جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

طرّاحی هوشمند، به عنوان ایده قائل به وجود طرح و تدبیر در پس شگفتی های طبیعت، شیوعی فراگیر در تاریخ اندیشه بشر داشته و مشاهده شگفتی های طبیعت همواره انسان را با این پرسش مواجه می کرده که آیا این ویژگی های غریب، دلالت بر وجود طرح و تدبیر و در نتیجه، طرّاح و مدبّر می نماید یا این که تنها یک تصادف کور منجر به شکل گیری چنین ویژگی هایی شده است؟ امروزه عنایت به این ایده، با توجّه به یافته های علوم جدید، به خصوص علوم زیستی و کیهان شناسی، افزایش نیز یافته است؛ به گونه ای که شاید بتوان درگیری در این حوزه را جدّی ترین نزاع معاصر میان متألّهین و ملحدین به حساب آورد. در طول تاریخ اندیشه بشر، نقض و ابرامات بسیاری ناظر به ایده طرّاحی هوشمند روی داده و از این میان، یکی از متأخّرترین و جدّی ترین انتقادهای مطرح بر این ایده، متعلّق به الیوت سابر -فیلسوف علم مشهور معاصر- است. سابر، طرّاحی هوشمند را واجد شرط آزمون-پذیری و در نتیجه ورود به عرصه علمی و تحقیقاتی نمی داند. او در اثبات این مدّعا، طریقی جدید نسبت به راه متعارف تجربه گرایان را پیموده و حتّی در این مسیر با پاسخ به برخی از انتقادات جدّیِ تاریخی به برهان طرّاحی هوشمند، به انتقاد اصلی خود منتقل می شود. اگر بتوان با ارائه تقریری قیاسی از برهان طرّاحی هوشمند، ضرورت وجود طرّاح هوشمند را نشان داد، پاسخی مبنایی و شکننده به موضع سابر داده شده است. همچنین، ارائه تقریر احتمالاتی معتبر و مبرّای از انتقادهای سابر می تواند پاسخی دیگر به رویکرد و مواضع او در نظر گرفته شود. علاوه بر این دو، طبیعت گرایی روش شناختی و داروینیسم، به عنوان ارکان موضع ایجابی سابر در قبال طرّاحی هوشمند، با مشکلات و ایراداتی مواجه هستند که توجّه به این اِشکالات، آنها را از جایگاهی که سابر برای آنها قائل است، به زیر خواهند کشید. به نظر می رسد با توجّه به آموزه های حکمت اسلامی و استفاده از تلاش های معاصر در این زمینه، می توان ایده های سابر را در مواضع یاد شده به چالش کشید.

شاید مهم ترین علت انتخاب این کتاب ، بکر بودن موضوع آن در کشور و خالی بودن آن در مباحث و دیالوگ های فلسفه اخلاق در کشور بوده است . یعنی از یک سو بحث اخلاق فضیلت محوردر غرب که از نیمه قرن بیستم تاکنون یکی از مطرح ترین نحله های مطرح در اخلاق هنجاری در غرب است ، از ضرورت معرفی به جوامع فلسفی ایران برخوردار است ، و از دیگر سو اهمیت نویسنده این کتاب و اثرگذاری این کتاب در مجامع علمی - دانشگاهی مغرب زمین این ضرورت را افزون می سازد.

اگر جعل معنای زندگی را به این معنا در نظر بگیریم که معنایی عینی برای زندگی وجود ندارد و انسان خود به زندگی معنا می بخشد (ذهنی گرایی)، آنگاه مساله‌ی پژوهش حاضر شناسایی مهمترین مبانی دیدگاه جعل معنای زندگی (مشخصا نظریه ریچارد تیلور و دیوید ویگنز) و نیز تحلیل و ارزیابی آنها با تاکید برتفکر دینی خواهد شد. از خلال بررسی دیدگاه این دو فیلسوف دو گونه نظریه‌ی جعل معنای زندگی بدست می‌آید؛ جعل تمام عیارتیلور، با نفی ارزش و معنای واقعی، سرچشمه معنا را انسان می‌داند. ویگنز با نقد رویکرد ذهنی‌گرای تیلور معنای زندگی را ترکیبی از امری مکشوف و کوشش صاحب زندگی می‌داند(جعل محدود). وی این دیدگاه را بر پایۀ نوعی نگاه پدیدارشناسانه به اخلاق، بنا می‌سازد که به موجب آن ارزش اخلاقی نه کاملا مستقل از سوژه و علایق و حساسیت های آن است نه بریده از واقعیت. حساسیت های انسانی در محدوده ی زبان اخلاق تاثیرگذار بوده، توافق بر آنها معنای احکام اخلاقی را تثبیت می‌نمایند لکن صدق احکام اخلاقی مبتنی بر واقعیت است. در مواردی که علایق و حساسیت های انسان با جهان سازگار گردد و منظر انسانی پرده از ویژگیهای عینی بردارد، می توان گفت معنا امری مکشوف – مجعول است در غیر این صورت، حساسیت ها و علایق، تا حد زیادی تعیین کننده ی ارزش و معنا می‌گردند؛ در این موارد به جعل (ذهنی گرایی معقول) و نه تعهدی معلق آنگونه که جعل تمام عیار تیلور می‌گوید، روی می‌آوریم. این پژوهش با تبیین اهم مبانی ارزش شناختی دیدگاه جعل، مهمترین چالشهای جعل گرایی تمام عیار را ناشی از ناواقع گرایی اخلاقی به عنوان مبنای اصلی این دیدگاه و مهمترین چالش جعل محدود را نسبیت گرایی اخلاقی می‌داند.

رساله حاضر، در زمینه فلسفه اخلاق، به تبیین و بررسی تئوری هنجاری‌ای پرداخته است که در طول تاریخ پرفراز و نشیبش، از اهمیت به سزایی برخوردار می‌باشد. اخلاق فضیلت‌مدار، که به دلیل فضیلت محوری‌اش از دو تئوری معروف سودگروی و وظیفه‌گروی متمایز می گردد، با تأکید بر فضایل و معرفی شکوفایی نفس به عنوان غایت اخلاق، بر آن است تا راه‌حلی برای بسیاری از معماهای اخلاقی ارائه کند. جایگاه جغرافیایی اخلاق فضیلت، به انضمام سیر تاریخی آن از عهد سقراط تا عصر حاضر، از تدوین تا ترویج و از افول تا احیاء، به همراه نقش حکیمان مسلمان در تفسیر آن، از جمله مباحثی است که در این رساله مورد بررسی قرار گرفته است. وجودشناسی و معرفت‌شناسی فضایل از جمله مباحث این رساله است. در این رابطه نظریه عینی‌گروی و مطلق‌گرایی مورد دفاع قرار گرفته است. گرچه این باور از سوی همه نظریه‌پردازان فضیلت مورد تأیید واقع نشده است، چنانکه افرادی مانند فوت را می‌توان در زمره ذهنی‌گرایان و مک‌اینتایر و پینکافس را در گروه نسبی‌گرایان قرار داد. شرایط فضیلت‌مندانه بودن فعل چیست؟ نقش آگاهی و اختیار در این رابطه چه می‌باشد؟ آیا مسئولیت اخلاقی در این تئوری جایگاهی دارد؟ آیا نقش شرایط پیشینی‌ای مانند عقاید، شخصیت، امیال و... از نظر مفسرین این تئوری مورد غفلت واقع شده است؟ در ضمن پاسخ به این پرسشها، در کنار نظریه ارسطو و پیروانش در تأیید مسئولیت فاعل اخلاقی، به دیدگاه برتارد ویلیامز اشاره شده است که با وضع واژه خوش‌شانسی، وضعیت اخلاقی را بیش از آنکه معلول تصمیم‌گیری و اراده بداند، متعلق خوش‌شانسی و بدشانسی می‌پندارد، تا آنکه سرانجام با معرفی شرمساری به عنوان نشانه اخلاقی بودن فرد، این واژه را جایگزین مسئولیت می‌نماید. توان فاعل اخلاقی نسبت به اکتساب فضایل و رذایل، نقش کلیدی فضیلت و انگیزه به عنوان دیگر شرایط، مورد تأیید ارسطو و پیروان اوست. و بالاخره اخلاق فضیلت، به‌رغم نقاط قوتش، از دو منظر دینی و غیردینی مورد انتقاد واقع شده است که برخی از آن کاستی‌ها مورد تأیید و بعضی مورد تردید قرار گرفته‌اند. در این رابطه ناموجه بودن انحصار سعادت به زندگی فضیلت‌مندانه و عدم توجه به سعادت اخروی و در نتیجه نپرداختن به نیت و انگیزه الهی، از جمله ایرادات دینی است که فقدان آنها در اخلاق فضیلت ارسطویی، از جامعیت آن کاسته است. سکوت اخلاق فضیلت درباره مفهوم عمل صحیح، فقدان قوانین اخلاقی، تعارض فضایل و دشواری شناخت فاعل فضیلت‌مند و ... از جمله ایرادات غیر دینی است.

چکیدهاین پایان‌نامه، نقش تخیل در معرفت‌شناسی اخلاقی را بررسی می‌کند و در این رابطه بر آراء آیریس مرداک بیش از بقیه تکیه دارد.اختلاف فیلسوفان درباره راه شناخت گزاره‌های اخلاقی، دیدگاه‌های مختلفی را شکل داده است. احساس‌گرایان، عقل‌گرایان، شهودگرایان و ... روش‌های مختلفی را برای شناخت گزاره‌های اخلاقی مطرح کرده‌اند.برخی از فیلسوفان اخلاق، تخیل را به عنوان راه رسیدن به گزاره‌های اخلاقی پذیرفته‌اند. از جمله دیدگاه ناظر آرمانی، دیدگاه قاعده طلایی، دیدگاه همدلی و دیدگاه مرداک که هرکدام به نوعی از قوه تخیل بهره می‌برند. مرداک برای تخیل ارزش ویژه‌ای قائل است و آن را در معرفت‌شناسی اخلاقی دخیل می‌داند. از منظر مرداک تخیل می‌تواند آدمی را در رسیدن به شناخت صحیح گزاره‌های اخلاقی کمک نماید. مرداک برای تبیین نقش تخیل در معرفت‌شناسی اخلاقی، از عناصری که وابسته به آن هست مدد می‌جوید. عناصری مانند خاص گرایی، حساسیت اخلاقی، همدلی و عشق و دوستی. به‌طوری که این عناصر می‌تواند توانایی برای تخیل ایجاد کند که آدمی را به معرفت واقعی برساند.کلید واژه: معرفت‌شناسی اخلاقی، تخیل، مرداک، حساسیت اخلاقی، همدلی.

"معنای زندگی چیست؟"پرسش مبهمی است که یافتن پاسخ آن، آرزوی دیرینه ی انسان، از گذشته تا کنون بوده است. ذهن و ضمیر انسان ها از دیر باز با پرسش های بنیادینی از هستی مواجه بوده و هست. مجموعه ی سؤالاتی که بر محور وجود و بودن در این جهان متمرکز بوده اند، در اندیشه ی انسان امروز خود را در پرسش از معنای زندگی نشان می دهند. گرت تامسون، فیلسوف معاصر آمریکایی، یکی از کسانی است که سال ها به وجه فلسفی مسئله ی معنای زندگی پرداخته است. آراء اصلی او در این رابطه در کتاب در باب معنای زندگی آمده است. تامسون مجموعه پاسخ هایی که تاکنون به پرسش معنای زندگی داده شده است را به سه دسته تقسیم کرده است. مطابق طرح تامسون در بخش اول به ارتباط معنای زندگی با وجود خدا و غایتمندی جهان در بخش دوم به ارتباط معنای زندگی با ارزش های ابزاری و غیر ابزاری و در بخش سوم به ارتباط معنای زندگی و ارزش های ابرازگر پرداخته می شود. در این رساله با بهره گیری از کتاب در باب معنای زندگی تفسیری روشنگر از آراء تامسون ارائه و نسبت دیدگاه های او با دیگر دیدگاه ها درباره ی خدا، اخلاق و معنای زندگی سنجیده می شود. در این تفسیر، به ویژه در نتیجه رساله، پس از بازبینی نگرش تامسون به معنای زندگی، از منظری انتقادی و تا حدی مقایسه ای، استواری و اعتبار عقلانی این نگرش مورد بررسی قرار می گیرد.

چکیده تعارضات اخلاقی یکی از مهم¬ترین مسائل اخلاقی پزشکان است که در طی فعالیت حرفه‌ای آنان، به کرات رخ میدهد و در صورتی که پزشک، توانایی و مهارت کافی برای مواجهه با آن را کسب نکرده باشد، ممکن است به سمت رفتارهای غیراخلاقی سوق داده شود. روشن شدن ابعاد مختلف این معضل اخلاقی، از یک سو پزشکان را در رفع بلاتکلیفی حاصل از مواجهه با یک تعارض اخلاقی یاری می¬دهد و از سوی دیگر، زمینه را برای پژوهش¬های بیشتر و سیاست گذاری¬های علمی¬تر فراهم می¬آورد. مکاتب اخلاقی مختلف، به شیوه¬های گوناگونی با تعارضات اخلاقی مواجه شده‌اند. ساختار برخی از نظریه‌‌‌‌های اخلاقی به گونه‌ای است که با مشکل تعارض اخلاقی مواجه نمی-شوند و یا به سادگی آن را رفع می¬کنند، ولی نظریه‌هایی که قائل به اصول اخلاقی متعدد هستند، بطور جدی با مشکل تعارض اخلاقی روبرو هستند. این نظریه ها که اکثریت مکاتب اخلاقی را شامل می¬شوند، از راه¬های گوناگونی مانند رتبه¬بندی اصول، قائل شدن به استثنا، تکیه بر شهود و حتی انکار امکان وجود تعارض، در صدد توجیه مسئله برآمده¬اند. متخصصان اخلاق زیستی، درپی ارائه یا دفاع از یک نظری? خاص نیستند، بلکه دغدغ? اصلی آنان، حل تعارضات اخلاقی، در عرصه¬ی فعالیت¬های حرفه¬ای پزشکان و تسهیل در امر تصمیم‌گیری¬های اخلاقی آنهاست. از این رو آنان در اغلب موارد، تلاش کرده‌اند تا با تلفیق مناسبی از مکاتب اخلاقی گوناگون، به یک راه حل کاربردی و مفید دست یابند و بدین منظور، مدل¬های تصمیم¬گیری متعددی را ارائه کرده¬اند که هیچ¬یک پاسخگوی همه¬ی مشکلات اخلاقی پزشکان نیست. بر خلاف تعارضات اخلاقی‌ای که در فلسف? اخلاق مورد بحث قرار می¬گیرند، بیشتر تعارضاتی که در حوزه¬ی اخلاق کاربردی، مطرح می¬شوند، تعارضات واقعی نبوده و در واقع، تعارض‌نما هستند و بلاتکلیفی فرد تصمیم‌گیرنده، پس از لحاظ کردن همه¬ی جوانب یک موقعیت خاص، برطرف می¬گردد. توجه کردن به جزئیات موثر در حل مسئله، خود راهکار مهمی است که مهارت پزشک را می¬طلبد و از مهم¬ترین مراحل حل یک تعارض به شمار می‌آید. حل تعارضات اخلاقی پزشکان، بدون کسب مهارت در حل این تعارضات، امکان¬پذیر نیست و تسلط در بکارگیری یک مدل تصمیم‌گیری، می تواند جزئی از این مهارت‌آموزی باشد. بعلاوه، تلاش های فردی پزشکان، به تنهایی برای کسب این مهارت کافی نیست، بلکه اولا به پژوهش-های فلسفی و روا

رساله حاضر نوشتاری است در زمینه واقع گرایی اخلاقی و معنای زندگی؛ و وجهه نظر آن پرسش از ارتباط میان این دو، و به بیان دقیق تر لوازم و نتایج واقع گرایی اخلاقی برای معنای زندگی، است. واقع گرایی و ناواقع گرایی اخلاقی دو گرایش یا نظریه مهم در حوزه فرااخلاق اند (که البته هریکروایت های مختلفی را -ضمن حفظ جوهره مشترک- شامل می شوند). واقع گرایی اخلاقی مؤدی به کشف ارزش ها، و ناواقع گرایی اخلاقی مؤدی به جعل ارزش ها است. از سوی دیگر، «معنای زندگی» همان ارزشی است که ما زندگی خویش را در پیوند با آن، معنادار و واجد ارزش زیستن می یابیم. بنابراین اگر از این منظر به معنای زندگی نظر کنیم، پرسش اساسی این خواهد بود که «آیا معنای زندگی چیزی است که کشف می شود؛ یا باید توسط هر شخص جعل یا خلق شود؟» ایده مرکزی این تحقیق، این است که دوگانه جعل و کشف معنای زندگی را می توان در قالب مناقشه میان واقع گرایی و ناواقع گرایی ارزشی مطرح نمود. اگر (چنان که ناواقع گرایان معتقدند) هیچ ارزش عینی ای وجود نداشته باشد، آنگاه هر شخص باید ارزش های خویش را جعل کند. در این صورت، هیچ مرجع و مابازاءِ واقعی وجود نخواهد داشت تا دیدگاه های ارزشی خود را در ارتباط با آن صادق بدانیم، توجیه نماییم و احیاناً برتری آنها را بر دیدگاه های دیگر نشان دهیم؛ زیرا این دیدگاه ها کاشف از هیچ واقعیتی نیستند تا بتوانند صادق یا کاذب باشند. هریک از ما نظام ارزشی خود را دارد و ممکن است این نظام ها به صورت مجموعه هایی متعارض در برابر ما نمودار شوند؛ اما در این میان، پرسش از اینکه نظام ارزشی درست کدام است، پرسشی نابجا و نامعقول به نظر می رسد. اما اگر (چنان که واقع گرایان معتقدند) ارزش ها از نوعی عینیت برخوردار باشند و تجربه ما از ارزش ها بخشی از تجارب ما از عالم واقع باشد، آنگاه می توان با دسترسی معرفتی به این ارزشهای عینی، باورهای ارزشیِ صادق و موجّهی داشت. فصل سوم این رساله به این موضوع می پردازد که آیا ارزش ها (یا خاصه های ارزشی) در عالم واقع، و به طور مستقل از آنچه ما درباره آنها می اندیشیم، وجود دارند یا نه. - یا، به تعبیر دیگر، آیا ارزش ها عینی هستند یا ذهنی. این موضوع محور نزاع واقع گرایان و ناواقع گرایان اخلاقی است. فصل چهارم نیز به این موضوع اختصاص دارد که آیا احکام و گزاره¬های ناظر به معنای زندگی (که از سنخ احکام ارزشی اند) می-توانند احکامی معرفتی، دارای ارزش صدق و قابل توجیه باشند؛ یا این نوع از احکام و گزاره ها صرفاً اظهار طرز تلقی های غیرمعرفتی (نظیر امیال، عواطف و احساسات) ما نسبت به اموراند و، درنتیجه، اساساً صدق و کذب پذیر نیستند. موضوع اخیر در قالب مناقشه میان شناخت گرایی و ناشناخت گرایی اخلاقی مطرح خواهد شد.

آیا نظریه کثرت گرایی جان هیک در تبیین تنوع دینی سازگاری و کفایت دارد؟ در برابر مساله تنوع ادیان تبیینهای متفاوتی با تقریرهای مختلف مطرح شده است (انحصارگرایی، شمول‌گرایی، پلورالیسم). در این میان پلورالیسم به روایت جان هیک از نظریات پرمناقشه چند دهه اخیر بوده است. ادعای اصلی هیک آن است که همه ادیان از ارزش معرفتی برابری برخوردار هستند و در همه آنها تحول وجود انسانی از خود محوری به حقیقت محوری بوقوع می‌پیوندد. اصلی ترین چالش پیش روی جان هیک، دعاوی متعارض ادیان در باب الوهیت است، به این ترتیب که او باید چاره‌ای بیاندیشد تا تصورات متفاوت، وحتی متعارض از الوهایت -به‌ویژه تصور الوهیت متشخص و نامتشخص- را با یکدیگر سازگار نماید. او برای حل این مسئله به پیروی از کانت، با رهیافتی معرفت شناسانه، حقیقت دینی را به دو سطح نومنی و فنومنی تفکیک می کند و سپس با انتقال معرفت شناسی کانت از ساحت امور حسی به تجربه دینی بین حقیقت فی نفسه ‏‎و حقیقت آنگونه که در ادیان مختلف جهان به تجربه درمیآید و پرستیده می‌شود، تمایز قائل می‌شود. طبق این مدل نوکانتی، حقیقت فی‌نفسه فراتر از گسترده مفاهیم انسانی بوده و نمی‌تواند فراچنگ سنت‌های دینی درآید و برهمین اساس تعارضی نیز در آن راه نمی‌بابد . پال ادی یکی از متفکرین و متالهین معاصر مسیحی است که مطالعات گسترده‌ای را در زمینه پلورالیسم دینی جان هیک انجام داده است. او ازجمله منتقدینی است که براین باورند مدل پلورالیستی هیک از تعارض درونی رنج می‌برد. ادی در کتاب « فلسفه پلورالیسم دینی جان هیک» ضمن توصیف و تحلیل دقیق این مدل، سه دسته انتقاد را برآن وارد می‌داند. نخست انتقاداتی که به غیر کثرت‌گرایانه بودن این مدل اشاره دارند. دوم انتقاداتی که به عدم پذیرش این مدل در سنت مسیحی می‌پردازند و سوم انتقاداتی که از ناکارآمدی این مدل در دستیابی به اهداف از پیش مشخص شده پرده‌ برمی‌دارند. درهرصورت به‌نظر می‌رسد مدل پلورالیستی جان هیک در خواستگاه اصلی خود، یعنی سنت مسحیت و تفکرات فلسفی غرب نیز از کفایت و کارآمدی لازم برخوردار نمی‌باشد.

در این مقاله سعی شده است با روش توصیفی ـ تحلیلی دیدگاه قاضی عبدالجبار در مورد مناقشه معرفتی ذهنیت‎گرایی در سه حیطه متافیزیکی (هویات‌ خارجی)، ارزش‌های اخلاقی و ارزش‌های زیباشناختی بیان شود. هرچند تا کنون پژوهش‎‏هایی درباره عینیت یا ذهنیت ارزش‎های اخلاقی از دیدگاه عبدالجبار انجام شده، اما کار مستقلی که به بررسی ذهنیت‎گرایی در هر سه حیطه پرداخته باشد، صورت نگرفته است. از دیدگاه عبدالجبار پذیرش ذهنیت‎گرایی متافیزیکی مستلزم تناقض است و او با دلایل متعدد سعی در ابطال این دیدگاه دارد. در حیطه اخلاق نیز عبدالجبار با ارائه نظریه‏ای به نام وجوه، ارزش‏های اخلاقی را عینی دانسته و در رد ذهنیت‎گرایی و همچنین قراردادگرایی در اخلاق دلایلی اقامه می‏کند؛ اما در ارزش‏های زیباشناختی عبدالجبار جانب ذهنیت‎گرایی را گرفته و این ارزش‏ها را وابسته به فاعل شناسا می‌داند؛ البته در این قسمت وی بیشتر به توصیف دیدگاهش پرداخته و دلایل چندانی برای دیدگاهش اقامه نمی‏کند.