیان و حکّام وهابی مبدل شد. در این میان عبدالعزیز بن محمد بن سعود بیش از دیگر حاکمان آل‌سعود به مخالفان دور و نزدیک خود نامه نوشت. محتوای نامه­های عبدالعزیز اعتقادی بود، او در این نامه­ها حکّام، علما و مردم نقاط دور دست، همچون تونس، را خطاب قرار می­داد، آنان را گرفتار شرک جلی و کفر اکبر می­خواند و به دین اسلام و توحید بر اساس خوانش محمد بن عبدالوهاب دعوت می­کرد. برخی از این نامه­ها اکنون توسط نویسندگان وهابی در کتاب‌هایی، همچون «الرسائل الدعویة للأئمة من آل سعود فی الدولة السعودیة الأولی و الدولة السعودیة الثانیه» و همچنین «إتحاف الأمة بخطابات أئمة آل سعود العامة إلی عموم الأمة» انتشار یافته است.

به اعتقاد امامیه، مرگ نه‌‌تنها مانع شفاعت برای مشفوع‌‌‌له در حیات دنیوی نمی‌شود، بلکه شافعین با گستردگی و وسعت دسترسی بیشتری می‌توانند شفاعتِ مشفوع‌‌له را نزد پرودگار انجام دهند؛ چراکه تمام شرایط شفاعت به صورت کامل برای چنین امری وجود دارد؛ ازجمله زنده بودن شفیع. چنان‌‌که قران کریم زنده بودن اولیای الهی را ‌‌این‌گونه بیان می‌‌فرماید: )وَلَا تحسبن الَّذِینَ قُتِلُواْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتَا بَلْ أَحْیَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون( به یقین زمانی که زنده بودن شهدا به‌واسطه این آیه ثابت شد، می‌‌توان به زنده بودن انبیا و امامان معصوم( اطمینان یافت. از دیگر شروط، شنوایی شفیع بعد از مرگ است. این شرط با توجه به تراث روایی اهل‌‌بیت( قابل اثبات و تصدیق است. شرط دیگر، امکان سخن گفتن روح شفیع با خدا است. این شرط نیز به‌وسیله آیات متعدد قرآن اثبات شده است؛ چنان‌‌که سخن گفتن مؤمنین با خداوند که مشتمل بر حمد و ستایش پروردگار است، بر امکان و تحقق تکلّم روح شفیع با پروردگار دلالت می‌کند: «وَقَالُواْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشَاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعَمِلِین». بنابراین تمام شروط لازم برای وقوع شفاعت توسط روح شفیع در منابع دینی وجود دارد.