جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله « پیامدهای کلامی تصرفات بشر در خلقت » بررسی می شود و این موضوع از آن جهت دارای اهمیت و در خور پژوهش است که برخی از تصرفات بشر در مخلوقات الهی، موجب بروز شبهات وچالش های کلامی گوناگونی شده است. پس از اشاره به نمونه هایی از تصرفات بشر، پیامدهای کلامی این گونه تصرفات، بررسی وتحلیل و بر اساس مبانی و پیش فرض های فلسفی و کلامی به شبهات پاسخ داده می شود. بر اساس یافته های این پژوهش، دامنة تصرفات بشر هر چقدر هم که گسترده و مخرب و مفسده آمیز باشند، با اصول اعتقادی مبرهن نظیر اصل فاعلیت مطلق الهی و تدبیر عام و فراگیر خداوند و حکیمانه و غایت مند و احسن بودن خلق الهی، تعارض و مغایرتی ندارند .چون منطقاً فاعلیت بشر تابع مشیت و تدبیر عام و حکیمانه و قوانین وسنن تکوینی الهی است و خارج از این قوانین و نظام الهی امکان تحقق ندارد، لذا فرض دخالت بشر در خلق و تدبیر الهی و غایات مخلوقات یا مخدوش نمودن نظام احسن و نیز فرض امکان نابودی شرایط حیات در زمین، طبق مبانی و پیش فرض های مورد اشاره، منتفی است.

توجه به متون روایی امامیه نشان می‌دهد که شأن معرفتی بشر متأثر از عوامل مختلفی است که نقش موثری در فرآیند باورسازی و باورپذیری و نیز توجیه باورها دارند. این عوامل غیرمعرفتی را می-توان در دو دسته کلان منفی (بازدارنده معرفت) و مثبت (معرفت‌زا) و درزیردسته‌های انسانی و غیر انسانی جای داد. برای نمونه، می‌توان به عواملی همچون تقوا، گناه، شیطان و جامعه سالم و صالح اشاره کرد. این عوامل دارای تقسیم‌بندی‌های فرعی است. عوامل انسانی به فردی و غیرفردی، و فردی به فعلی و غیرفعلی تقسیم می‌شود. عوامل غیرانسانی را نیز می‌توان در دو عنوان ناسوتی و ملکوتی جای داد. با توجه به مباحث مطرح در فضای معرفت‌شناسی معاصر همچون اخلاق‌شناسی باور، روان‌شناسی باور، فیزیولوژی باور، جامعه‌شناسی باور، اقلیم‌شناسی باور، مابعدالطبیعه‌شناسی باور، و بهره‌مندی از داده‌های برآمده از روایات امامیه روشن می‌شود که دستگاه معرفتی بشر با شبکه‌ای از داده‌های بشری و غیر بشری ترابطی عمیق دارد. همچنین روایات امامیه نشان می‌دهد که معرفت، خود، فضیلتی محوری است که با مولفه‌های غیرمعرفتی همچون روان انسان، رفتار اخلاقی او و شکوفایی اجتماع، رابطه‌‌ای دوسویه دارد. در روایات امامیه می‌توان حوزه‌های اثرگذاری عوامل غیرمعرفتی بر معرفت و حوزه‌های اثرپذیری معرفت از این دسته از عوامل را مشاهده کرد. تحلیل یافته‌های مربوط به این بخش از مباحث نشانگر آن است که عوامل و زمینه‌های موثر بر باور یکسان نیست و از سوی دیگر، میان حوزه‌های اثرپذیر نیز ترتب وجود دارد. روایات امامیه، با ارائه دستورالعمل‌هایی بصیرتی برای کسب باور صادق، از معرفتی نورانی در طول معارف بشری سخن می‌گویند که آثاری همچون اهل ذکر شدن، تعقل و تفکر، استشاره، دوراندیشی، دشمن‌شناسی، وقت‌شناسی و در نهایت رسیدن به روشن‌بینی و سلامت معرفتی و بصیرت به دنبال خواهد داشت.