جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بر اساس اندیشۀ کانت در دوران نقدی، ایدۀ خدا به عنوان یکی از ایده‌های استعلایی عقل محض مطرح است که عقل نظری با توجه به محدودیت‌هایش نمی‌تواند له یا علیه آن برهانی اقامه کند. اما در دوران پیشانقدی، کانت رسالۀ مستقلی با عنوان «تنها حجت ممکن در تأیید برهان وجود خدا» تألیف کرده و در آن سعی کرده است تا وجود خدا را از طریق براهین عقل نظری اثبات کند. اهمیت این رساله در این است که از یک سو بر خلاف اندیشۀ دوران نقدی برای عقل نظری شأن برهان‌آوری در اثبات وجود خدا قائل می‌شود و از سوی دیگر، بر خلاف سنت ولفی‌ـ‌لایبنیتسی، به جای برهان جهان‌شناختی، برهان طبیعی‌ـ‌الهیاتی را مطرح می‌کند. به علاوه، با محور قرار دادن مفهوم امکان در تقریر برهان وجودی، با تقریر فیلسوفان پیشین - علی‌الخصوص دکارت - مخالفت می‌کند و تقریر جدیدی از آن ارائه می‌دهد. در این مقاله ابتدا مسیر اختصاصی استدلال کانت مبنی بر اثبات وجود خدا را بر مبنای رسالۀ مذکور توضیح داده‌ایم و در مرحلۀ دوم، مستند به برخی پژوهش‌های جدیدتر، نشان داده‌ایم که تعارض بین عنوان کتاب (تنها حجت ...) و محتوای آن (پذیرش دو برهان طبیعی‌ـ‌الهیاتی و برهان وجودی)، که برخی دیگر کانت‌شناسان را به این گمان انداخته که کانت متهافت سخن گفته است، یک تعارض بدوی و برآمده از ترجمۀ خطای اصطلاح Beweisgrund از آلمانی به انگلیسی است.

در روزگار حاضر که فلسفۀ اسلامی در سودای حضور در عرصۀ جهانی است، اگر خواستار آن باشد تا به آینده بیندیشد و به قصد تحول در علوم انسانی بنگرد، لازم است پیش از پرداختن به مسائل روزگار حاضر، به نفس معاصرت بیندیشد. دکتر طالب زاده می گوید که گفت وگوی فیلسوفان اسلامی با هگل آزمون معاصرت فلسفه اسلامی است.

در اين پايان نامه مطالب و سوالاتي همچون آيا امكان تبديل مفاهيم مابعدالطبيعي به مفاهيم علمي وجود دارد؟ ؛ در صورت امكان ، ضرورت و فايدة بكارگيري چنين مفاهيمي چيست؟ ؛ جايگاه و نحوة تأثيرِ مبادي مابعدالطبيعي در نظريه هاي علمي و رياضيات ؛ مبادي مابعدالطبيعي بسط كيهان متناهي به جهان نامتناهي؛ مبادي مابعدالطبيعي نظرية مجموعه ها و نظرية اعداد ترامتناهي مورد بررسي و پاسخ قرار گرفته است.

در پیشگفتار کتاب «گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی»، اثر تازه دکتر سیدحمید طالب زاده آمده: این نوشته می‌کوشد تا باب تازه‌ای برای گفت‌وگو میان فیلسوفان اسلامی و هگل فیلسوف شهیر عصر جدید بگشاید. گفت‌وگو میان هگل و فیلسوفان اسلامی چه اهمیت و مزیتی دارد؟ 1. هگل فیلسوف مابعدالطبیعه است، وی مابعدالطبیعه را که از زمان افلاطون آغاز شد و تا قرن نوزدهم تداوم یافت به کامل‌ترین صورت آن عرضه داشته است. 2. هگل فیلسوفی است که معاصرت را می‌توان در اندیشه او بازشناخت. فیلسوفی که مدرنیته را به خودآگاهی رسانید. تا جایی که همه تحولات بعدی جامعه مدرن در ارتباط با این خودآگاهی رقم خورده است. 3. بیان فلسفی هگل مدرسی و استدلالی است. وی مابعدالطبیعه را به شیوه فیلسوفان بزرگ غرب همچون ارسطو و کانت عرضه داشته است و از این لحاظ با سهولت بیش‌تری می‌توان با وی گفت‌وگو کرد. 4. هگل فلسفه را صورت نهایی و عقلانی دین می‌داند و فلسفه‌ای را که با دین مقابله کند فلسفه نمی‌خواند. 5. اندیشه هگل از آبشخور عرفان مسیحی سیراب شده است. وی با مایستر اکهارت و یاکوب بومه، عارفان مسیحی آشنایی عمیق داشته و فلسفه را با عرفان یگانه می‌داند. 6. هگل امروز نیز به واسطه تحقیقات ژرف مارتین هیدگر و سپس به واسطه تعلق خاطر جامعه‌شناسان فرانسوی به هگل که بیش از همه از درس‌گفتارهای الکساندر کوژو سرچشمه می‌گیرد، محل توجه فراوان است تا جایی که پژوهندگان اندیشه هگل در آمریکا، کانادا، استرالیا و حتی در حوزه بریتانیا بر یکدیگر سبقت می‌جویند. و این گواه اهمیت فراوان هگل در تفکر فلسفی روزگار حاضر است. بنابراین، گفت‌وگوی فیلسوفان اسلامی با هگل به معنای درست کلمه آزمون معاصرت فلسفه اسلامی و مواجهه با اندیشه غربی است که هگل نماینده تام‌الاختیار آن است. این نوشته درصدد تطبیق میان آراء هگل و فیلسوفان اسلامی نیست. در این نوشته رأی هیچ فیلسوفی بر دیگری تحمیل نمی‌شود. بنای این نوشته تفسیر آراء هگل برحسب آراء فیلسوفان اسلامی نیست. همچنین مقصود از این نوشته نقد آراء فیلسوفان اسلامی در سایه اندیشه هگل نیست. این نوشته‌ای در میان است. می‌کوشد تا به معاصرت بیندیشد و راهی برای تفکر جستجو کند. این راه البته بدون استمداد از اندیشمندان بزرگ میسر نیست. کتاب «گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی؛ صیرورت، دیالکتیک و ایده آلیسم» اثر دکتر سیدحمید طالب‌زاده در 270 صفحه به قیمت 20 هزار تومان به همت انتشارات هرمس منتشر شد.

آیا علم یکسره رها از ارزش‌ها است؟ در این رساله تلاش ما بر این بوده است که به موازات و بر اساس تغییر نگرش‌مان به علم، پاسخی منفی به این پرسش ارائه کنیم. برای این منظور، بحث خود را با پاسخ مثبت پوزیتیویسم منطقی به این پرسش شروع کرده و در طول مسیر به پاسخ منفی نزدیک شده‌ایم. پاسخ مثبت مذکور با نگریستن به علم به دیده مجموعه‌ای از گزاره‌ها، دستکم بر دو پیش‌فرض و مبنای فلسفی استوار است. یکی «دوگانگی واقعیت و ارزش» و دیگری نگاه انباشتی و پیوسته به تاریخ علم. بنابراین مسیر پاسخ رساله به پرسش مذکور از نقادی این دو گذشته است. سپس تلاش شده است تا از ایده «علم مثابه مجموعه‌ای از گزاره‌ها» فراتر رفته و در آن به دیده گونه‌ای رخداد انسانی نگریسته شود. این چرخش نگرش، زمینه فلسفی لازم را برای تأکید بر گران‌باری علم از ارزش‌ها و تدقیق معنای آن فراهم ساخت. واژگان کلیدی: رهایی ارزشی علم، دوگانگی واقعیت و ارزش، تحویل‌گرایی،ارزش‌های معرفتی، ارزش‌های غیرمعرفتی.

بعضی از صاحب نظران یورگن هابرماس رابرجسته ترین فیلسوف زنده و نظریه پرداز اجتماعی به شمار می آورند. در عین حال دیدگاه های او در مورد نقش دین در حوزه ی عمومی تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته است. بخشی از این غفلت ناشی از این واقعیّت است که هابرماس در مقاطع مختلف اندیشه ورزی اش مواضع کاملاً گوناگونی درباره ی دین اتخاذ کرده است. البته این غفلت ممکن است ناشی از استنباط های سکولاریستی ای باشد که در آثار اولیه هابرماس به چشم می خورد. در این پایان نامه، ضمن شرح و توضیح مبانی دیدگاه های فلسفی اولیه و بعدی هابرماس درباره ی دین، تحول نگرش او به دین همچون یکی از منابع مشکلات درونی مدرنیته و سپس تلقی او از دین همچون منبع اصلی شوق و انگیزه برای پی ریختن زیست جهان فرهنگی ـ اجتماعی مطلوب بررسی شده است. نادیده گرفته شدن مطالعات متأخر هابرماس درباره ی نقش، جایگاه و کارویژه ی دین در دنیای معاصر مایه ی تأسف است، چراکه پروژه ی متأخر هابرماس فی الواقع کوششی است خلاق و مهم برای گذار به فرا سوی فرض های سکولار که وجه بارز بسیاری از مطالعات مدرن در مورد دین است. در شناخت ماهیت و روند تحول اندیشه های هابرماس درباره ی دین، که همچنان در حال تکوین است، از نوشته های سایر متفکران و صاحب نظران نیز استفاده کرده ام تا به این وسیله ضمن نشان دادن ارزش ها و محدودیت های تفکر هابرماس در خصوص نقش دین در حوزه ی عمومی، بحث های این پایان نامه را در بستر و گستره ای جهانی مورد بررسی قرار دهم. در سراسراین رساله تأکید کرده ام که برای درک عقاید هابرماس در خصوص دین نخست لازم است که با عناصر بنیادی تفکر او آشنا شویم. در نتیجه، پس از "مقدمه"، که روشنگر ماهیت و چارچوب عقاید هابرماس است، پاره ای مفاهیم و موضوعات کلیدی را که در سرتاسر این پایان نامه مورد استفاده قرار گرفته اند توضیح داده ام. پس از وارسی رابطه ی بین دینداری و عقلانیت، تفکرات قبلی و بعدی هابرماس درباره ی نقش دین در حوزه ی عمومی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در واقع، این مبحث نشان می دهد که در آثار اولیه ی هابرماس دین باید جای خود را به فلسفه دهد، اما در آثار اخیرش دین می تواند به زندگی شخصی و عمومی معنا بخشد. در پایان، بر این موضوع تصریح کرده ام که هابرماس با تأکید و توجه به اهمیت دین در زیست جهان درصدد ارائه ی تصویری است از جامعه ای بهتر که صلح و وحدت و سعادت بشری پایه و اساس آن باشد.