جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ما به هنگام سخن گفتن از خدا، به طور معمول، از طریق بیان اوصاف خداوند به سخن گفتن در باره او می پردازیم. بنابراین برای فهم درست معنای این نوع گزاره ها، ماچاره ای جز تحلیل معناشناسی اوصاف الهی نداریم. پرسش اصلی در بحث سخن گفتن از خدا این است که : چگونه می توان از طریق زبان محدود بشری در باره موجود نامحدود و متعالی سخن گفت؟در این مورد به بررسی پاسخهای مختلفی که از سوی متفکران مختلف در طول قرون و اعصار مطرح شده است، پرداخته و دراین زمینه به بیان و نقد دیدگاههای متفکرانی چون، فلوطین، دیونوسیوس، ابن میمون، قاضی سعید قمی، توماس آکویناس، ملاصدرای شیرازی، ابن عربی، ویتگنشتاین، آیر، فلو، هیر، میچل، هیک، فیلیپس، مالکوم، آلستون و بریث ویت و ... می پردازد./

فیلسوف دین معاصر، ویلیام لئونارد رو، با تلفیق سه قرائت ممکن از شرور قرینه ای، برهانی الحادی را بر اساس شر طرح کرده است. ادعای او این است که شرور بسیاری در جهان واقع رخ می دهند که اگر خدای ادیان ابراهیمی وجود می داشت می توانست بی آن که خیر برتری از دست برود یا ضرورت تجویز شری به مراتب فاجعه بارتر پیش آید از آن جلوگیری کند. او در تقریرهای متأخر خود این گونه شرور را که ما نمی توانیم خداوند را به فرض وجود، برای تجویز آن توجیه کنیم شرور بی وجه می نامد.در دهه های اخیر، بسیاری از فیلسوفان دین کوشیده اند مصادیقی ارائه دهند تا برهان فوق را به اثبات برسانند؛ یکی از این مصادیق مسئلة اختفای الهی است که نخستین بار جان ال. شلنبرگ آن را به صورت برهانی الحادی علیه خداباوری اقامه کرد. ادعای شلنبرگ آن بود که دست کم برخی از انسان ها هستند که برای سرسپردگی شان به خداوند در طول زندگی خود صادقانه، صمیمانه و مجدانه می کوشند تا قرینه یا نشانه ای از وجود او را بیابند؛ اما خداوند با آشکار نساختن خود و اختفای نشانه های وجود و حضورش، این امکان را از ایشان سلب می کند. اگر او وجود دارد و رستگاری فقط به واسطة ایمان به او میسر باشد، خداوند با اختفای خویش این رستگاری و خیر جاودان را از بنده اش سلب کرده است. به باور شلنبرگ، اگر خداوند وجود داشته باشد هیچ توجیهی برای سلب سعادت و رستگاری بنده اش نداشته است.اما پرسش این است که آیا اختفای الهی می تواند به مثابة مصداقی از شرور تلقی شود؟ و آیا به راستی برای اختفای خداوند توجیهی متصور نیست؟اگرچه می توان اختفای خداوند را در صورت برهان شر بی وجه رو گنجاند و برهانی به ظاهر معتبر فراهم آورد، به نظر می رسد که این استدلال به عنوان یک برهانِ به لحاظ صوری شبه قیاسی، و نه حتی صورتاً قیاسی، بسیار شکننده است. آزادی اختیار و فاصلۀ معرفتی می تواند پاسخی در برابر برهان اختفای الهی به مثابة مصداقی از شر بی وجه فراهم سازد.

پرسش «معنای زندگی چیست؟» موضوع پژوهشی است که گَرِت تامسن در کتاب در باب معنای زندگی مفصل به آن پرداخته است. او هدفداری را صرفا شرط لازم معناداری می داند و بر آن است که زندگی دارای ارزش ذاتی است، نه اینکه فقط ابزار دستیابی به هدف متعالی یا غیرمتعالی باشد. تامسن معنای زندگی را حالت زندگی شخص نسبت به حقیقت استعلایی جهان می داند. از نظر او فهم معنای زندگی باید دلالت های عملی برای روشی داشته باشد که با آن روش زندگی می کنیم. او همچنین ارتباط یافتن فرد با ارزش های ورای خود را عامل دیگری در معناداری یاد می کند و معتقد است در عشق که پیچیده ترین نوع روابط انسانی حاکم است، دو طرف رابطه ی عاشقانه به نوعی ماآگاهی دست پیدا می کنند و از این رهگذر در ارزش های یکدیگر سهیم می شوند و فرایند زندگی خود را معنادارتر می سازند. در پایان تامسن از طرح زندگی هر انسان یاد می کند که پیش فهم های هر فردی بر آن اثر می گذارد و تفسیر فرایند زندگی هر فرد بر پایه ی همین طرح صورت می پذیرد. در این مقاله اندیشه های تامسن در بررسی این دیدگاه ها معرفی، نقد و سنجیده می شود.

اصولا روانشناختی دین، با دیدگاه فروید و تحلیل خاص وی از دین آغاز می شود . او با کشف ضمیر ناخودآگاه، دین را نتیجه ناخوشی روانی و نیز زاده توهم قلمداد کرد. اما پس از فروید، یونگ در همین زمینه تحقیقات فراوانی انجام داد و به این نتیجه رسید که دین علی رغم اندیشه های فروید توهم نیست بلکه معرفت حالت وجدانی است. به نظر او وجود خدا مترادف است با تجربه خدا. فصل جامعه شناختی این رساله با لودویگ فویرباخ شروع شده است. وی انسان شناسی را از اصلی خداشناسی می داند. در فلسفه فویرباخ انسان از خودبیگانه شده و جانشین خدا می شود. بعد از فویرباخ، کارل مارکس و نظریاتش مورد بررسی قرار گرفته است. وی معتقد بوده که دین بعد از مالکیت و بعد از تقسیم جامعه از دو گروه استثمارگر و استثمار شده بوجود آمده است. بنابراین دین را طبقه حاکمه برای حفظ امتیازات خودش وضع کرده است. و اما امیل دورکیم، معتقد است دین نه توهم است و نه امری ساختگی بلکه دین همان جامعه است. دین، مجموعه ای از اعتقادات و اعمال مربوط به امور مقدس و نیز باز نمود متعالی قدرتهای جامعه است. امیل دورکیم در جامعه شناسی دین تاثیر به سزایی داشته است.

در قرن هفدهم به بعد تجربه گرایی روزبروز رواج بیشتری پیدا می کرده و در اوایل قرن بیستم همپای تجربه گرایی توجه به منطق هم رشد می کند. تا اینکه در دهه ‎30 قرن بیستم عده ای از دانشمندان، ریاضی دانان، فیلسوفان و ... در شهر وین دور هم جمع می شوند و یک تشکل عملی را به وجود می آورند، که به حلقه وین شهرت یافت و مکتب پوزیتیویسم منطقی رهاورد آن تشکل می باشد. آموزه اصلی آن، توجه وافر و شدیدی به تجربه بود. و تجربه را تنها معیار شناخت واقعیتها می دانستند. بدین شکل که هر گزاره ای اگر محتوای آن از طریق تجربه قابل تحقیق و آزمون نباشد آن گزاره از واقعیت خبر نمی دهد. لذا این گزاره بی معنا است. اما اگر محتوای آن گزاره، به لحاظ تجربی تحقیق پذیر باشد، چنین گزاره ای از واقعیت خبر می دهد. لذا معنادار خواهد بود. و معنارداری امری مقدم بر صدق و کذب است. یعنی هر گزاره ای که معنادار باشد قابل صدق یا کذب است. سخن بی معنا قابلیت صدق و کذب ندارد. بر این اساس مدعیات دینی و متافیزیکی و ... چون به لحاظ تجربی تحقیق پذیر نمی باشند در این صورت بی معنا هستند. و محتوای گزاره های دینی و متافیزیکی و ... غیر واقعی و پوچ و مهمل است.پوزیتیویستها ابتدا تحقیق پذیری را در اثبات پذیری شدید و سپس در تاییدپذیری و عاقبت در ابطال پذیری خلاصه کردند. اما در مقابل این دیدگاه عکس العملهای مختلفی صورت گرفت که عبارتند از:الف- عده ای معیار اثبات پذیری را پذیرفته و گزاره های دینی را تحقق پذیر می دانستند مانند جان هیک با این تفاوت که معتقد بود اثبات در جهان آخرت تحقق پیدا می کند.ب- عده ای معیار پوزیتیویستها را رد نمودند و گزاره های دینی را معنادار و معرفت بخش محسوب می کنند. مانند متکلمین سنتی.ج- عده ای معیار تحقق پذیری را رد نمودند اما خود معیار دیگری بنام کارکرد وضع کردند که هر سخنی که دارای کاربرد باشد معنار دار است و زبان دین کارکرد خاص خودش را دارد پس معنادار است. ولی کارکردی احساسی و عاطفی دارد. براساس این دیدگاه گزاره های دینی معرفت بخش نمی باشند. این معیارها معیارهایی واقعی نیستند بلکه بیشتر به یک قرارداد یا پیشنهاد شباهت دارند تا یک معیار و مرز حقیقی. مکتب پوزیتیویسیم تقریبا تا اواخر دهه پنجاه به حیات خود ادامه داد و عاقبت از درون تهی شد و به تاریخ فلسفه پیوست./

در دوره ای از تاریخ فلسفه، فیلسوفان درین توجه خود را بر روی مسئله مهمی معطوف کرده اند، این مسئله مهم راهی جدید را بر روی آنها گشود تا بتوانند اعتقادات دینی را ورای استدلالات عقلی بنگرند، و با دیدی جدید به مسئله ایمان به خدا و مباحث دینی نگاه کنند و از طرفی این رویکرد جدید فیلسوفان دین را یاری کرد تا بتوانند دین را از گزند تیرهای منکرین مصون نگه دارد . این مسئله مهم تجربه دینی بود که از جنبه های مختلفی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است اما آنچه ما مد نظر داشتیم توجیه باور به خدا از طریق تجربه دینی می باشد. فلاسفه دین برای توج ه باور به خدا دو راه را انتخاب کرده اند عده ای به دنبال توجیه غیر اثباتی باور به خدا بوده اند و در واقع می خواستند معقولیت باور به خدا را توجیه کنند و به دنبال اثبات آن نبوده اند و اما عده ای دیگر در پی اثبات باور به خدا بوده اند و توجیه اثباتی را دنبال کرده اند و هر کدام راهی را رفته اند تا بتوانند راهی برای توجیه باور به خدا بیابند . و اما مسئله باور به خدا را در عرفان اسلامی می توان دنبال کرد و آن مسئله شهود عرفانی است ولی عرفا راه شهود را توجیهی برای باوریه خدا مطرح نکرده اند و از راه شهود به خدا می رسند .نه این که آن را وسیله توجیه باور به خدا بدانند . و منکرین توجیه باور به خدا از طریق تجربه ای دینی، آن را قابل قبول نمی دانند و آن را انکار می کنند اما انکار آنان از اعتبار تجارب دینی نمی کاهد . همانطوری که نرسیدن به مقام کشف و شهود عرفانی مستلزم انکار آن نمی باشد

در این پایان نامه دیدگاه قرینه گرایان و بنیان انگاران چون(توماس آکویناس ) در مورد عقاید پایه و عقاید غیرپایه مطرح شده است و در پی آن دیدگاه قائلین به معرفت شناسی اصلاح شده، مطرح شده و در نهایت به این بحث ختم شده است که باور به خدا جزو عقاید واقعا" پایه هست

این رساله ترجمه و تحقیقی است از کتابی انگلیسی با عنوان فلسفه کلام و عرفان اسلامی درآمدی کوتاه که توسط پروفسور ماجد فخری به نگارش در آمده است. هدف کتاب این است که خواننده را با فلسفه کلام و عرفان آنگونه که در بافت اسلامی توسعه یافتند و بر هم تکامل و تعامل از آغاز تا انجام با اشاره به ریشه های یونانی و یونانی مابی فلسفه اسلامی بپردازد. ایشان به گونه ای موجز و در عین حال کافی و وافی جریانات اشخاص نوشته ها مفاهیم و مسایل اصلی فلسفی کلامی و عرفانی و مناسبات درونی میان آنها را برجسته کرده و به بررسی برخوردها و مشاجرات میان گروه های مخالف و مدافع فعالیت فلسفی پرداخته است. از امتیازات دیگر این کتاب پرداختن به این موضوع ها می باشد: توسعه فلسفه نظام مند در اسلام، کلام، عرفان و توسعه تصوف، تعامل اسلام با فلسفه و الهیات غربی، جریانهای معاصر فکری جهان اسلام. پروفسور ماجد فخری فیلسوف و متفکر لبنانی استاد ممتاز و بازنشسته دانشگاه جورج تاون واشینگتن می باشد که اینک ساکن ایالات متحده آمریکاست. عمده تخصص ایشان در زمینه تاریخ فلسفه اسلامی و همچنین فلسفه اخلاق است. کتاب معروف ایشان سیر فلسفه در جهان اسلام است که توسط جمعی از مترجمان به فارسی ترجمه شده است. در این تحقیق علاوه بر ترجمه کتاب که تلاش ما در آن ارائه ترجمه ای روان و در عین حال دقیق بوده است برخی توضیحات و تعلیقات را در جهت تکمیل نمودن مباحث کتاب به آن افزوده ایم. در مواردی نیز که کاستی و نقصی در مطالب کتاب مشاهده می شد و بررسی و نقد آنها پرداخته ایم. در پایان نیز واژه نامه انگلیسی-فارسی که در برگیرنده اصطلاحات فلسفی، کلامی و عرفانی به کار رفته در کتاب است تنظیم کردیم.

پس از آن که در سده های اخیر پیشرفت های شگرفی در زمینه علوم تجربی صورت گرفت، مشاهده شد که آن چه حاصل کار دانشمندان این گونه علوم است با برخی از آموزه های الهیاتی در جنبه های مختلف متفاوت و بعضا متعارض است. این تعارض موجب پدید آمدن مشکلی بین طرفداران علوم دینی وعلوم تجربی شد به گونه ای که هر کدام به نفی دیگری پرداختند. در این بین گروهی که هم آموزه های الهیاتی را قبول داشتند و هم منکر علوم حاصل از تحقیقات دانشمندان نبودند بر آن شدند تا راهی برای حل این مشکل بیابند به گونه ای که بتوان اختلاف بین آن دو را به نحو شایسته ای مرتفع ساخت. برای رفع این اختلاف راههای متفاوتی از سوی اندیشمندان غربی و متفکران مسلمان ارائه شده است. در این رساله سعی شده است که پس از طرح محل نزاع در موارد تعارض بین خداشناسی از یک سو، و کیهان شناسی، تکامل، فلسفة نفس (یا ذهن) و تکنولوژی از سوی دیگر، به این نکته بپردازیم که اصولا در چه مواردی لازم است که یک خداشناس، از موضع خد در مقابل تهافت های حاصل بین الهیات و علوم تجربی دفاع کند؟ ودر صورت لزوم، بهترین راه برای حل تعارض کدام است؟ در این زمینه سعی شده که با بهره گیری از حکمت متعالیه به حل این مشکل پرداخته شود و همچنین راه حل های دیگران نیز مورد نقد و بررسی قرار گیرد.