جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، چهاردهمین جلد از سلسله «فنون و مطالب فلسفی و کلامی» است که در آن ضمن ارائة متن رسالة «عقل سرخ»، نوشته «شهاب‌الدین یحیی‌بن حبش سهروردی» (549ـ587ق)، به شرح تفسیری این رساله پرداخته شده است. عقل سرخ که در روایتی داستانی تنظیم شده به موضوع تشرّف؛ رازآموزی و تجرّد نفس می‌پردازد. شایان ذکر است مقدمة کتاب به زبان انگلیسی برگردانده شده و در پایان کتاب آورده شده است.

کتاب حاضر، ترجمه، تصحیح پنج رساله در زمینه خواطر با عنوان‌های «اقسام خواطر»، «باب الخواطر و احکام‌ها»، «خواطریه»، «من فوائد(الخواطر لارباب القلوب)»، «الخواطر(رساله فی)» است. در هر کدام از این رساله‌ها مؤلفان از نظرگاه خود به موضوع خواطر پرداخته‌اند. درباره رساله «خواطریه» در این کتاب آمده که این رساله در دوری از شیطان و تقرب به خداوند، با استشهاد به آیات و روایات نگاشته شده است و خواطر در آن به چهار دسته ربانی، ملکی، نفسانی و شیطانی تقسیم شده و در مورد خاطر شیطانی به‌طور مفصل به بحث پرداخته شده است.

عوارف المعارف کتابی است در آداب و سیر و سلوک عارفان که مولف شهیر آن مشارب ذوقی اهل طریقت را با رسوم اهل شریعت درآمیخته و با آیات و روایات و اخبار و اقوال بزرگان از عرفا مزین ساخته است. این کتاب از آغاز تالیف مورد استقبال و استفاده فراوان طالبان و مریدان واقع گردید و شهرت و اعتبار بسیاری کسب کرد و جزء بهترین کتاب های درسی خانقاهی شد. بر این اثر گرانقدر، که از امهات متون صوفیه است، ذیل و تعلیقه و حاشیه ها نوشته اند. احادیث آن را استخراج کرده اند، به تهیه گزیده ای از آن همت گماشته، و به تأسی از آن کتاب های دیگر پرداخته اند. متن حاضر ترجمه ای از عوارف در قرن هفتم است و بر خلاف شیوه نگارش آن عصر (فنی و متکلف)، با نثری مرسل آراسته به برخی از صنایع ادبی پرداخته شده است. در باره کتاب: این کتاب که شهرت جهانی را برای سهروردی به ارمغان آورد و از طرف دیگر در بیشتر نقاط از قلمرو اسلام این کتاب آنچنان اهمیت داشته که تدریس این کتاب به عنوان شرط اول تأسیس خانقاه به شمار می رفته است . و از نظر منابع عرفانی جزء امهات است به گونه ای که این اثر بسیار منظم و دقیق طرح شده و این در حالی است که در کتاب های عرفانی معمولا ً نظم ندارند . این کتاب در زمان خود سهروردی به فارسی ترجمه شده است و قدیم ترین ترجمه فارسی آن ظاهراً همان است که اسماعیل بن عبد المؤمن در سال 655هـ کرده است ترجمه های دیگری هم از عوارف المعارف شده است یکی ترجمه ای است از ظهیرالدین عبدالرحمن بن بزغش که خود از مشایخ سهروردیه بوده است در فارس ، یک شرح فارسی نیز براساس همین ترجمه به وسیله نواده ظهیرالدین ـ جنید بن فضل الله بن عبد الرحمن که صدر لقب داشته است ـ جهت شاه شجاع آل مظفر تألیف شده است. عماد فقیه کرمانی هم عوارف المعارف را به عنوان طریقت نامه به رشته نظم کشیده است. کتاب عوارف المعارف که مشتمل بر شصت و سه باب است، شهاب الدین تقریباً در تمام مسایل و تجارب صوفیه به بحث پرداخته است و سعی کرده در هر باب حقیقت آراء و آداب متصوفه را از آنچه مدعیان در آن باب دارند باز نماید و ساحت صوفیه را از اتهامات مخالفان تنزیه کند از این رو در آغاز کتاب ، شیخ از منشأ علوم صوفیه ، برتری علم آنها و توجه آنها به تصفیه قلب و باطن به تفصیل صحبت می کند ماهیت تصوف و سبب آن که قوم به این نام خوانده شدند با ذکر کسانی که به صوفیه منسوب می شوند و از آنها نیستند در دنبال این مباحث می آید . در باب شیخ و خرقه مشایخ و همچنین در باب رباط و خانقاه نیز به تفصیل سخن می گوید و بحث را به اختلاف احوال مشایخ در سفر و مقام و در باب آداب مربوط به سفر می کشد و حتی از تفاوت بین احوال صوفیه متجرد و متأهل سخن می گوید چهار باب درباره سماع ـ سه باب درباره چله نشینی و دو باب درباره اخلاق . اما در باب آداب که منشأ تربیت و اخلاق صوفیه است با تفصیل بیشتر صحبت می کند از آداب طهارت و نماز گرفته تا آداب خور و خواب وصحبت . آخرین ابواب کتاب هم در باب احوال روح ، مکاشفات صوفیه و مسایل مربوط به خواطر و واردات و احوال و مقامات است که سرانجام منتهی به بحث دربرخی اصطلاحات قوم و در مسایل مربوط به بدایات و نهایات می شود تمام این ابواب را نویسنده با ذکر احادیث نبوی و روایات مشایخ آغاز می کند و اشتمال کتاب بر اطلاعات و معلومات تاریخی آن را جالب تر می نماید بعضی باب ها از جمله آنچه در باره روح و نفس دارد از لحاظ روانشناسی صوفیه اهمیت خاص دارد درباره احوال و مقامات هم آنچه در عوارف المعارف آمده است شامل نکات دقیق است و این مسئله با این دقت در کلام متقدمان نیست. عوارف المعارف مثل رساله قشیریّه خلاصه جامعی از تمام تعالیم صوفیه را عرضه می کند ودر این کتاب، شهاب الدین مخصوصاً به آداب و اخلاق صوفیه توجه دارد و این نکته ازمواردیست که عوارف المعارف را با احیا ء علوم الدین امام غزالی پیوند می دهد.