جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حامد ابوزید از نواندیشان معاصر معتقدست که راه زنده ماندن پیام قرآن، تأویل است. از دیدگاه وی، آیات الاحکام باید به‌صورت عصری تأویل شود؛ از سیر تکوین احکام در عصر نزول، پیامی حاصل می‌شود که با استفاده از آن می‌توان احکام عصری را به‌دست آورد. از آنجا که هر فهمی از قرآن باید ضابطه‌مند باشد، بررسی ضابطه‌مندی تأویل ابوزید ضروری می‌نماید. هدف پژوهش حاضر، پی‌گیری ضابطه‌مندی در مؤلفه‌های تأویل ابوزید؛ مبانی هرمنوتیکی، روش و معیار تأویل است. مطابق نتایج پژوهش، برخی عوامل موجب بی‌ضابطگی تأویل می‌شود: در مبانی، غفلت از قصد مولف، اعتقاد به تاریخمندی فهم و ...؛ در روش، خوانش‌پذیری پیام حاصل از سیر تکوین احکام و در معیارها، عصری بودن و مطابقت با پیام حاصل از سیر تکوین احکام. البته دو معیار پیوند معنا با فحوا و توجه به بافت‌های مختلف کلام، خوانش افراطی متن را مهار می‌کنند.

تضارب آراء مفسران، یکی از قراین دست‌یابی به مقاصد آیات الهی است. رفع اجمال و گزینش دیدگاه مختار در آیه 67 سوره یوسف×: «وَ قَالَ یَا بَنیَّ لا تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَ ادْخُلُواْ مِنْ أ‌َبْوَابٍ مُتَفَرِّقَه» به طریق تجمیع و تحلیل آراء مفسّران فریقین در این مقاله مدّ نظر است. پرسش اساسی پژوهش حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی و نقلی نگارش یافته،‌ جستجو از علت دستور یعقوب× به فرزندان، در خصوص تفرّق در ورود به مصر، از طریق درهای متفاوت است که در آیه 67 سوره یوسف× به اجمال واگذار شده است. دستاورد پژوهش، دست‌یابی به هشت و پنج دیدگاه، به ترتیب، از سوی مفسران شیعه و سنی است که در نهایت، این نتیجه به‌دست می‌آید: دیدگاهی‌ که از کمترین مناقشه برخوردار است، علت تفرّق فرزندان برطرف کردن موانع وصول بنیامین به یوسف× است.

در قرآن کریم صفاتی به خدای سبحان نسبت داده شده که موهم تشبیه و تجسیم است. چیستی این صفات یکی از دغدغه‌های همیشگی قرآن‌پژوهان از آغاز رواج دانش تفسیر تا به امروز بوده است. از رهگذر همین دغدغه‌ها، مفسران با توجه به مرام اعتقادی و مذهب کلامی خویش، این آیات را تفسیر نموده‌اند. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که دو رویکرد کلی در باب صفات خبری وجود دارد؛ یکی رویکرد عقل‌گرایی و دیگری رویکرد ظاهرگرایی؛ وهابیت به رویکرد دوم تعلق دارند و رأی خود را دیدگاه اصیل اسلامی می‌دانند و سایر دیدگاه‌ها را بدعت تلقی می‌کنند، در مقابل علمای شیعه به نقد دیدگاه وهابیت پرداخته‌اند و با ارجاع متشابهات به محکمات و تقدم عقل برهانی به ظواهر نقلی و بهره‌وری از دلالت لفظی و تصدیقی، به فهم و تفسیر آیات مربوطه می‌پردازند. آنها قائل به نظریه «اثبات با تأویل» بوده، نظریه «عینیت صفات و ذات» و نظریه «تنزیه» را پایه تفسیر صفات خبری قرار داده‌اند.

انگاره تکرار تاریخ ناظر به این مطلب است که هرآنچه در امت‌های گذشته به وقوع پیوسته، در این امت نیز تکرار می‌شود. نوشتار پیش‌رو در صدد آن است تا این موضوع را در دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی واکاوی نماید. بررسی‌ها نشان می‌دهد آیه 214 سوره بقره در اندیشه تفسیری علامه، برجسته‌ترین آیه‌ای است که بر تکرار تاریخ دلالت دارد. استنادهای علامه طباطبایی به آیه مذکور در مواضع متعدد تفسیری و کلامی، نشان می‌دهد که ایشان تعبیر ابتدایی آیه مورد بحث را به‌منزله مفهوم عامی دانسته است که با معنای دلالی روایات «حذو النَّعل بالنَّعل» مطابقت دارد. از این رو با الهام از آیه فوق و استناد به روایات مذکور به بیان مصادیقی از تکرار تاریخ؛ همچون تحریف معنوی قرآن، رجعت اهل بیت^، نزول عذاب بر امت اسلام، افتراق مسلمانان و سرگردانی امت پیامبراکرم| می‌پردازد.

قرآن کریم منبع مقدس تمام اعتقادها و اعمال مسلمانان است و به علت وحدت مسلمانان در پذیرش تمام آیات آن، می‌تواند همه مسلمانان را به وحدت رساند؛ اما اختلاف در فهم آیات موجب بروز اختلاف در میان آنان شده است. یکی از معارف مورد اختلاف در بین مسلمانان، موضوع عصمت انبیاست. دقت در ابزارهای تحصیل عصمت می‌تواند محدوده عصمت انبیا را مشخص نماید. مدعای اصلی این پژوهش آن است که در صورت تشکیل سامانه‌ای از آیات غرر قرآن، ابزارهای عصمت انبیا و محدوده آن در قرآن روشن خواهد شد. آیات غرر قرآن دسترسی به خصیصه عصمت را با استفاده از ابزارهایی مثل اعطای علم متعالی، تقویت عقل، توفیق الهی و از بین بردن سلطه شیطان، امکان‌پذیر می‌نماید. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای و به صورت تحلیلی ـ توصیفی این مدعا را اثبات کرده است.

وابستگی افراطی به فرهنگ نیاکان که در جامعه‌شناسی به قوم‌گرایی تعبیر می‌شود، یک واقعیت اجتماعی فرازمانی است و مختص عصر انبیاء^ نبوده و اکنون نیز در قالب گرایش‌های افراطی اسلامی: طالبان، داعش، بوکوحرام، جبهه النصره و گروه صحابه پدیدار شده است. با توجه به این‌که انبیاء در خط مقدم مبارزه با این تفکر قرار داشته‌اند، بازخوانی روش‌های آنها در جهت کنترل و اصلاح این پدیده از متن قرآن کریم، برای رهبران و فرهنگیان امروز جوامع اسلامی، ضرورت پیدا خواهد کرد. از جمله نتایج مقاله حاضر آن است که انبیاء^ در تقابل با این تفکر ناسالم اجتماعی، روش‌های فرهنگی زیر را به کاربرده‌اند: تلاش در تغییر نگرش قوم‌گرایان، رشد عقلانیت و بارورسازی اندیشه و خرد و ارائه تحلیل جامع از حالات روحی و روانی اکثریت مردم و نقد آنها.

از یک الگوی مطلوب انتظار می‌رود بتواند پدیده‌های پیچیده را در مقیاسی کوچک ساده‌سازی کند. الگوی توزیع درآمد و ثروت از منظر قرآن کریم به مجموعه نظام‌مندی از مبانی و زیرساخت‌ها (چون مالکیت حقیقی خداوند (اراده او) بر هستی، جانشینی انسان و امانت بودن مال در دست او)؛ اهداف (معنویت، عدالت و رشد)؛ فروض و راهبردها (چون عبادت بودن کار و فعالیت اقتصادی، ممنوعیت کنز، اتلاف و معطل‌گذاردن سرمایه و نیروی کار)؛ و ساختارها و نهادهایی چون خانواده، دولت و عموم مسلمین گفته می‌شود که در ساختاری منطقی، بر اساس مبانی و اصول اقتصاد قرآنی و در چهارچوب حقوق و اخلاق قرآنی، نقشه جامعی را از مبانی تا تقسیم درآمد و ثروت از مجراهای مختلف در پیکره جامعه از منظر قرآن کریم ارائه می‌کند. مقاله حاضر با روش استنباط نظریه، در مقام ترسیم این الگو یا نقشه جامع است و مسیر کسب درآمد اولیه، ثانویه و سپس توزیع آن را نشان می‌دهد. همچنین، همزمانی، هماهنگی و هم افزایی معنویت، عدالت و رشد در الگو را به نمایش می‌گذارد.

پژوهش به شیوه اسنادی و روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مراحل گفتمان سازی قرآن در باب مبارزه با مفسده اقتصادی کم فروشی پرداخته است.قرآن کریم کم فروشی را یکی ازمهمترین مفاسد برای اقتصاد جوامع معرفی نموده و به شیوع و ترویج آن در جوامع هشدار داده که زمینه تجاوز به حقوق دیگران،برهم زدن مقیاس های اجتماعی و عیب گذاشتن براموال را فراهم می کند.گفتمان سازی طراحی مطلوبیت های اقتصادی تشخیص داده شده بنا برآموزه های قرآن است که تلاش می کند این مطلوبیت ها را به یک نظام معرفتی غالب و همه گیر درجامعه تبدیل کند تا هنجارهای قرآنی درجامعه حفظ شود.نتایج پژوهش نشان می دهد که قرآن کریم،گام به گام،با برنامه ریزی و به فراخور شرایط زمانی و فکری موجود در جامعه،به طی مراحل سه گانه توصیف،تفسیر و توضیح،مواجهه و مبارزه می پردازد.

یکی از وجوه اعجاز قرآن، اِخبار از غیب و پیشگویی نسبت به آینده است. از این رو برخی از مفسران، شادی مؤمنان در آیات ابتدایی سوره روم را تحت سیطره این فضای فکری تحلیل نموده­اند. نظر به اهمیت کشف مراد الهی از این فراز سوره روم، پژوهه حاضر با عرضه یک طبقه­بندی مناسب از اختلاف قرائات در این آیات، سعی در بازخوانی شادی مومنان دارد. پس از نقد آراء مختلف در این زمینه، نتایج تحقیق حاکی از آن است که شادی مومنان در پرتو قرائت مشهور و از «نصرالله» نشأت یافته که این نصرت، همان وعده قطعی الهی بر پیروزی دین حق در همه ابعاد آن خواهد بود. در این میان، تحقق غلبه روم بر ایران، به مثابه نشانه صدقی است که در ظرف وقوع آن، مومنان را با اطمینان به اِنجاز وعده دیگر الهی(نصرت اهل ایمان)، شادمان خواهد ساخت.

یکی از آیات قرآن کریم که به بیان کیفیت خلقت انسان پرداخته، آیه شش و هفت سوره مبارکه طارق است.( فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِن مَاءٍ دَافِقٍ یَخْرُجُ مِن بَیْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ)در این آیات از دو واژه «صلب» و «ترائب» استفاده شده است. اختلاف در معنای لغوی و حقیقت «صلب و ترائب»، سبب اختلاف آراء بین مفسران، مترجمان و اندیشمندان اسلامی در مورد معنا و مفهوم این آیه گردیده تا جایی که برخی گمان کرده اند آیه دارای ابهام و تشابه مفهومی وبا دستاورد های علمی در این مورد در تعارض است. (هدف) این پژوهش دریافت مراد و معنای حقیقی صلب و ترائب ، نقش زن ومرد در شکل گیری جنین ورابطه علم وقرآن در این مورد است. این تحقیق باروش توصیفی و تحلیل متن، وشیوه کتابخانه ای با بررسی منابع لغوی وتفسیری به این مساله پرداخته است.یافته : در این مورد چهار دیدگاه غالب وجود دارد. بیشتر ترجمه ها و تفاسیر صلب رادر مورد پشت مردان وترائب رادر مورداستخوان سینه زنان بیان کرده و "ماءدافق" را به مردان اختصاص داده اند.همین مساله سبب ایجاد شبهه تعارض علم و قرآن درشکل گیری جنین در انسان شده است .نتیجه مراد ازصلب پشت واستخوان های پشت ومنظور از ترائب سینه و استخوان های جلو سینه است. بنابراین مراداز"من بین الصلب والترائب" کل بدن می باشد. با توجه به اینکه قرآن عفیفانه سخن می گوید، در این آیات به منشا پیدایش "ماء دافق" که به صورت نطفه مردان در رحم زنان قرار می گیرد وبه صورت انسان از رحم آنان خارج می شود، اشاره دارد. بنا بر این مردان و زنان نقش فاعلی وقابلی در شکل گیری جنین را دارند . افزون بر این ، این آیات در هماهنگی با آیات قبل و بعد به مساله معاد و بازگشت نیز دلالت دارد.این سخن نسبت به آن زما ن نوعی اعجاز علمی است که با یافته­های علم پزشکی جدید نا سازگاری مفهومی ندارد.