جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تجربه دینی، یکی از مهم‌ترین مسائل دین‌پژوهی در سدّه‌های اخیر است. در باب این مسئله، ویلیام جیمز دین را تأثیرات، احساسات و رویداد‌هایی می‌داند که برای هر انسانی در عالم تنهایی رخ می‌‌دهد و احساسات را مقوّم ذاتیِ دین می‌داند. از دیدگاه او، تجربه دینی گوهر دین است؛ به این معنا که حقیقت دین، احساسات و عواطفی است که در انسان، هنگام رویارویی با حقیقت غایی پدید می‌آید و امور دیگر مانند عقاید، اعمال و مناسک، مؤخّر از این تجربه‌اند. «گوهر‌انگاریِ تجربه دینی» یکی از رویکرد‌های تجربه دینی است که ابعاد مختلف دین را به یک بعد فرو کاسته است و تجربه دینی را به‌عنوان گوهر دین معرفی کرده است. از سوی‌دیگر، در جهان اسلام، غزالی نیز معتقد است: هدف نهایی دین، ادراک و تجربه حقیقت غاییِ مقدّس است که با اعمال صالح، عبادت، زهد و پارسایی به دست می‌آید. از نظر او، یگانه راه رسیدن به این حقیقت مقدّس، شریعت است. این دو دیدگاه را می‌توان ‌از جهت‌های مختلف مطالعه تطبیقی کرد: وصف‌ناپذیریِ تجربه دینی، تفاوت در منشأ اکتساب، مشکل دور در نظریه ویلیام جیمز و گوهر‌انگاری که جیمز قائل به آن است و می‌توان با تفسیری دیگر، غزالی را نیز به آن معتقد دانست.

اثبات دو بُعدی بودن معاد از دایره عقل و روایات، بیان آثار و نتایج این نظریه و ردّ مدّعای منکران جسمانیت معاد، موضوع مورد بحث و بررسی نگارنده در این پایان نامه است. این سؤال که به راستی جسمانیت معاد به چه صورت است، و روزی که انسان ها سر از خاک برخواهند آورد، چگونه روزی خواهد بود و سؤالاتی بی شمار از این قبیل، از استفهامات ضروری برای بشر در طول ادوار تاریخ بوده است. درباره واژه معاد، نظریات مختلفی وجود دارد. عدّه ای آن را مصدر عودت و به معنای بازگشت می دانند، و برخی هم آن را اسم زمان یا مکان گرفته اند. به هر صورت، معاد، مکان یا حالتی است که مردم پس از مرگ در آن جای داده می شوند یا به آن حالت در می آیند. به عبارت دیگر، زندگی در عالم آخرت و حیات پس از مرگ است؛ حیاتی که در آن به حساب اعمال رسیدگی می شود و نیکوکاران به پاداش، و بدکاران به کیفر اعمال زشت خود خواهند رسید. این پایان نامه، به پنج بخش تقسیم شده است: بخش اوّل، مربوط به بررسی تاریخی معاد و جایگاه آن در بین اقوام مختلف و نحوه برداشت این اقوام از معاد است. بخش دوم، درباره بررسی نقلی معاد است و شواهد قرآنی و روایی آن بیان شده است و ضمن ارائه آیاتی از قرآن مجید به شیوه جدولی، و ترجمه آیات، نکات تفسیری آیه نیز در ذیل آن آمده است. بخش سوم، بررسی عقل معاد است، یعنی دیدگاه فلاسفه و متکلّمان درباره معاد، مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش چهارم، بررسی تطبیقی و به عبارتی شناخت وجوه افتراق و اشتراک این دو شعبه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نگارنده، بررسی تاریخی را سرلوحه کار خود قرار داده و در توجیه آن، بر این عقیده است که اگر قبل از شروع هر بحث و تحقیق، مخصوصاً موضوع یاد شده، ابتدائاً یک شناخت اجمالی و کلّی بر آن مورد خاص پیدا شود، جهت تبیین و اشراف به موضوع، کمک خوبی خواهد بود و در این بررسی، انسان متوجّه قضاوت تاریخی اقوام و ملل گوناگون شده، بدون اغراق و در نهایت انصاف، اقرار می کند که تمام ادیان، یک صدا با زبان های مختلف فریاد برمی آورند که انسان روزی به دنیا می آید، روزی می میرد و دگر روز، برانگیخته خواهد شد. وی در توجیه این که علّت محور بودن ادلّه نقلی در بحث چه بوده، می نویسد: وقتی خداوند آن قدر به بنده اش مهربان است که او را بر سرِ خوانِ پُر جود و بخشش خویش، یعنی کلام اللَّه مجید می نشاند و به او عروة الوثقی مرحمت می کند که از هر مستمسکی، مطمئن و قوی تر است. چرا انسان، ندانسته یا نخواسته به آن چنگ نزند، تا از وساوس و اغواهای شیطان و خلطهای اجنبی رهایی یابد و در امان باشد؟ پس قرآن، تکیه گاه بسیار محکمی است و همچون خانه عنکبوت، سست و بی بنیاد نیست. بر هر صاحب خردی مبرهن است که خداوند مهربان، رحمتش را با نعمتش بر بندگانْ تمام نموده و روزی از آنان بازخواست خواهد نمود . از رحمت الهی، یعنی قرآن کریم و نعمت الهی، یعنی عقل، و چه زیباست عقلی که بر پایه نقل بنا نهاده شود. درست است که اصل هدایت در قرآن بیان شده، لیکن راه ها و طُرق وصول به آن حقیقت را در نزد عقل باید جستجو کرد.

این پایان نامه رابطه سنت و سیاست را به دو روایت ؛ در اندیشه فلسفی سید حسین نصر وداریوش شایگان تبیین میکند و میکوشد آشکار کند که همدلی این دو اندیمشند ایرانی در مفهوم سنت چه حدود اشتراک و نقاط افتراقیدارند و نصر و شایگان با عنایتبه سنت چه راهی پیش روی جوامع شرقینهاده اند در فصل نخست ،کلیات پژوهش تبیین ، و بیان شده است که رویارویی سنت و مدرنیته و گسست عمیق معرفتی حاصل از آن به عنوان یکی از مهمترین پرسش ها و چالش ها ، پیش روی گذشته ،اکنون و آینده جوامع شرق و جامعه ایران بودهواندیشه های دکتر نصر و دکتر شایگان بر گفتمان کلی سیاست و فرهنگ در ایران موثر بوده است در فصول دوم و سومتلاش شده است که اندیشه هاینصر و شایگان از زوایای معرفت شناسانه ، هستی شناسانه و انسان شناسانه کاوش شود و روشن شود سنتی که هر یک از این دو متفکر از آن سخن میگویند چه جایگاه و ابعاد و مختصاتی دارد و چنین سنتیدر نسبت با مدرنیته چه نتایجی به همراه دارد، همچنین در این فصول آشکار میشود کهتفسیرنصر و شایگاناز جهان کنونی چگونه تفسیری است و هر یک چه راهی پیش پای جوامع شرق به معنای عام و جامعه ایران به معنای خاص میگذارند در فصل چهارم خلاصه اندیشه های فلسفی نصر و شایگان در باره سنت و مدرنیته به صورت جداولی تنظیم شده و همچنین آراء آنان در حوزهسنت مورد مقایسه قرار گرفته است و نقاط تشابه و تفاوت پیش روی خواننده قرار میگیرد فصل پنجم این پایان نامه نیز به ملاحظات انتقادی درباره دستگاه فلسفی هر یک از این دو اندیشمند و نتیجه گیری درباره کاربرد عملی نظریه هایآنان اختصاص دارد

این تحقیق تلاش دارد نسبت دین، سنت با مدرنیته را در چهار فصل به نمایش بگذارد. جدال سنت و مدرنیته، جدال مولفه های سنت و مولفه های مدرن می باشد. بنابراین محقق برای نشان دادن این تفاوت، تلاش کرد ابتدا تبارشناسی دو جریان را مورد بررسی و دقت قرار دهد. در مبانی نظری محقق تلاش کرده است، این داستان را تفسیر کند. برخورد سنت و مدرنیته، برخورد چند وجهی بود، یعنی در این برخورد، معرفت قدیم با معرفت جدید، انسان قدیم با انسان جدید و فهم قدیم با فهم جدید درافتاد واین برخورد منجر به یک رویداد تازه ای شد. در برخورد این دو رویداد، تفاسیری گوناگونی مطرح شدند. عده ای سنت را ناکارآمد دانستند و خواستار عبور از آن شدند. عده ای معنا و زندگی حقیقی را در سنت می دیدند و تلاش برای بازگشت بی چون و چرای آن را داشتند، به اعتقاد آنان حیات گذشته، حیاتی انسانی و الهی بود. اما عده ای دیگر تلاش می کنند پلی بین سنت و مدرنیته ایجاد کنند، یعنی تلاش می کنند گزاره هایی از سنت که امروز قابلیت معنا دهی دارند را احیا و گزاره هایی که بی معناست را به فراموشی بسپارند. محقق تلاش کرد دو سر طیف را در ایران مورد واکاوی قرار دهد. نصر و سروش دو سر طیف در ایران می باشند بنا براین محقق با مولفه هایی مانند دین، سنت، معرفت، انسان، علم و جهان جدید، آرای آنان مورد کنکاش قرار داد. آرای آنان درمورد مقولات مورد نظر به من نشان داد که این دو متفکر دارای اختلافات اساسی می باشند. تلاش محقق نشان دادن تفاوت و آشکار کردن اختلاف هایشان می باشد. تفاوت ها به ما نشان داد که نصر منتقد بنیادی مدرنیته و مدافع اسلام سنت گرا می باشد و سروش نگاهی معقولانه به غرب و دستاوردهایش دارد و اسلام را با توجه به موقعیت موجود مورد بازخوانی قرار می دهد.

در دوره معاصر، وضعیتی در جهان غلبه یافته که یکی از مهم‌ترین اقتضائات تداوم زندگی بشر، تفاهم در سطح فلسفی است، چراکه در هیچ برهه‌ای از تاریخ بشر، نیاز برای تفاهم میان ملت‌ها به اندازه عصر حاضر این‌گونه شدید احساس نشده است. راه‌حل خروج از این وضعیت، به‌تنهایی، نه در شرق یافت می‌شود و نه در غرب، بلکه در گفت‌وگو و مفاهمهٔ میان این دو است. برای رسیدن به این مفاهمه باید دست به تطبیق و مقایسه زد. اما پیش از هر مقایسه‌ای باید از خود پرسید آیا هر تطبیقی ممکن و صحیح است؟ شرایط معناداربودن فلسفهٔ تطبیقی چیست؟ یکی از شروط مهم این است که در فلسفهٔ تطبیقی، مقایسه‌کننده باید بداند که هر طرف تطبیق بر چه بستری ایستاده‌اند، و دیگر این‌که در تطبیق فلسفه غربی و شرقی همواره باید توجه داشت که فلسفهٔ شرقی آمیختگی عمیقی با عرفان، شهود و معنویت دارد. در این مقاله به‌تفصیل از شرایط معناداری فلسفهٔ تطبیقی بحث خواهد شد.

با توجه به تنوع اعتقادات در حوزه‌های گوناگون وتسری آن به حوزه ی دین لازم است در زمینه ی حق بودن ونجات بخشی ادیانداوری کرد.جان هیک( -1922م) نماینده ی برجسته ی فرضیه ی کثرت گرایی دینی بر این باور است که حقیقیت و رستگاری منحصر به دین خاصی نیست وپیروی ازهمه ی ادیان باعث رستگاری دینداران خواهد شد.عوامل دینی، فکری واجتماعی نقش مهمی در شکل گیری این فرضیه داشته‌اند.این پژوهش به روش توصیفی _تحلیـلی برآن است که دیـدگاه محمد اقبال لاهوری( 1938-1877م) ، علی شریعتی(1356-1312 ه.ش)،عبدالکریم سروش( -1324 ه.ش) و نصرحامد ابوزید(-1943م) را درباره ی کثرت گرایی دینی با عنایت به نوع رویکرد آن ها به وحی وخاتمیت ومیزان تاثر آن ها از روشنفکران مسیحی مغرب زمین مطرح نماید.یافته‌های این پژوهش به شرح زیر است:اقبال به پیروی از شلایر ماخر(1834-1765م)_ پدر هرمنوتیک مدرن _ و ویلیام جیمز(1910-1842 م )_ موسس روان شناسی جدید _به طور ضمنی وحی را تجربه دینی و هم داستان با هانری برکسون(1859-1941م) آن را غریزه می داند.به این دلیل که تجربه دینی از مبانی کثرت گرایی دینی است می توان اقبال را تکثر گرا خواند هرچندبه صراحت به این موضوع نپرداخته است.شریعتی هم پای اقبال وحی را غریزه می خواند و مساله‌ی فهم‌های متعدد از دین را _ که از مبانی کثرت گرایی دینی است- به صورت کلی مطرح کرده است.بنابراین وی را نیز می توان تکثر گرا به شمار آورد گرچه این موضوع را به صورت مستقیم بیان ننموده است.سروش به پیروی از اقبال معتقد به تجربه ی دینی و با الگوپذیری از گادامر_ از مهمترین نظریه پردازان هرمنوتیک فلسفی_ و شریعتی قائل به تکثر فهم متون دینی است. وی با این دو مبنا و مبانی دیگردرصدد اثبات کثرت گرایی دینی است.ابوزید قائل به غیر وحیانی بودن الفاظ قرآن ومتاثر از گادامر مدعی امکان فهم‌های متعدد از دین و در نتیجه معتقد به کثرت‌گرایی دینی است.از نگاه این تحقیق کثرت گرایی دینی دارای زمینه‌های مخصوص به خودو مبانی آن مردود است.از جنبه ی حقانیت، سایر ادیان منسوخ وآمیزه ای از حق وباطل‌اند و تنها اسلام حق مطلق است.از جهت رستگاری کسانی که آگاهانه از اسلام پیروی نکنندعذاب خواهند شد ومسلمانان نسبت به پیروان سایر ادیان توحیدی و کفار غیر معارض، با مدارا، احترام و سعه ی صدر رفتار خواهندکرد و رعایت حقوق آن ها را وظیفه خود می دانند.