جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سورن کی­یرکگور (1803-1855م)، متفکّر دانمارکی قرن نوزدهم میلادی را اکثراً با اندیشۀ او دربارۀ حیات فردی انسان در نسبت با ایمان مسیحی می­شناسند؛ امّا در کنار این حوزه، کی­یرکگور به حیات اجتماعی یا مدنی انسان نیز پرداخته است، گرچه دیدگاه­های او در این زمینه معمولاً کمتر مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفته است. مقالۀ حاضر می­کوشد تا با توجّه به مباحثی که کی­یرکگور در کتاب دو عصر مطرح کرده است، دیدگاه او را دربارۀ حیات جمعی از منظری خاص بررسی کند. در ابتدا از پدیدۀ رشک و گونه­های مختلف آن در آثار کی­یرکگور سخن به میان خواهد آمد. سپس، بیان خواهد شد که کی­یرکگور چگونه حرکت فلسفۀ غرب از آغاز عصر جدید تا سیستم هگلی را بازنمایندۀ عصری قلمداد می‌کند که آن را «عصر تأمّل بازتابی» می­خواند و در تقابل با «عصر انقلاب» قرار می­دهد. همچنین خواهد آمد که او چگونه برخلاف ادّعای هگل، «فراکران­نگری» را مسیری برای برون­رفت از پدیدۀ تأمّل بازتابی نمی­داند، بلکه اتّفاقاً آن را کامل­کنندۀ مسیری می­داند که با تأمّل بازتابی آغاز شده است. در نهایت، نقّادی کی­یرکگور از عصر تأمّل بازتابی با تمرکز بر پدیدۀ رشک تبیین می‌شود و دو روی سکّۀ این عصر، یعنی وجوه تهدیدگر و رهایی­بخش آن، از دیدگاه کی­یرکگور بررسی خواهد شد.

کانت را به عنوان نقطه ی عطفی در فلسفۀ جدید می شناسیم. کانت فیلسوفی است که همۀ فلسفۀ ماقبل او و فلسفۀ مابعد او با او شناخته می شود. شاید بتوان او را بزرگترین فیلسوف دوره ی مُدرن خواند. اهمیت فلسفۀ او تا بدان حد است که در همه ی شؤون فکری و اجتماعی غرب اثر کرده است. و هایدگر در نقل قولی می گوید “ما زیر سایۀ کانت زندگی می کنیم.” یعنی جهان غرب زیر سایۀ کانت و تفکر کانت زندگی می کنند. درسگفتارهای پیش رو، درس های دکتر سید حمید طالب‌زاده برای دوره‌ی درسی کارشناسی دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۹ است که به جوانب مختلف اندیشه‌ی کانت پرداخته است.

۱۹۱۱ )، فیلسوف آلمانی و از بنیانگذاران فلسفه قارهایِ علوم انسانی در غرب، طرح - ویلهلم دیلتای ( ۱۸۳۳ دانسته است. این طرح دارای دو بخش سلبی و ایجابی « نقد عقل تاریخی » ، فکری خود را به پیروی از کانت است. در بخش سلبی، دیلتای ضمن اذعان به کانتی بودن پروژۀ فکری خود و تصدیق تلقّی کانتی از ماهیّت و کارکرد فلسفه به نقّادی معرفت شناسیِ غیرتاریخی، نظریۀ سوبژکتیویته و مقولات و عدم کارآمدی آن در فلسفۀ علوم انسانی میپردازد. بخش ایجابی اما در دو گام به طرح روانشناسی و طرح هرمنوتیکِ حیات تاریخی اجتماعی به عنوان بنیاد فلسفی علوم انسانی میپردازد. وی ضمن نقادی پوزیتیویسم و هیستوریسم را از هیستوریسم به عنوان « تاریخمندی » را از پوزیتیویسم و « عینیّت » ، (تاریخیگری) در فلسفه علوم انسانی هگل و قرار دادن آن در بستری « روح عین ی » نقاط قوت این دو بر میگیرد. دیلتای با بهرهگیری از ایدۀ تاریخی تجربی فرهنگی، در کنار تبیینی که از رابطۀ سهگانۀ تجربهزیسته، عینیّتیافتگیهای حیات و تعابیر حیات ارائه داده، به دفاع فلسفی از عینیّت علوم انسانی میپردازد.

کانت را به عنوان نقطه ی عطفی در فلسفۀ جدید می شناسیم. کانت فیلسوفی است که همۀ فلسفۀ ما قبل او و فلسفۀ ما بعد او با او شناخته می شود. می شود. شاید بتوان گفت بزرگترین فیلسوف دوره ی مُدرن غرب، کانت است. اهمیت فلسفۀ او این قدر است که در همه ی شؤون فکری و اجتماعی غرب اثر کرده است. تا آن جا که هایدگر در نقلی می گوید “ما زیر سایۀ کانت زندگی می کنیم.” یعنی جهان غرب زیر سایۀ کانت و تفکر کانت زندگی می کنند. درسگفتارهای پیش رو، درس های دکتر سید حمید طالب‌زاده برای دوره‌ی درسی کارشناسی دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۹ است که به جوانب مختلف اندیشه ی کانت پرداخته است.

نزاع بر سر تقدم فکر بر اراده و یا بالعکس نزاعی دیرینه در عالم تفکر بوده است به طوری که فیلسوفان غالبا مدافع تقدم فکر بر اراده بوده اند و طایفه ای از متکلمان اراده را اصل دانسته و علم و فکر را تابع آن قلمداد کرده اند به طوری که مشیت و اراده حق تعالی را بر علم و حکمت او مقدم داشته اند در فلسفه جدید ما با فیلسوفانی سر و کار داریم که کمابیش تقدم اراده بر فکر را تایید کرده اند و این رای که با رای متکلمان قرابت دارد در فلسفه جدید مورد توجه واقع شده و بسط پیدا کرده است در این مقاله به آراء برخی فیلسوفان دوره جدید مانند دکارت اسپینوزا لایب نیتس کانت فیخته شلینگ و در این زمینه پرداخته شده است.