آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پایان نامه پیش رو با عنوان بررسی تطبیقی اسباب نزول در تفسیر طبری وابوالفتوح رازی از مطلوبترین نوع پژوهش بلحاظ مقایسه وتطبیق درحیطه موضوع پژوهی می باشد که تلاش اکثر قرآن پژوهان حال حاضر معطوف به مقارنه، تطبیق ومقایسه بین آثار تألیفی قدما درحوزه اسلامی و قرآن است.این تحقیق درچهار بخش تنظیم شده است: نخست به کلیات تحقیق واشاره ای مختصر به بحث اسباب نزول پرداخته شده وسپس بخش دوم با عنوان آشنایی با طبری وابوالفتوح رازی وجایگاه تفسیری آنان که سعی شده به اختصار در مورد این دو شخصیت تفسیری که یکی مذهب سنی ودیگری شیعه را برگزیده، مطالبی ارائه شود.برای رسیدن به هدف اصلی این نوشتار در سه بخش بعدی تنظیم شده که بخش سوم با تطبیق روایات سبب نزول دردو تفسیر به سه فصل جایگاه واهمیت اسباب نزول از نگاه این دو مفسر،منابع روایی جامع البیان وروض الجنان در ارائه روایات، سبک پرداختن دو مفسردرنقل اسباب نزول آیات قرآن کریم با ذکر مصادیق آن، اشتراک وافتراق طبری وابوالفتوح رازی بدست آمد.در این بخش تمایز روش طبری دراهتمام به طرق روایی یا سلسله سند به نقل از صحابه وتابعین بخصوص عبدالله بن عباس ونیز روایات سبب نزول متعدد آیات نسبت به ابوالفتوح مشهود است.تفاوت درروش تفسیری وگرایش مذهبی دو مفسر موجب شد که بخش چهارم به روش تحلیل ونقد روایات سبب نزول در دو اثر تفسیری اختصاص یابد براین اساس تلاش شده با بیان نمونه هایی سبک بررسی روایات از منظر عموم وخصوص سبب نزول، سیاق وظاهر آیه،مبانی عقیدتی ومذهبی ونیز سند روایات در دو تفسیر بدست آید.نتیجه ای که از مباحث گذشته گرفته شد، افتراق اصلی دو مفسر در گرایش به مذهب شیعه وسنی وتحت الشعاع قرار دادن آثار خود بر موضوع مذهب، نگارنده را برآن داشت تا در بخش پایانی با عنوان جایگاه سبب نزول وارده در شأن اهل بیت ، آیاتی را مورد بررسی قرار دهد که به جایگاه وفضایل امام اول شیعیان وفرزندان مطهرش در قرآن اشاره دارد، لذا ابن جریر بنا به پایبندی به مذهب خود توجه کمتری به آیات شریفه مثل آیه 55 سوره مائده داشته و در مقابل شیخ ابوالفتوح رازی مفسر مشهور شیعه در قرن ششم هم به آیات کلیدی مثل آیه تطهیر و ولایت وغیره اشاره دارد وهم از جایگاه حقه ولایت امامان مذهب خویش دفاع می کند.

شرح فارسى شهاب الاخبار(كلمات قصار پيامبر خاتم(ص)، اثر قاضى، ابوعبداللَّه، محمّد بن سلامة بن جعفر بن علىّ بن حكمون مغربى قضاعى، محدّث معروف متوفّى به سال 454ق، است، ليكن چون آغاز و انجام آن ناقص است، معلوم نمى‌شود كه شارح كيست؛ همين قدر معلوم مى‌شود كه وى، شيعه اثنا عشرى بوده و به سال 690ق، آن را به رشته تحرير آورده است. از ملاحظه كتاب برمى‌آيد كه از آثار نفيس باستانى است و خصائصى را كه نوعا كتب مؤلّفه در آن عصر واجدند، آن نيز واجد است. مؤلف كتاب، با شيخ الطائفه، ابوجعفر، محمّد بن حسن طوسى و أقران او معاصر بوده است، هدف قاضى قضاعى در اين كتاب آن بوده كه كلمات قصار پيغمبر خاتم(ص) را جمع كند. مطالب مورد نظر، در ضمن سه امر ذكر مى‌شود: 1- اهميّت «كتاب شهاب الاخبار»؛2- اهميّت شرح حاضر؛3- سبب چاپ كتاب. سپس، شارح، مختصرى از شرح حال سيد جلال‌الدّين محدّث ارموى را آورده و در ادامه، طى 7 باب به ترجمه كتاب پرداخته است. در اين كتاب، هزار كلمه از وصايا و مواعظ و حكم و امثال كه از زبان درفشان آن حضرت جارى شده، جمع آمده؛ كلماتى كه مؤلف از مشايخش شنيده و چون أمارات صحت ورود همه آنها، از وجوه الفاظ ظاهر است، حاجت به ذكر اسناد نديده است. براى سهولت مطالعه و پيدا كردن مطالب، محتواى كتاب را باب‌بندى نموده تا هر كه، هر چه خواهد به آسانى بيابد و بى‌رنج تصفّح و زحمت تفحّص به مقصد رسد و به محلّ نقل خبر ره برد، بعد دويست كلمه ديگر نيز به آن افزوده تا مجموع، شامل يك هزار و دويست كلمه باشد، آن‌گاه ادعيه‌اى را كه از آن حضرت مأثور است، در خاتمه كلمات آورده و آن را با اين ترتيب به انجام رسانده است. كتابى نيز مستقلا در اسانيد همه آنها نوشته تا هر كس كه خواهد از اسناد اين روايات با خبر شود، به آن رجوع كند. بايد دانست كه اين شرح، علاوه بر آنكه شرح بر كلمات پيغمبر اكرم(ص) است و از آن جهت شرافت بسيار مهمّى را حائز است، فى حدّ نفسه نيز داراى ارزشى بسزا و قدر و قيمتى غير قابل سنجش است، زيرا به روش و اسلوب فارسى سليس شيواى شيرين قرن هفتم هجرى به رشته تحرير آمده است و پختگى و حلاوت نثر فارسى آن عصر محتاج به شرح و بيان نيست و خصائصى را كه نوع كتب مدوّنه و مؤلّفه آن عصر واجد است، اين كتاب شريف نيز واجد است. اين كتاب، در عين حال كه شرح احاديث است، صورت امالى‌هاى قرن ششم را دارد؛ توضيح اين اجمال آنكه امالى‌هاى قرن پنجم و ششم را هر كه مطالعه كرده باشد، مى‌داند كه مؤلّفان آن قبيل امالى‌ها، هر حديثى را كه عنوان مى‌كنند، بعد از ترجمه آن و بحث در جهات ادبى آن، به مناسباتى، طبق مضمون «الكلام يجرّ الكلام»، فوايد ديگرى را نيز در ذيل آن درج مى‌كنند كه برخى از آنها بسيار ذى قيمت و مهمّ مى‌باشد و چون اين كتاب، تا حدّى شبيه به اين قبيل امالى‌هاست، پس خواننده آن مانند خوانندگان آن امالى‌ها، ضمن مطالعه به مطالبى برمى‌خورد كه انتظار و ترّقب آنها را نداشته است؛ از اين جهت، اين كتاب، بسيار ارزنده است و قابل ملاحظه مى‌باشد؛ مخصوصاً براى افراد شيعى مذهب، زيرا گاهى مطالب بسيار لطيف مذهبى را به ايشان مبذول مى‌دارد. اين كتاب، در ميان خاصّه و عامّه معروف و مشهور است و گروهى از علماى شيعه و سنى به شرح آن پرداخته‌اند؛ از جمله علماى خاصّه، عالم بزرگوار، سيّد ضياء الدّين فضل اللَّه بن علىّ بن عبيد اللَّه حسنى راوندى است كه شرحى بر آن نوشته و موسوم به «ضوء الشّهاب فى شرح الشّهاب» ساخته است و مجلسى(ره)، در «بحار الانوار» از اين كتاب، بسيار نقل كرده است و از آن جمله است شيخ بزرگوار أفضل الدّين، حسن بن علىّ بن احمد ماه‌آبادى كه منتجب الدّين، در فهرست خود، او را با عبارت «انّه علم فى الادب، فقيه»، معرّفى كرده و از جمله آثار او، شرح شهاب را نيز نام برده است. از آن جمله، برهان الدّين، ابوالحارث، محمّد بن ابى الخير، علىّ بن ابى سليمان ظفر حمدانى است كه منتجب الدّين، در فهرست خود، شرح شهاب را نيز ضمن ساير آثار او ياد كرده است. از آن جمله، قطب الدّين، سعيد بن هبة اللَّه راوندى است كه منتجب الدّين، در فهرست، در ترجمه او گفته: قطب راوندى، شرحى بر «شهاب الاخبار» نوشته و آن را، «ضياء الشّهاب فى شرح الشّهاب» ناميده است. از آن جمله، شيخ ابوالفتوح، حسين بن علىّ بن محمّد خزاعى است كه منتجب الدّين، در فهرست، در مقام ذكر آثار او گفته است: او را شرحى است بر «شهاب الاخبار» موسوم به «روح الاحباب و روح الالباب فى شرح الشهاب» و ابن شهرآشوب نيز در «معالم العلماء»، اين كتاب را از آثار وى شمرده است و به جز اين پنج تن، افراد ديگرى نيز از علماى شيعه به شرح آن پرداخته‌اند.

‫روش شناسي تفاسير يكي از دانش هاي مرتبط با پژوهش هاي قرآن شناختي است كه در دهه هاي اخير در ميان محققان و قرآن پژوهان جايگاه خاصي يافته است. از اين لحاظ، دو تفسير شيعي «روض الجنان و روح الجنان» و «منهج الصادقين في الزام المخالفين» را مي توان در زمره تفاسير جامع تلقي كرد. يعني تفاسيري كه از روش قرآن به قرآن و روش تفسير مأثور و نيز تاحدي روش عقلي اجتهادي در تبيين مفاهيم وحي بهره گرفته اند. در اين رساله براساس روش توصيفي و كتابخانه اي از ميان موضوعات علوم قرآني، دو موضوع نسخ و اسباب نزول در دو تفسير ياد شده مورد بررسي تطبيقي قرار گرفته است. كه بر مبناي آن مي توان گفت دو مفسر در موارد متعددي ديدگاه هاي مشتركي دارند. اما بدليل تقدم زماني ابوالفتوح رازي، نظرات وي در اهم محورهاي دو موضوع مذكور الهام بخش تفسير منهج الصادقين بوده است. نحوه پرداخت اين دو مفسر در مهم ترين مباحث كلامي- اعتقادي مانند توحيد، نبوت و امامت و موضوعات مربوط به آيات الاحكام و قصص و اخلاق نيز كه به شيوه تطبيقي مورد بررسي و تحقيق قرار گرفته حكايت از مشتركات زيادي دارد. كه از رهگذر آن مي توان به تأثير پذيري ملافتح اله از تفسير ابوالفتوح رازي وقوف يافت. در عين حال در مبحث تفسير آيات مربوط به امامت، ملافتح اله كاشاني در قياس با ابوالفتوح رازي به شكل گسترده تري وارد شده و در خلال مباحث تفسيري به اين موضوع توجه ويژه اي كرده است كه قرينه اي است آشكار بر ماهيت كلامي اين تفسير. در موضوع مربوط به قصص و اخلاق دو مفسر با توجه به جنبه هاي واعظانه تفسيرشان و با عنايت به اهتمام ويژه آنان به بهره گيري از احاديث، روايات اسرايليات نيز جسته و گريخته در آنها بازتاب يافته است. و از اين نظر شايسته مي نمايد محققان در اين حوزه نيز به پالايش روايات تفسيري اهتمام ويژه اي داشته باشند. کلید واژه ها: تفسیر، روش شناسی، مناهج تفسیری، علوم قرآنی، اسباب نزول، نسخ، روض الجنان، منهج الصادقین، ابوالفتوح رازی، ملافتح اله کاشانی

مناظره اي است که از زبان يوحنا ذمي مصري پرداخته شده و با استناد به آيات شريفه و بعضي از احاديث اهل سنت، حقانيت شيعه را به اثبات رسانده است. اين رساله در دفتر چهارم نسخه هاي خطي فارسي توسط آستان قدس رضوي به چاپ رسيده است. درباره اين رساله گفتگو بسيار است. در اينکه اين رساله ابتدا به عربي تاليف شده وتحريرهاي مختلف فارسي ترجمه آن است يا از ابتدا به فارسي بوده است واز چيزي ترجمه نشده وحتي در - مورد مولف آن اختلاف است وگاهي آن را به « ابوالفتوح رازي » صاحب تفسير قرآن نسبت داده اند اما شعراني مصحح تفسير او، آن را مشکوک دانسته و گفته: اين گونه قصه هاي منحول براي بيان مذاهب و احتجاج برصحت آن از قديم معمول بوده است. كتابي نظير همين كتاب به سيد بن طاووس نسبت داده شده كه فردي نصراني به نام عبدالمحمود مسلمان شده بود و همان اتفاق براي او افتاد. الذريعه مي گويد كه قصه اي خيالي است مثل قصه «جزيره خضراء»، «الحقايق الراهنة»، الطرائف» و «حسنيه». احمد منزوي از آن تحت عناوين «رساله يوحنا»، «رساله در امامت»، «منهاج المناهج»، و «رساله در حقانيت شيعه» ياد كرده است. تحرير اين رساله گوناگون است و با يكديگر تفاوتهاي فاحشي دارد. از: يوحنا اسرائيلي. گفتگوئي است با دانشمندان مذاهب چهارگانه اهل سنت و رد و ايراد بر آنها و اثبات مذهب شيعه. گويند اين رساله را ابوالفتوح رازي نگاشته و به يوحناي اسرائيلي مصري نسبت داده است. (سيد احمد اشكوري) آغاز كتاب: الحمد لله رب العالمين و الصلوة و السلام علي خير خلقه محمد و آله الطاهرين. اما بعد حق تعالي به برهان تحقيق حجاب از خواطر همگنان مرفوع گرداناد و به مولعات تدليس و مموهات تلبيس از بصاير سالكان به انوار عرفان مكشوف داراد تا طالب حق به هدايت قوله تعالي نورهم يسعي بين ايدهم و بايمانهم و به درايت ... . [مرعشي 8/191 و 16/153؛ ذريعه 23/176، فهرست منزوي 890 و غير آن؛ امام هادي 15؛ الذريعة 25/296؛ فهرست مرعشي 16/153؛ فهرست مجلسي 26/36؛ فهرست سپهسالار 3/191؛ ميراث شهاب س9ش/2 38]

در تفسیر، ترجمه و تأویل قرآن کریم با ترجمه آزاد و عدم پایبندی به برخی ظرافت­ها روبه ­رو هستیم؛ از جمله امور بلاغی از حذف، ایصال، فصل، تشبیه، استعاره و کنایه و ... در حد فراوانی استفاده شده است. لذا مترجم باید به این امر دقت و تسلط کامل داشته باشد. از موارد دیگری که پیش روی ما قرار دارد، تنوع و تفاوت­ های ترجمه و تفسیر قرآن کریم است. دو فرهنگ، دو سلیقه و دو زمان مختلف در رویکردهای ترجمه­ ها تأثیرگذار است و این موارد می­ تواند هم در ذوق پدیدآورندگان مؤثر باشد و هم در دریافت کننده­ ها. بنابراین، در این پژوهش این نکات بحث برانگیز به آن اشاره شده است. این پژوهش در صدد است که با بهره­ جویی از شیوه توصیفی– تحلیلی و با هدف تبیین رویکرد ترجمه با محوریت دو مترجم و متفکر قرآنی یعنی موسوی گرمارودی و ابوالفتوح رازی پرداخته شود. هدف از انجام این پژوهش اثبات این فرضیه است که در ترجمه و تفسیرهای قرآنی گرمارودی، عامه ­پسند و نزدیک به زبان مردم بودن، سلیس و روان بودن بسیار به چشم می ­خورد و در ترجمه ابوالفتوح رازی، اولین ترجمه و تفسیری است که به زبان دری ارائه شده است و از ابتدای ترجمۀ بخشی از آیات را به دست می­ دهد، آنگاه به تفسیر آنها می ­پردازد.

ضمن یادداشتهای برافزوده نسخه کهنی از النهایة شیخ طوسی مورخ 554ق (کتابخانه آستان قدس رضوی، ش 49277) متن کوتاهی شامل چند پرسش فقهی درباره نیت از ابوالفتوح رازی و پاسخهای او نوشته شده است. این متن از آن رو حائز اهمیت است که تنها متن فقهی مستقلی است که از ابوالفتوح رازی سراغ داریم. همچنین جزء کهنه‌ترین متون فقه شیعی به زبان فارسی محسوب می‌شود.