جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معیار عرضه‌ی احادیث بر قرآن، اوّلین و مهمّ‌ترین مبنا در نقد متن حدیث است. اصالت این روش ریشه در روایات معصومان دارد. حدیث‌پژوهان و دانشمندان شیعه و سنّی به این مبنا توجّه داشته و با بهره جستن از این روش به ارزیابی متن حدیث پرداخته‌اند. ابوالفضل برقعی که از روحانیان و نویسندگان معاصر شیعی است، در آثار خود به اصول و مبانی اساسی تشیع خدشه وارد کرده و صحّت آن‌ها را منکر شده است. وی در کتاب «عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول» اکثر روایات کتاب کافی را مخالف قرآن دانسته است و بر این اساس سعی کرده تا کتاب باارزش کافی را از اعتبار بیاندازد. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی، صحت و سقم ادّعای وی را سنجیده و با ارائه‌‌‌ی آماری ثابت می‌ کند احادیث به ظاهر مخالف قرآن تنها 6 درصد از کلّ روایاتی است که وی بررسی و ارزیابی کرده است. به علاوه تعداد احادیثی که به صحت متن آن و موافقت آن‌ها با قرآن اعتراف کرده، بیش از روایات مخالف است. در گام بعدی با تبیین معیار عرضه بر قرآن و روشن شدن روش صحیح کاربست آن، به نقد عملکرد وی در استفاده از این مبنا پرداخته شده و معلوم می‌گردد وی با روشی غیر علمی از این معیار بهره جسته است.

گزاره «سبّح بحمد ربّک» و مفهوم «تسبیح به حمد» بارها در قرآن کریم تکرار شده است و این تکرار، نشان از اهمیت بالای آن در بینش و منش قرآنی دارد. پرسش از معنای تسبیح به حمد، از ابتدا موردتوجه عالمان و مفسران بوده و آنچه درباره این تعبیر قرآنی بیان شده، عمدتاً مبتنی بر پیش‌فرض‌ها در علم کلام و مبحث صفات الهی بوده است. از این‌رو نمی‌توان فهمی متأخر مبتنی بر دانش کلام را به کلام خداوند نسبت داد. این پژوهش در پی پاسخ به این مسأله است که تسبیح به حمد در قرآن کریم و متناسب با فرهنگ دینی عرب، چه معنای دقیقی داشته است. این پژوهش مبتنی بر روش ریشه‌شناسی و با استفاده از داده‌های زبا‌ن‌های سامی و متون مقدس، پیشینه دو مفهوم تسبیح و حمد را مرور کرده و از این رهگذر به بازخوانی معنای تسبیح به حمد در قرآن کریم پرداخته است. در پایان مشخص شد حمد در گزاره قرآنی «سبّح بحمد ربّک»، نه معنای ستایش که معنای شوق و علاقه را دارد و تسبیح به حمد، حاکی از نوعی ستایش و مناجات مبتنی بر عشق‌ورزی و توجه قلبی است. همچنین تسبیح به حمد برخلاف تسبیح (مطلق)، اشاره به ستایشی غیرمناسکی دارد.

دسته‌ای از روایات آخرالزمانی اسلامی از فردی به نام «ابن‌ صیاد» نام برده‌اند. محدّثان و دانشمندان درباره دجال بودن یا نبودن ابن ‌صیاد از گذشته تا حال به مناقشه پرداخته‌اند. دیوید‌ کوک یکی از آخرالزمان شناس‌های اسلامی، روایات در مورد ابن‌ صیاد را چرخه فرعی روایات دجال عام قرار داده و با روش تاریخ‌گذاری بر مبنای یافت ‌شدن در جوامع حدیثی، به این نتیجه رسیده است که تاریخ این روایات باید در نیمه دوم قرن سوم هجری باشد. این پژوهش با استفاده از همه روش‌های تاریخ‌گذاری مستشرقان، شامل تاریخ‌گذاری بر مبنای کهن‌ترین منبع، سندی و متنی- سندی، به تحلیل و نقد تاریخ‌گذاری کوک بر این روایات پرداخته و با بررسی گزارش‌های تاریخی و روایی، دیدگاه کوک درباره دجال بودن ابن‌صیاد را نقد می‌نماید. نتیجه آن‌‌که، روش تاریخ‌گذاری کوک برای روایات پربسامد درباره ابن‌صیاد، کارآیی لازم را ندارد و در بررسی تاریخی و روایی مشخص‌گردید که با فرض وجود تاریخی، ابن ‌صیاد دجال نیست.

جهاد یکی از ارکان مهم اسلام مورد توجه مفسران و فقها قرار گرفته است. مشهور فقها و بسیاری از مفسران متقدم قائل به جواز یا حتی وجوب دو نوعِ جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی بودند. در یکی دو قرن اخیر به جهت مناسبات گوناگون اجتماعی مانند آزادی عقیده،گروهی از مفسران منکر جهاد ابتدایی هستند زیرا آزادی عقیده و جهاد ابتدایی را در تهافتی آشکار می دانند.گروه دیگر در تبیین خود از جهاد ابتدایی توجیهات و تأویلاتی را ارائه می کنند تا بتوانند از این طریق جهاد ابتدایی را به تأویل جهاد دفاعی برند و در ظاهر تضاد مذکور را حل نمایند. نظرات گروه دوم را می توان در 4 عنوان ذیل قرار داد: 1. جهاد ابتدایی به منزلۀ دفاع از فطرت انسانی 2. جهاد ابتدایی به منزلۀ جنگ پیش دستانه3. جهاد ابتدایی به منزلۀ دفاع برای رفع موانع تبلیغ دین حق 4. جهاد ابتدایی به منزله نفی خرافه و باطل. پژوهش حاضر به این دیدگاه های تأویلی به روش توصیفی _تحلیلی و انتقادی می پردازد و در انتها هیچ یک از آنها را تمام نمی داند؛ زیرا هیچ کدام با مفهوم مشهور جهاد ابتدایی انطباق کامل ندارد و هم چنین نمی تواند آن تهافت یادشده را به خوبی حل نمایند.

در منابع روایی اهل­سنت، روایاتی دربارۀ چگونگی آغاز نزول وحی با طرق متعدد و متون مختلف آمده­ است. در این پژوهش با استفاده از شیوه­های مختلف تاریخ­گذاری احادیث (یافتن در کهن­ترین منبع، تحلیل سندی، تحلیل سندی-متنی)، خاستگاه تاریخی و جغرافیایی و سیر تطور تدریجی این روایات تبیین می­شود.علاوه­براین، یافته­های پژوهش حاکی از این است که برخی از تحریرهای این روایات که به ­دلایل مختلف جعلی تلقی می­شوند، در ابتدا توسط عایشه یا عبیدبن­ عمیر و ابومیسره همدانی، در دو تحریر بسیار متفاوت قبل از سال­های 58، 63 و 68 هجری، در راستای سیاست­های زبیریان و بنی­امیه جعل و در مدینه، کوفه و مکه نشر یافته است. تحریر ابومیسره به دلیل عدم شهرت وی، ارسال روایت وی و کم اهمیت بودن کارکرد آن رواج چندانی نیافت. اما تحریرهای عایشه و عبید که منشأ واحدی دارند، توسط زهری به­صورت گسترده در شام، بصره و مدینه نشر یافت. با توجه به نسبت عایشه و عبید با آل­زبیر و زهری با امویان می­توان گفت مهم­ترین هدف این روایات به هنگام پیدایی فضیلت‌تراشی برای زبیریان، و در مرحلۀ نشر توسط زهری با ایجاد تغییراتی در متن، کاستن از شأن و عظمت پیامبر بوده است.

این کتاب حاصل پژوهشی با رویکرد پدیدارشناختی به تفاسیر کهن امامیه است. مئیر بَراَشر در این کتاب مکتبی متمایز در تفسیر قرآن را معرفی می‌کند که ویژگی‌های عمدهٔ آن عبارت است از تفسیر بر اساس احادیث، تفسیر گزینشی برخی آیات مرتبط با تشیع، علاقۀ اندک به علم کلام و مسائل خاص مربوط به امامت. به عقیدۀ وی، دو مبنای تفسیری مهم بازتاب‌یافته در این آثار، نیاز به تفسیر قرآن و انحصار مرجعیت در تفسیر به ائمه علیهم‌السلام است. نیاز به تفسیر از آنجا نشأت گرفته است که معانی پنهان در قرآن با زبان نمادین و رمزی بیان شده و وظیفۀ این رمزگشایی بر عهدۀ مفسر است. اما اصلی‌ترین روش‌های تفسیر یکی تفسیر بر اساس متغیرات متنی است و دیگری تفسیر بر اساس تمثیل و مجاز. براشر در فصلی مستقل به چگونگی بازتاب مسائل مربوط به امامت، نظیر اعتقاد به عهد ازلی میان خداوند و شیعیان، ویژگی‌های فوق‌بشری و اسرارآمیز عطاشده به امامان مانند علم خدادادی و بی‌نهایت، عصمت از گناه و خطا و شفاعت برای شیعیان، در تفاسیر کهن شیعی و مقایسۀ آن با آثار کلامی سده‌های بعد می‌پردازد.

نشست نقد و بررسی و معرفی کتاب «قرآن و نخستین ادوار تفسیری شیعه امامیه»، نوشته مئیر بَراَشر، شنبه چهارم اردیبهشت با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، سیدمحمدهادی گرامی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و سیدمحمدعلی طباطبایی به‌عنوان منتقد و نصرت نیلساز مترجم اثر در خانه کتاب و ادبیات ایران، برگزار ‌شد. ترجمه فارسی این‌کتاب، اسفند سال ۹۹ به‌قلم نصرت نیلساز و پریسا عسکری سمنانی به‌عنوان یکی از کتاب‌های مجموعه مطالعات اسلامی نشر حکمت منتشر و راهی بازار نشر شد.

این مقاله شامل یک مقدمه و هفت بخش با عناوین مطالعات مسیحی عربی، نویسندگان شرقی یونانی نویس، نویسندگان غربی لاتین نویس، تأثیر جنگ های ترک ها [عثمانی ها]، مطالعات قرآنی در قرن شانزدهم، مطالعات قرآنی در قرن هفدهم و مطالعات قرآنی در قرن هیجدهم است. نویسنده در مقدمه اشاره می کند: از آنجا که قرآن به صورت های گوناگون به آموزه های یهودیان و مسیحیان اشاره کرده است، برخی را می پذیرد، برخی را تصحیح و برخی را به طور کلی رد می کند، قرارگرفتن قرآن در کانون توجه یهویان و مسیحیان از همان آغاز و نیز درگرفتن بحث های جدلی شگفت آور نیست. این رویکرد جدلی در واقع مرحلۀ مقدماتی طبیعی برای شکل گیری رویکرد علمی و واقع بینانه با قرآن در دورۀ جدید بوده است. رویکرد علمی به قرآن، خود معلول دسترسی آسان تر به متن اصلی عربی قرآن از یک سو و تحول مطالعات واژه شناسی عربی در غرب و دستیابی آن به معیارهای مطالعات علمی از سوی دیگر بوده که با نام یوستوس یوسف اسکالیجر ( 1609 ) و توماس ارپینوس ( 1624 )پیوند خورده است.

خداشناسی از موضوعات بسیار اساسی و مهم در قرآن کریم و بیان ائمه علیهم‌السلام است. در موارد فراوانی از آیات قرآن و کلام ائمۀ اطهار به ‌ویژه حضرت علی(ع)، با تعابیر مختلف به راه‌های خداشناسی اشاره شده است. از مهم‌ترین این راه‌ها؛ راه فطرت، راه عقلی – حسی، و راه عقلی _ فلسفی است. از آن­جا که نهج­البلاغه پس از قرآن کریم، ارزشمندترین کتاب هدایت و انسان‌سازی محسوب می‌شود و انعکاس آیات آسمانی قرآن در آن مشهود است، در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و شیوه توصیفی - تحلیلی در بررسی داده‌ها، به تبیین راه‌های اثبات وجود خدا از دیدگاه نهج­البلاغه، سپس تطبیق آن با آیات قرآن می‌پردازیم. نتایج حاصل از تحقیق، نشان می‌دهد که گاهی انسان به‌مجرد توجه به نظام عالم هستی، به حکم عقل فطری، وجود خدای متعال را باور می‌کند و هم­چنین اساس خلقت موجودات و آفریده‌ها، نشان می­دهد که عالم هستی، مسخّر یک موجود مافوق طبیعی است و از نظر عقلی و فلسفی نیز وجود خدا با واسطه اثبات می‌شود؛ این واسطه­ها، یک سری اصول عقلی هستند که ضرورت وجود خدای متعال را ثابت می‌کنند.

ابن عباس صحابی برجستة پیامبر (ص)، از مفسران مشهور است که روایات بسیاری از او در منابع فریقین نقل شده‌است. در عین حال برخی عالمان مسلمان و خاورشناسان به علت نقل برخی روایات متعارض، در وثاقت روایات تفسیری وی تردید کرده اند. در این مقاله با بکارگیری روش کتابخانه ای، اسنادی در استناد به منابع و تحلیل و نقد، با تأکید بر جامع البیان طبری، صحت یا عدم صحت دیدگاه تعارض روایات تفسیری ابن عباس مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده‌است که از حدود 6 هزار روایت وی در جامع البیان، تنها حدود 200 مورد (10%) متعارض است که غالب آن ها (حدود 160مورد) با روش های حل تعارض غیرمستقر و بقیه (حدود40 مورد) با روش های حل تعارض مستقر قابل رفع است. در این مقاله علاوه بر روش های اصولیان در حل تعارض، با توجه به مطابقت چشمگیر روایات تفسیری ابن عباس با روایات اهل‌بیت(ع)، از این مطابقت به مثابۀ عاملی در ترجیح به هنگام تعارض استفاده شده‌است.