آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هدف: در منظومة فکری رهبر انقلاب، تعصب و جمود، از آسیبهای خطرناک در پژوهشهای علمی به حساب می‌آیند. هدف از انجام این تحقیق، کشف دیدگاه مقام معظم رهبری دربارة تحجّر علمی، چیستی، ابعاد و پیامدهای آن بود. از اهداف دیگر آن، روگردانی از موانع توسعة علمی کشور و به خصوص تحول بنیادین در علوم انسانی بود. روش: در این تحقیق با روش تبیینی- تحلیلی، ضمن اکتشاف نظرات رهبر انقلاب دربارة تحجّر علمی، به بایدها و نبایدهای نواندیشی علمی اشاره شد. روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌ای و در استکشاف دیدگاه، از توصیف تبیین بهره برده شد. یافته‌ها: مبتنی بر بیانیة گام دوم انقلاب، دانش‌ آشکارترین وسیلة عزّت و قدرت یک کشور دانسته شده و نیاز کشور به جوشاندن چشمة دانش اعلام شده است. لذا برای تحقق امور یادشده باید از هنجارها و ناهنجارها، بایدها و نبایدهای لازم در حوزة علم و دانش مطلع باشیم. تحجّر علمی یکی از این ناهنجارهاست که باید از آن برحذر ماند. بر اساس یافته‌های تحقیق، تولید علم نیازمند جرأت نوآوری داشتن و رهایی از قید و زنجیرهای جزمی‌گرایی و تحجّرگرایی علمی دانسته شد. نتیجه‌گیری: از میان عناصر دخیل در اخلاق پژوهش، اجتناب از تحجّر علمی است. آسیبهای متعددی برای این ناهنجاری اخلاقی بیان شد که رکود، رخوت، سکون علمی و مقابله با هرچیز نو و بدیع از مهم‌ترین آنها بودند.

در ادیان الاهی – به‌ویژه دین اسلام و مذهب تشیع _ نسبت به متون دینی، به طور کلی، با دو نگرش و رهیافت مواجه هستیم: «نص‌‌گرایی» و «عقل‌‌گرایی». جریان نص‌گرا، در فهم دین محوریت و اصالت را به متن داده و بر فرع و حاشیه بودن عقل تأکید می‌‌کند و جریان عقل‌‌گرا (اعتدالی)، ضمن پایبندی به متن، برای عقل نیز شأن کشف معارف دینی قائل است. حوزه علمیه قم در سده اخیر، شاهد حضور این دو جریان در صحنه مهدویت‌‌پژوهی بوده است. جریان عقل‌‌گرای اعتدالی با نقد تک‌‌ساحتی بودن روش نص‌‌گرایان افراطی، بین عقل و متن و پایایی و پویایی باورداشت مهدویت پیوند و آشتی برقرار کرده و مبارزات علمی بر جریان نقل‌‌گرای افراطی غالب شد. پژوهش پیش‌رو، از آن‌جا که به دنبال کشف بروندادهای غلبه جریان عقل‌‌گرایی اعتدالی بر نص‌‌گرایی افراطی حوزه علمیه قم در مهدویت است و به توصیف و تحلیل نتایج غلبه تفکر عقل‌‌گرایی بر نص‌‌گرایی در آن آموزه می‌پردازد، و بر مطالعات کتابخانه‌‌ای و اسنادی مبتنی است؛ از نظر روش اجرای تحقیق، توصیفی _ تبیینی خواهد بود.

اندیشه «اخباری» بعد از شکل‌‌گیری تاکنون در میزان تأثیر بر اندیشه عالمان شیعی نوسان داشته است. به‌ظاهر، با مجاهدت عالمان اصولی، رویکرد اخباری از صحنه تفکر فقهی رخت بربسته است؛ اما واقعیت آن است که این جریان، هم به لحاظ بینشی و هم از نظر کنشی تأثیر خود را برجای گذاشته است. این نگره، در مسئله مهدویت، حضور و تأثیر خود را بر عالمان شیعی به شکل جدی نشان داده است. این تحقیق به تأثیر کنشی و رفتاری اندیشه اخباری بر حوزه مهدویت در دوران معاصر در میان شیعیان اشاره می‌کند. یافته اصلی پژوهه حاضر آن است که معرفت دینی ظاهرگرایانه اخباری، هم بر کنش فردی و هم بر کنش اجتماعی شیعیان اثر دارد. اجتناب از مسئولیت‌‌های اجتماعی، بیان مباحث غیر ضروری، همچون نقل خواب، احوال شخصی امام زمان؟عج؟ و ملاقات‌‌گرایی، عزلت‌گزینی، اخذ تاکتیک سکوت دربرابر تحرکات مستکبرانه غرب؛ ازجمله اثر کنشی اندیشه اخباری است. همچنین به دلیل همین دیدگاه اخباری، اساساً این اندیشه با حضور زنان در جامعه به عنوان فعالیت‌های اجتماعی در مورد زمینه‌سازی ظهور مخالفت می‌کند. پژوهش پیش‌‌رو با روش توصیفی- تحلیلی به سنجش اثرگذاری اندیشه اخباری در سلوک و زندگی فردی و اجتماعی برخی از شیعیان معاصر پرداخته است.

جامعیت قرآن که خود ذیل بحث کارکرد و قلمرو دین مطرح می‌شود، از دیرباز به عنوان یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن مورد توجه متفکران و قرآن‌پژوهان اسلامی بوده است؛ اگرچه مصرف اصطلاح «جامعیت قرآن»، محصول دوران اخیر به حساب می‌آید، اما محتوای آن با عناوینی مانند علوم مستنبط از قرآن مورد توجه بوده است. مفسران و متکلمان مسلمان در اصل جامعیت قرآن در عرصه هدایت و تأمین نیازهای بشر برای هدایت، اختلافی نداشته؛ اما در مصداق و کیفیت و قلمرو جامعیت قرآن و احکامش وحدت نظر ندارند. در حوزه اخیر شاهد سه رویکرد اعتدالی، حداکثری و حداقلی هستیم. صادق بلعید در کتاب «القرآن و التشریع» با نفی رویکرد حداکثری و اعتدالی، مفاهیم و معارف قرآن را فردی و مربوط به حیات اخروی انسان می‌داند. یافته تحقیق بر آن است که وی علاوه بر نادیده گرفتن آیات فروان قرآن که صراحت در نگاه و دخالت دین در مناسبات اجتماعی دارد، حتی سابقه عملی حضور نبی مکرم اسلام را در این حوزه نادیده می‌انگارد. در این مقاله با روش تحلیلی و اسنادی، و با رویکرد انتقادی به بررسی دیدگاه بلعید در این کتاب پرداخته و از رهیافت اعتدالی در حوزه جامعیت قرآن دفاع می‌کنیم.

شیعه در اعتقادهای خود، به مسئله رجعت باور دارد، اما اهل سنت نسبت به آن بی اعتقاد است. متفکران شیعه برای اثبات این عقیده به ادله متعددی تمسک کرده اند، از جمله به متون دینی اعم از آیات قرآن و روایات معصومان ^ ، عقل و اجماع. این امور به انضمام واقعیت های تاریخی در اقوام گذشته ، امکان رجعت را اثبات می کند. در میان ادله نقلی، برخی آیات اثبات کننده این باور در آخرالزمان است. به نظر مفسران شیعه در رأس این آیات، آیه 83 سوره نمل قرار دارد که در عرف قرآن پژوهان شیعه به آیه اثبات کننده رجعت در زمان ظهور حضرت مهدی # مشهور است، اما در برابر، مفسران عامه به نقد دیدگاه عالمان شیعی پرداخته اند. در این تحقیق با رویکردی تحلیلی به بررسی موشکافانه دیدگاه مفسران فریقین در مدلول آیه فوق پرداخته و در ادامه نظر مفسران اهل سنت را به نقد کشیده است.

از نظر ملاصدرا تناسخ یک تناقض فلسفی است و امکان وقوع ندارد. او که نفس را ادامه حرکت طبیعی جسم می داند، اثبات می کند که اساسا معقول نیست نفس کسی از آن دیگری شود. مطابق اصل حرکت جوهری در فلسفه صدرایی، نفس، جسمانیه الحدوث است و به تدریج و هماهنگ با آن رشد می یابد و فعلیت و صورت پیدا می کند. زمانی که در این دنیا به استکمال رسید، از بدن جدا می شود و به عالم برزخ می رود. بنابراین ممکن نیست نفسِ فعلیت یافته به حالت قوه بازگردد و از آن بدن دیگری شود. پس تناسخ به معنی بازگشت نفس به بدن انسان و غیر آن، محال است. در نتیجه ارایه تحلیلی از برهان صدرا بر این امر ضرورت دارد.رویکرد این نوشتار تحلیل و بررسی برهان ملاصدرا در ابطال تناسخ است

روش شناسی فهم نصوص دینی از مسائل اساسی روش شناسی مطالعات دینی است؛ به این معنا که برای فهم نصوص دینی از چه ابزراها و رویکردها و رهیافت هایی می توان بهره گرفت. در این میان عقل در فهم متن، از موضوعیت خاصی برخوردار است. درباره نقش عقل در فهم نصوص دینی، همواره بین متفکران اسلامی، اعم از نص گرایان و عقل گرایان اختلاف بوده است. نص گرایان برای عقل در فهم متن مقدس اعتبار چندانی قائل نیستند و دربرابر عقل گرایان، برای آن حجیت و اعتبار قائل اند. آیا غزالی در روش فهم نصوص دینی با مشی عقل گرایی طی مسیر می کند یا با روش نص گرایی؟به لحاظ روشی بین این دو نگاه تعارض به نظر می رسد. یعنی نمی توان هم به نص گرایی تمایل داشت و هم عقل گرایی را پذیرفت. راه جمع این دو چیست؟ غزالی ازجمله متفکرانی است که بین این دو جمع می کند. در این تحقیق روش تجمیع غزالی را بررسی خواهیم کرد.

روش‌شناسی فهم نصوص برای استخراج مفاهیم مختلف از دین بسیار اهمیت دارد. روش‌ها و رهیافت‌ها و رویکردهای مواجهه با متون دینی متعدد است. چگونه می‌توان به فهم نصوص دینی دست یافت؟ از چه راهی می‌توان مراد مولف متن را به‌دست آورد؟ این کار چه مقدماتی دارد و باید چه مراحلی را طی نمود؟ تحقیق پیش‌رو به دنبال آن است تا الگوی پژوهشی غزالی را در به‌کارگفتن ابزارها و رهیافت‌ها در فهم نصوص دینی نشان دهد. او درباره فهم معانی آیات و روایات در آثار خود مطالبی بیان می‌کند که با بررسی و تحلیل آنها می‌توان به روش‌شناسی فهم متن، از دیدگاه وی پی برد. از نظر او به‌مانند بیشتر متفکران اسلامی می‌توان با به‌کارگیری روش‌های خاصی، به فهم صحیح از نصوص دینی راه یافت. مراد از روش‌شناسی غزالی در فهم نصوص دینی بررسی رویکردها و روی‌آوردهای وی در فهم متون دینی است. ضمن اینکه باید دید آیا وی در این روش، توانسته است یک الگوی پژوهشی ارائه دهد تا دیگران نیز بتوانند براساس آن در این مسیر گام بردارند و به فهم روشمند از نصوص دینی به‌مانند خود او نائل آیند؟

شناخت امام در عرصه‌های مختلف همواره دغدغه دانشمندان اسلامی به‌ویژه حکیمان و متکلمان بوده است. به‌یقین یکی از مهم‌ترین منابع برای شناخت امام، زیارت جامعه کبیره خواهد بود. ویژگی ممتاز این زیارت تبیین دقیق و صحیح ارتباط امام با اصول محوری چون توحید، نبوت و معاد است. این زیارت از نظر سند و دلالت در طول تاریخ مورد اهتمام قرار گرفته و شرح‌های مختلفی به زبان فارسی و عربی برآن نگاشته شد. با وجود این شروح، تحقیقی که مستقلاً آموزه‌های امام‌شناسی را در این زیارت بیان دارد، موجود نیست. به‌همین جهت این تحقیق در صدد اصطیاد این آموزه‌ها از زیارت جامعه است. براین اساس ویژگی‌های امام را با تمرکز بر دو صفت علم و عصمت در این زیارت دنبال خواهیم کرد. همچنین نقش پررنگ امام با توحید، نبوت و معاد بیان خواهد شد. از طرفی تأثیر امام در روابط اجتماعی امت و ارتباط امت با امام معصوم× از دیگر موضوعات این تحقیق به‌حساب می‌آید. براساس فرازهای زیارت جامعه کبیره می‌توان گفت که خداوند این دو صفت بارز یعنی علم و عصمت را در حد اعلی و هم‌سنگ با پیامبر اسلام| به اهل‌بیت^ اعطاء کرده و ایشان را مظاهر کامل برای آنها قرار داده است. براساس فقرات این زیارت، بهترین و کامل‌ترین مسیر برای شناخت صفات خداوند، راهی است که ائمه^ بیان نموده‌اند. ایشان همان سلاله پاک نبوت بوده که در دو حیطه حقیقی و حقوقی وارث به‌حق پیامبر اسلام| هستند. همچنین ائمه^ نقشی بسیار مهم در ارتباط دو اصل امامت و معاد داشته که نتیجه آن فرجام نیک ابدی و سعادت اخروی در پرتو اطاعت از ایشان است. از طرفی در این تحقیق به اثبات می‌رسد که ائمه^ در روابط اجتماعی حکم رئیسی را داشته که هدف نهایی او هدایت جامعه و به کمال رساندن انسان‌ها در دنیا و آخرت است. با توجه به فرازهای زیارت، با روش توصیفی- تحلیلی، ناظر به شروح نگاشته شده و تحلیل خود نویسنده به امام‌شناسی در حوزه‌های یاد شده خواهیم پرداخت.

از روش‌های مطرح در فهم قرآن، روش تأویل است. اگرچه هم در رهیافت سمانتیکی و هم در رهیافت هرمنوتیکی از این روش استفاده می‌شود، ‌اما تفاوت‌های جدی میان این دو وجود دارد. متفکران و مفسران اسلامی که از رهیافت سمانتکی تبعیت می‌کنند، خود مواجهه یکسانی با روش تأویل ندارند. عده‌ای به نفی کلی آن و دسته‌ای به پذیرش حداکثری این روش نظر دارند. البته برخی نیز در حد میانه از روش اعتدالی در به‌کارگیری از آن در تفسیر و فهم قرآن بهره می‌گیرند. معتزله هم در مباحث کلامی و هم در مباحث تفسیری از روش تأویل فراوان بهره برده‌اند. از سوی اشاعره و امامیه به رویکرد آنان نقدهایی صورت گرفت. در میان متکلمان شیعی معاصر استاد جعفر سبحانی علاوه بر مباحث مستقل در حوزه تأویل به رویکرد دیگر متفکران اسلامی نیز نظر داشته و با نگاه انتقادی به تحلیل دیدگاه آنان می‌پردازد. از جمله این مواجهه با معتزله و رویکردشان در عرصه تأویل است. یافته اصلی تحقیق آن است که ایشان ضمن پذیرش اصل روش تأویل، اما افراط در آن را از آسیب‌های عرصه فهم دینی می‌دانند. در این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی به ضرورت و جایگاه تأویل نزد ایشان اشاره و مواجهه ایشان با تأویل اعتزالی را دنبال خواهیم کرد