جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خبرهای غیبی انبیاء از مفاهیم پر­کاربرد در قرآن کریم و عهد عتیق است. مصادیق این اخبارِ پوشیده، مشمول حوادث سه حوزه: ماقبل عصر نبی، عصر نبی و وقایع آینده می­شود و کارکردهای مهمی در دو سنّت دینی اسلام و یهودیت دارد. بررسی این کارکرد­ها در منابع قرآن و عهد عتیق نقطه هدف این مقاله است. محققان نتایج حاصل از مقایسه تطبیقی را به­صورت کارکردهای مشترک و اختصاصی در دو نوع هدایت­گرا و اغواگرا تنظیم و ارائه داده‌اند. أهم کارکردهای مشترک هدایت­گرا تحت عنوان‌های کارکرد­های فردی ـ اجتماعی، تبشیری ـ تنذیری، اثباتی ـ هدایتی، دنیوی ـ اخروی، تنظیم گردیده و کارکردهای اغواگرا که به‌طور عام با اهداف فریب‌دادن، سحر، کسب مال و قدرت است، گزارش شده است. نقش اخبار غیبی در حوزه حکومت و اعجاز، کارکرد اختصاصی اخبار غیبی محسوب شده است.

آیات زیادی در قرآن کریم در مورد عصمت و حقانیت اهل بیت (ع) وجود دارد که از جمله بارزترین آن­ها می­توان به آیه تطهیر و ولایت اشاره کرد. دسته­ای از این آیات، مریوط به وجود مبارک امام زمان (عج) می­باشد که از آن جمله می­توان آیه «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ...» را نام برد. اگرچه ظاهر این آیه در ضمن داستان حضرت شعیب (ع) در خصوص اهل مَدیَن نازل شده و برداشت­های مختلفی در زمینه معنای ظاهری آن صورت گرفته است، اما بنا به نظر مفسران شیعه و سنی در تفاسیر روایی، یکی از تأویلات و مصادیق باطنی عبارت «بقیّتُ الله» در آیه مورد بحث، ائمه اطهار (ع) و به ویژه، امام زمان (عج) می­باشند که تحقیق پیش رو در صدد اثبات این مدعا، نگارش یافته است.

قرآن کریم در آیات متعددی حیات را به زمین اسناد داده است؛ مقاله حاضر درصدد تبیین معنای این اسناد است. از این رو در ابتدا نگرش مقبول پیرامون حیات به‌خصوص با توجه به بنیادهای آن در نگاه‌های فلاسفه را جستجو می‌کند و تبیین و مبانی حکمت متعالیه را مناسب‌ترین گزینه می‌بیند. در این میان نگرش علامه طباطبایی در المیزان را بهترین تعریف برای حیات می‌داند و به کمک آن به تفسیر حیات زمین می‌پردازد. برخی از مفسران اسناد حیات به زمین را مجازی دانسته‌اند، اما به‌نظر می‌رسد به‌واسطه آیه 5 حج و 39 فصلت بتوان معنای حیات مادی زمین را ارائه نمود. طبق این معنا، اهتزاز و ربوه پس از نزول باران بر زمین، فرآیند حیات زمین را تأمین می‌کنند. افزون بر این به کمک برخی روایات اهل‌بیت(ع) نیز می‌توان به‌معنای جدیدی از حیات معنوی و باطنی دست یافت که مصداق جدیدی برای مراتب حیات زمین تلقی خواهد شد.

کیفیت استغراق حضرت یوسف(ع) در محبت خداوندی و بهره­وری از آن در عرصه­های زندگی برای الگوگیری جوانان بسیار حائز اهمیت است. این تحقیق به‌دنبال دستیابی به مفهوم دقیق واژه‌های ربّ و برهان در آیه «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأی‏ بُرْهانَ رَبِّهِ» و نیز بازشناسی برخی از روایات ضعیف واردشده در برخی از تفاسیر در تفسیر آیه و پرهیز دادن از تفاسیر نادرستی است که به عصمت و اخلاق عملی فرستاده خدا خدشه وارد می‌نماید. از مهم‌ترین یافته‌های تحقیق حاضر عبارتند از: روایات مورد استفاده در برخی از تفاسیر از نظر سند و محتوا مخدوش است. برخلاف نظر برخی از مفسران که معنای «رب» را «عزیز مصر» دانسته‌اند، معنای صحیح «ربّ»، «پروردگار عالم» است. همچنین منظور از «برهان ربّ»، عصمت و تقوای الهی است که ریشه در نگاه توحیدی یوسف(ع) دارد.

تکفیر مسلمانان، مخالف صریح آیات قرآن کریم، سیره پیامبرأکرم(ص)، صحابه و نظریات علمای اسلام است و هیچ مدرک عقلی و شرعی ندارد. نخستین و کمترین درجه مسلمانی، با گفتن شهادتین اثبات می­شود. قرآن، به این افراد امان داده و به‌عنوان مسلمان از تکفیر آنان نهی فرموده است، همچنین از تلاش‌هایی که به نام جهاد در راه خدا و دعوت کافران به اسلام صورت می­گیرد، از نیت‌های ناسالم مانند غنیمت‌خواهی و کسب متاع ناپایدار دنیوی منع نموده است و انسان‌ها را به ارزش‌های پایدار دعوت می­نماید. پشت صحنه بسیاری از تکفیرها، عوارض نفسانی و شیطانی و دنیاطلبی است. قرآن مجید گرایش به دنیا را عامل اصلی تکفیر مسلمانان می‌داند، اگرچه وعده پوشالی به بهشت و حورالعین، تحریف آیات قرآنی و برداشت نادرست از آنها، نیز می­تواند از دیگر عوامل آن باشد و کارکردهای مکملی داشته باشد که دشمنان اسلام را برای فروپاشی آیین رحمانی خاتم، نیرومند ساخته است.

ازجمله اقدام‌های مهم پیامبرأکرم(ص) در طول دوران رسالت خویش، امت‌سازی است، مسأله اصلی مقاله بررسی چگونگی سیر امت‌سازی به‌ویژه در دوران مکه است که برای احراز این امر، از چارچوب تفسیر تنزیلی که مبتنی بر تفسیر براساس سیر نزول سور‌های قرآن است، بهره‌برداری شده است. این سبک تفسیری به‌خوبی می‌تواند جریان شکل‌گیری هویت امت، در راستای ساخت دولت نبوی را تبیین نماید. مهم‌ترین ویژگی هویت‌بخش و اقتدار امت، عنصر عقیده است. اهمیت سوره‌های مکی را نیز باید در همین راستا مورد توجه قرار داد. بنابراین سور مکی قرآن کریم با بیان مولفه‌های امت‌سازی، بخشی از فرایندهای ساخت هویت امت را تبیین می‌کند. مهم‌ترین اقدام امت‌سازی پیامبراکرم(ص) تبیین ارزش‌های بنیادی اسلام در راستای ساخت امت اسلامی بر پایه آیات قرآن و تفسیر آن است.

درباره آیه 16 إسراء، سه شبهه مطرح است. تمرکز صرف بر رفع شبهات، بدون توجه به غرض اصلی آیه، ضمن تقلیل برداشت‏ها، نحوه پاسخ‏گویی به شبهات را دچار مشکل می‏کند. این مقاله ضمن نقد آراء مفسران پیرامون شبهات سه‏گانه، آیات مربوطه را به روش تحلیلی بررسی نموده و به این شبهات پاسخی متفاوت داده است. در ادامه با تمرکز بر غرض اصلی خدای متعال در این آیه، به بحث قانون هلاکت اقوام پرداخته شده است و مادی‏گرایی به‌عنوان علت اصلی هلاکت اقوام، ابتدا جامعه را به کفر به پیام رسولان(ع) و سپس به‌سوی فسق منبعث از رفاه‏زدگی سوق داده، در نهایت به تحقق عذاب الهی در دنیا و عقبی منجر خواهد شد. این کنکاش در نهایت هدایت امیال و عقاید را به‌عنوان اساس سیاست‏گذاری‏های تربیتی یک جامعه، مورد تأکید قرار می‏دهد.

پژوهش پیش‌روی به بررسی نقش مبانی کلامی فخررازی در تفسیر آیات جبر و اختیار پرداخته است. تفسیر به ‌رأی یکی از نکات مهمی است که باید در تفسیر آیات قرآن از آنها برحذر بود. ازجمله مصادیق آن دخالت دادن مبانی و دیدگاه­های شخصی حاصل از استنباط ­های غیرمنقح مفسر است. این تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه جبرانگاری فخررازی در تفسیر آیات مشهور به جبر و اختیار تأثیر بسزایی داشته است و مبانی وی با بسیاری از آیات قرآن ناسازگار است. فخررازی گرچه دارای دیدگاه جبری است، اما می‌کوشد خود را منکر آن معرفی کند. ایشان با تکیه بر دیدگاه شخصی خود، از ظواهر برخی آیات به‌صراحت دست می­کشد و دیدگاه جبری خود را در تفسیر آیات جبر و اختیار، بر قرآن تحمیل می‌نماید که این امر مصداق بارز تفسیر به رأی است.

حق تدین یکی از مباحث بنیادین در عصر حاضر به‌شمار می‌رود، این پژوهش در تلاش است تا بررسی نماید که اگر انسان در انتخاب دین مختار و آزاد است، احکامی مانند حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی چگونه با این حق سازگاری دارد؟ تفسیر برخی آیات به‌ویژه آیه «لا إِکْراهَ فِی الدِّین‏ ...» رهنماگر آن است که از منظر قرآن کریم حق تدین از حقوق اساسی انسان به‌شمار می‌آید. مطالعه حاضر نشانگر آن است که خدای متعال پذیرش دین را اکراه ننموده و انسان را برای دینداری آزاد آفریده است و حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی، هیچ تعارضی با آزادی عقیده و حق تدین ندارد اما در برخی موارد با درک نادرست از حقیقت حیات انسانی، دستیابی به حق تدین را با چالش جدی مواجه نموده است.

قرآن کریم در آیات مختلف از لزوم پرداخت زکات سخن گفته است. قرآن‌پژوهان، پیرامون فریضه زکات آثار زیادی را به نگارش درآورده‌اند و به جوانب مختلف آن توجه نموده‌اند اما تاکنون کوشش چندانی در جهت بررسی آیات زکات به‌صورت تنزیلی صورت نگرفته است، در حالی ‌که این آیات در یک بستر تاریخی نازل شده‌اند و تدبر در آن‌ها مطابق با ترتیب نزول و با توجه به حوادث و مخاطبان عصر نزول، می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش‌روی مفسر بگشاید. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا چینش آیات زکات طبق روایات معتبر ترتیب نزول مشخص گردد و با مقارنه‌ آن‌ها و بررسی فضای نزول، مسیر طی‌شده در جهت تشریع زکات کشف شود. با بررسی این آیات مشخص گردید که ابعاد گوناگون حکم زکات در قرآن به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده و با توجه به شرایط نزول روشن شده است.