جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده ندارد.

در مقالة حاضر، ضمن بررسی مبانی و پیش‌فرض‌های الهیات بوناونتوره، فیلسوف و عارف فرانسیسکن در سة جنبه معرفت‌شناسی (11 مورد) و هستی شناسی و کلامی (11مورد)، نحوة تقریر او از راه آفاقی برای شناخت خداوند و دو راهی که او در آثار خویش تحت عنوان شناخت خداوند «از راه نشانه‌های او» در جهان و شناخت خداوند «در نشانه‌های او» مطرح کرده، بررسی و تجزیه و تحلیل شده است و اثر مهم او در این زمینه، یعنی مسیر نفس به سوی خداوند (به ویژه در فصل مربوط به خداشناسی آفاقی) تشریح و تبیین شده است.

مبانی وجودشناختی و معرفت شناختی فلسفه ملاصدرا اقتضای آن را دارد که مدل توجیه در گزاره های الهیاتی به گونه ای باشد که عوامل درونی و بیرونی موثر بر ایجاد، کسب و شکل گیری باور را به عنوان یکی از شروط توجیه باورها برای وی به رسمیت بشناسد. اندیشمندان مسلمان علم را تصدیق علمی یا همان قول جازم مطابق واقع می دانستند. باور هر گونه اعتقاد جازم است ولی باور موجه و مطابق با واقع نزد ایشان علم است که به روش حضوری و حصولی کسب می شود. در مبحث توجیه تصور غالب بر این است که روش فلاسفه اسلامی از جمله ملاصدرا، مبناگروی سنتی است. در حالی که از اصول اساسی و نظام فلسفی ملاصدرا استنباط می شود او از مبناگروی سنتی عدول کرده و احتمالاً رویکرد مبناگروی تعدیل شده و یا برون گرایی را در مقام اثبات اتخاذ کرده است. طبق نظریه معرفت شناسی ملاصدرا، رابطه نفس با علم، اتّحاد وجودی است و خروج تدریجی نفس از قوه به فعل و شدت یافتن آن با اندیشه و معرفت تحقق پیدا می کند و هر مرتبه که بالاتر می رود به صور علمی کامل‌تری از حیث تجرّد دست می یابد، پس مرتبه وجودی نفس بر نوع معرفت مکتسبه تأثیر دارد. اتّحاد وجودی میان نفس و صور علمی موجب می شود هر معرفت بر نفس بیافزاید و وقتی نفس با معرفت قبلی متّحد شد، کامل‌تر می گردد و می تواند صور علمی مجردتری را دریافت کند و کم کم زمینه کسب باور صادق در نفس ایجاد می شود. طبق نظریه حرکت جوهری، نفس تدریجی الحصول است. پس معرفت تدریجی الحصول است. هر چه نفس کاملتر، صور ادراکی مکتسبه نیز کاملتر. همچنین به علت اتّحاد وجودی نفس با قوا، نفس در بالاترین مراحل کمالی، مجهز به کاملترین قوای ادراکی می شود که باور صادق را دریافت می کند.ملاصدرا فرایندهای حصول معرفت را با توجه به قوای ادراکی موثر بر حصول معرفت به سه فرایند حسّ، خیال و عقل تقسیم می کند و فرایند عقلی را مشتمل بر دو فرایند برهان وکشف و فرایند کشفی را مشتمل بر دو فرایند وحی و الهام می داند و از نظر او درجه اعتمادپذیری هر یک از این فرایندها متفاوت از دیگری است و درجه اعتمادپذیری فرایند بر حصول باور صادق موثر است. استفاده از فرایندهای برهان و کشف و وحی و الهام وابسته است به ویژگی های فاعل شناسا، بنابراین علاوه بر فرایند، بستر و زمینه شکل گیری باور بر حصول باور صادق موثر است. در نتیجه می توان ادعا کرد؛ ملاصدرا علاوه بر ماهیت باور، به ویژگی‌های فاعل شناسا و فرایندهای حصول باور و کارکرد قوای ادراکی در حصول معرفت به عنوان عوامل غیرمعرفتی و بیرونی توجه دارد. نظریه های معرفت شناسی ای که معتقدند؛ علل بیرون از باور در شکل گیری و ایجاد باور موثرند، در زمره نظریه های معرفت شناسی برون گرایانه قرار می گیرند. یکی از مهمترین نظریه های معرفت شناسی برون گرایانه، نظریه اعتمادگرایی فرایندی و قوا و اعتمادگرایی مبتنی بر فضیلت است. البته قابل توجه است نظریه های فضیلت گرایانه را می توان رویکرد سومی در نظر گرفت که مولفه های اصلی نظریه های درون گرایانه و برون گرایانه در آنها اخذ شده است.

چکیدهمعرفت‌شناسی از منظر شیخ اشراق حکیم سهروردی و ملاصدرا به کوششنجمه روستاییشیوه اصلی تحقیق حاضر چنین است که: نحوه حصول معرفت و تطابق ذهن و عین از منظر شیخ اشراق و ملاصدرا چگونه است؟ معرفت از مسائل مهم حکمت اشراق است. معرفت در نظام حکمت اشراق به واسطه " اضافه اشراقی" بین مدرِک و مدرَک صورت می‌گیرد. نور در این حکمت اساس شناخت است. به این معنی که حضور و ظهور، اساس ادراک بوده و علم اشراقی نیز ناظر به این معنی است. هم‌چنین، از آن‌جا که در حکمت صدرائی معرفت، گونه‌ای از وجود است. بنابراین، بسیاری از مسایل معرفت‌شناسی در گرو هستی‌شناسی معرفت است؛ در این پژوهش پس از کلیات بررسی می‌شود که هر دو فیلسوف دستیابی به شناخت را ممکن می‌دانند. هم‌چنین شیخ اشراق علم را حصول اضافه اشراقیه می‌داند و در علم به جزئیات و صور خیالیه طرف اضافه نفس را عالم مثال منفصل می‌داند و در علم به کلیات طرف اضافه را عقول عرضیه و مثل نوریه می‌داند. علم حق به اشیاء و به ذات خود و علم نفس به ذات خویش و هم‌چنین تعقل جواهر مجرد کیف نفسانی نیست. لذا در علم به غیر آن هم در علم انفعالی صورت علمیه ملازم با فعل و انفعال نفسانی و اضافه به خارج است. لذا نفس در تکامل جوهری به اعتبار تجرد برزخی، متصل به عالم مثال شده و صور خیالی را شهود می‌کند. صور عقلی رشح وجود عقل مجردند و مرتسم در نفس نمی‌باشند و نفس در مقام صعود به عالم مجردات با عقل مجرد و مثال نوری متحد شده و در نتیجه این اتحاد حقایق و معارف کلی را شهود می‌نماید. هم‌چنین تطابق ذهن و عین در دو مقام علم نفس به ادراکات حسی، خیالی و عقلی است. سهروردی معتقد است ادراک حضوری را که به اضافه اشراقی حاصل می‌شود، مجال غیبت در آن نیست و درباره ادراک شیء غائب از انسان بیان می‌کند که صورت و مثال حقیقت آن در انسان حاصل می‌شود. اما بنا بر اصالت وجود، علم حصولی در سایه علم حضوری تحقق می‌یابد و علم حضوری به قوا و آلات است که مبدأ علوم حصولی است. هم‌چنین شیوه تحقیق حاضر به روش توصیفی - تحلیلی است.کلید واژگان: علم و معرفت، علم حضوری و حصولی، اتحاد عاقل و معقول

اخلاص پاکی و زدودن هر گونه آلودگی و آمیختگی است و اخلاص برای خدا همان تصفیه اندیشه و وارستگی ذهن از غیر خداست که باعث تقرب به سوی معبود است.از آنجا که نیت روح و حقیقت اعمال است و پاداش و جزا به آن تعلق می‌گیرد چنانچه برای خدا خالص باشد ستودنی و اگر با اغراض دنیوی آمیخته باشد نکوهیده است. منظور از بی‌غرضی، بی‌هدفی در اعمال اخلاقی نیست بلکه افعال اخلاقی نباید با اهداف پست و زبون آلوده شوند و انگیزه فقط خدا باشد و نیت با غیر خدا مشترک نگردد. باید دانست که نیت خالص شرط قبولی افعال اخلاقی است که برکات و نتایج فراوانی به همراه دارد از جمله تأمین سعادت دنیا و آخرت انسان، ترفیع مقام انسان، تثبیت نفس، چشم‌پوشی از مشتهیات نفسانی، هدایت در مسیر مستقیم و کسب توفیقات ویژه الهی.اما کمال اخلاص برای خدا از منظر امام علی (علیه السلام) در نهج‌البلاغه نفی صفات از اوست. زیرا توصیف خدا نشانه جهل به اوست و ذات خدا مقرون به چیزی دانسته شده پس در مفهوم خدا دو امر گنجانیده شد، یکی ذات و دیگری صفات که موجب کثرت و دوگانگی در توصیف خدا خواهد شد.ملاک حسن و قبح افعال اخلاقی نبی یا ولی است که متصل به عقل کل می‌باشد، فعل حسن یا قبیح در فاعل خود اثر مثبت یا منفی دارد و در صورت تکرار ملکه نفسانی می‌گردد و چون ایمان ریشه عمل صالح است پس عمل بدون ایمان به مقصد نمی‌رسد و مطابق قرآن کریم ایمان و عمل صالح لازم و ملزومند و معرفت واقعی آن است که آدمی را به انجام تکالیف وادار کند.

چکیده ندارد.

چکیدهبررسی اوصاف انبیا در قرآن کریمبه کوششزهرا زیلاب پوریکی از محور‌های اصلی قرآن کریم در تعلیم و تربیت ، معرفی برترین و کامل‌ترین اسوه‌های انسا‌نی ؛ یعنی پیامبران ا‌لهی است که در خلال تبیین سیره‌ی علمی و عملی آنان ، فضایل و اوصاف متعددی را برای آنان ذکر می‌کند . بسیاری از این اوصاف ، در همه رسولان مشترک است ، اما برخی از این اوصاف در بعضی از آنان به نحوی خاص ، جلوه‌گر است . تحقیق حاضر گامی است در جهت تبیین اوصا‌ف مشترک و خاص انبیای ا‌لهی (علیهم ا‌لسّلام) . به این منظور اوصاف و ویژگی‌های پیامبران را که در سور متعدّدی از قرآن کریم پراکنده است ، استخراج نموده و ضمن دسته‌بندی اوصاف به عام و خاص و ارائه‌ی میزان فراوا‌نی و کاربرد هر وصف در قرآن کریم ، به شرح و توضیح اوصاف پرداخته‌ایم . ‌هم‌چنین در این پژوهش در پیِ آن بوده‌ایم که مقایسه‌ا‌ی بین اوصاف انبیا صورت بگیرد تا از این رهگذر ، برجسته‌ترین اوصاف تمامی پیامبران ، تفاوت‌ها و اشتراکات آنان ، و نیز اختصاصی‌ترین صفتی که هر یک از پیامبران با آن ظهور کرده‌ و مظهر جمال و یا جلال ا‌لهی گشته‌اند ، روشن بشود . از مهم‌ترین دستاورد‌های این پژوهش آن است که ؛ پیامبران اولوا ا‌لعزم نسبت به سایر انبیا ، اوصاف بیشتری برایشان ذکر شده‌است ، و از بین آنان ، بیشترین اوصاف از آنِ افضل پیامبران ، یعنی پیامبر اسلام (ص) است که 116ویژگی می‌باشد . بعد از پیامبر خاتم (ص) ، حضرات ابراهیم ، موسی ، عیسی و نوح (علیهم ا‌لسّلام) به ترتیب ، بیشترین اوصاف را به خود اختصاص داده‌اند . دستاورد مهم دیگر این‌که ؛ از میان تمامی اوصا‌ف انبیا ؛ صرف نظر از عام و یا خاص بودن ، برجسته‌ترین و پُرکاربرد‌ترین وصف ، موحّد بودن است که میزان فراوا‌نیِ آن ، 142 مورد است . اوصا‌فی چون : علم و معرفت ، عبودیّت و عبادت ، ا‌نذار ، رحمت و شفقت ، که با احتساب موارد لفظی و مفهومی (برداشت ضمنی از آیات) به ترتیب دارای فراوا‌نیِ 124 ، 118 ، 90 و 79 می-باشند ، در رده‌های دوّم تا پنجم قرار دارند . در اهمیّت این اوصاف همین بس ؛ که توحید ، اصل اساسی ادیان ، و گوهر وجود ا‌نسان و نردبان ترقّی او‌ست ؛ معرفت و عبادت غایت خلقت‌‌ است ؛ و انذار و رحمت ، نقش اساسی و کلیدی در پیشبرد اهداف رسا‌لت انبیا داشته‌‌ است . از دیگر نتایجی که از مقایسه‌ی اوصاف انبیا بدان دست یافتیم این است که ، شبیه‌ترین پیامبران به یکدیگر ، حضرت عیسی و یحیی (علیهما ا‌لسلام) هستند که به لحاظ کمّی و کیفی ، برخی از اوصا‌ف‌شان دقیقاً همسانند . البته انبیای اولوا ا‌لعزم نیز دارای اشتراکات قابل توجهی می‌باشند . هم‌چنین پیامبرا‌نی که نسبت نزدیک با یکدیگر داشته‌اند (پدر و پسر ، برادر) ، مانند ابراهیم و اسماعیل ، یعقوب و یوسف ، داوود و سلیمان ، زکریّا و یحیی ، موسی و هارون (علیهم ا‌لسّلام) ، در مقایسه با دیگر انبیا ، اشتراکات بیشتری را از نظر اوصاف و ا‌لقاب دارا می‌باشند . شایان ذکر است که اغلب اوصاف انبیا (ع) اکتسابی است ، چرا که آنان همانند سایر انسان‌ها دارای اراده و اختیارند و اوصاف غیر اکتسابی ، به دنبال ظهور لیاقت‌شان و به عنوان پاداش ، و بخشی نیز به عنوان زمینه‌ی نبوّت به آنان عطا شده است .کلید واژه‌ها : قرآن کریم ، انبیا ، رسولان ، اوصا‌ف ، وصف ، مظهر .

الخير المحض که در اصل خلاصه‌ای است از کتاب THE ELEMENTS OF THEOLGYاثر پروکلس از جمله آثاری است که در جريان نهضت ترجمه از زبان يونانی به عربی برگردانده شده است. رئوس کلی مطالب کتاب را بحث‌هايی پيرامون عليت، ويژگی‌های مبدأ اول، نحوی فاعليت مبدأ اول و مراتب هستی تشکيل می‌دهند دغدغه ی اصلی مولف کتاب توضيح چگونگی کثير شدن واحد با تاکيد بر نقش واسطه‌ها است همچنين تفکری وحدت گرا بر روح کلی کتاب حاکم است و همين امر اين اثر را رنگی عرفانی بخشيده است ديدگاه‌های فلاسفه‌ی اسلامی اعم از حکمای مکتب اشراق، مشاء و متعاليه دارای شباهت‌های فکری قابل توجه‌ی با اين اثر هستند و همين امر زمينه‌ی تطبيق آثار مکاتب بزرگ فلسفه‌ی اسلامی با اين اثر نوافلاطونی را فراهم آورده است در اين نوشتار سه اثر اشارات و تنبيهات شيخ الرئيس، حکمت الاشراق شيخ شهاب الدين سهروردی و شواهد الربوبيه صدرالمتالهين مورد بررسی قرار گرفته است و نقاط اشتراک و افتراق هر اثر با کتاب الخير المحض در سه موضوع کلی عليت، نحوی فاعيت مبدأ اول و مراتب هستی بيان گرديده است.

موضوع این مقاله علم پیشین الهی و ارتباط آن با فعل اختیاری انسان است. در این راستا، ماهیت و روش پیش بینی در بشر مورد دقت و بررسی قرار گرفته، مشخص می گردد که علم به فعل اختیاریِ آیندة دیگران، با علوم عادیِ بشری، ذاتاً ممتنع است. همچنین، حقیقتِ وجدانیِ اختیار از یک طرف، و عمومیت علمِ ازلیِ الهی از طرف دیگر مورد تأکید قرار می گیرد و بیان می گردد که حتی برخی افراد بشر، پیشاپیش از برخی افعال اختیاری آینده خبر داده اند. و صدق آن نیز آشکار شده است. نتیجة نهاییِ حاصل از این مباحث، این است که آگاهیِ ازلیِ خداوند متعال از افعال اختیاری بندگان از یک طرف، و امتناع ذاتیِ پیش بینیِ افعال اختیاری با علوم بشریِ مخلوقی از طرف دیگر، اثبات می کند که علم خداوند متعال، ذاتاً با علوم مخلوقیِ بشری متباین است. بر این اساس، تمام پیش بینی های افعال اختیاری در بشر نیز، به ناچار مبدأ غیر مخلوقی داشته و صرفاً به اِخبار خداوند متعال، از علم خویش باز می گردد.