آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رساله استدلالي است در معارف و توحيد و ابطال برخي از انديشه هاي فلاسفه. مرتب بر يك مقدمه و 25 باب. مطالب آن از ادله سمعي استنباط شده . (مهدي ولائي) آغاز كتاب: الحمدلله الملك العزيز القدوس العلي العظيم الذي يفعل ما يشاء و يحكم ما يريد و افضل صلواته و اكمل تحياته علي اشرف انبيائه. ]فهرست آستان قدس 11/8؛ عكسي مركز احياء 4/41 ؛ نشريه 13/384[

ارتباط عقل و دين يکي از بحث‌انگيزترين مسائل فلسفي و کلامي است و قدمتي طولاني دارد. اهميت اين مسئله، آن را به يکي از موضوعات مهم فلسفة دين معاصر تبديل کرده است. سؤال اين است که آيا براي شناخت دين، استفاده از وحي کفايت مي‌کند يا به‌کارگيري عقل نيز ضرورت دارد؟ برخي پذيرش و شناخت دين، تدين و ايمان را بدون توجه به عقل، غيرممکن مي‌دانند؛ اما گروهي ديگر، عقل‌گرايي را موجب به‌خطر افتادن تدين و ايمان، و التقاط در دين معرفي مي‌کنند. اين نوشتار به روش تحليلي ـ‌ توصيفي به بررسي ديدگاه ميرزامهدي اصفهاني در اين زمينه مي‌پردازد که جزو دستة اخير است. هرچند ايشان استدلال‌هايي با صورت منطقي براي اثبات خداوند ارائه نموده است، اما شناخت وجود و اوصاف خداوند با عقل و علوم ظلماني بشر را غيرممکن مي‌داند. همين امر بشر را نيازمند راهنماي غيبي مي‌كند و وجود دين وحياني را ضرورت مي‌بخشد. اين انديشه مبتلا به مشکل دور در استدلال بوده و اثبات حجيت و عصمت کلام خداوند، نبي و امام، محتاج عقل است.

یکی از دغدغه‌های مهم متفکران اسلامی در طول تاریخ، شناخت صحیح خداوند متعال بوده است. میرزا مهدی اصفهانی با تأکید بر آیات و روایت، درصدد بیان روش خاصی برای شناخت خداوند متعال است که با روش فلاسفه و عرفا متفاوت است. ازنظر میرزا مهدی اصفهانی، استدلال‌های فلسفی نه‌تنها ما را به خداوند متعال نمی‌رساند، درواقع حجابی برای معرفت خداوند متعال است و این شناخت ما را در مفاهیم ذهنی متوقف می‌کند. ازنظر میرزا مهدی، شناخت و معرفت ذات الهی تنها به‌وسیلۀ خداوند متعال و با معرفت فطری حاصل می‌شود. میرزا مهدی بیان می‌کند در مسئلۀ شناخت خداوند باید میان دو مقام اثبات خداوند و معرفت خداوند تفکیک قائل شد. منابع دینی، یکی از منابع مهم و تأکیدشدۀ میرزامهدی اصفهانی است. با مراجعه به منابع دینی، مشخص می‌شود تفکیک میان دو مقام اثبات و معرفت خداوند صحیح نیست و چاره‌ای غیر از استفاده از مفاهیم ذهنی برای شناخت خداوند متعال نیست. همچنین با توجه به بسیط‌بودن خداوند متعال، مشخص می‌شود معرفت فطری تبیین‌شدۀ میرزامهدی، امر ناممکنی است.

نگارندگان در این گفتار میکوشند دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی در بحث حجیت جمعیه قرآن را در مقام تعلیم و افتاء تبیین کنند و بر اساس آن حجیت ظواهر قرآن را روشن سازند. که یکی از کلیدهای اصلی دیدگاه میرزای اصفهانی در » تعویل بر منفصل « بدین روی در باب باره قرآن است، سخن گفتهاند و تفاوت نظر اصفهانی با آن گروه از اخباریان را که ظواهر قرآن را حجت نمیدانند، روشن ساخته اند.

مسئلۀ شناخت صفات الهی و معناشناسی آن‌ها، یکی از مباحث بسیار مهم و مورد اختلاف در بحث شناخت خداوند متعال است. میرزامهدی اصفهانی با تأکید بر آیات و روایات، در صدد بیان نوع خاصی از الهیات سلبی است که با سخن دیگر قائلان به الهیات سلبی مانند ابن میمون و قاضی سعید متفاوت است. از نظر او، خداوند دارای صفت است و این صفات به نحو مشترک لفظی وضع شده‌اند. همچنین با توجه به عدم سنخیت میان خالق و مخلوق، عقل انسان‌ها نمی‌تواند صفات الهی را بشناسد و توصیف خداوند به معلومات و مفهومات و تصورات بشری صحیح نیست؛ بلکه این خداوند است که صفات خود را به انسان‌ها می‌شناساند و به همین سبب، قول به این نظریه منجر به تعطیل شناخت صفات خداوند نمی‌شود. با تبیین و تحلیل این نظریه مشخص می‌شود که این نظریه در حقیقت منجر به تعطیل عقل در فهم شناخت صفات الهی می‌شود.

میرزا مهدی اصفهانی فرزند میرزا اسماعیل اصفهانی، در اوایل سال ۱۳۰۳ هجری قمری در محله بیدآباد اصفهان در خانه علم و معنویت دیده به جهان گشود. مرحوم میرزا دو بار ازدواج کرد و از ازدواج اول و فرزندان وی خبری در دست نیست، امّا نتیجه ازدواج با همسر دوم، سه پسر و یک دختر بود. میرزای اصفهانی دروس حوزوی خود را در اصفهان آغاز نموده سپس با راهنمایی استادش به کربلا، سامراء و نجف نزد اساتید بزرگ تلمذ نموده است. وی با حضورشان در عتبات از اساتید بزرگی مانند آیات عظام سید اسماعیل صدر، آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، نائینی، سید احمد کربلائی، شیخ محمد بهاری همدانی، سید علی قاضی و سید جمال الدین گلپایگانی استفاده علمی، روحی و روحانی می برد. میرزا مهدیی اصفهانی حدود ۲۸ تا ۳۰ سالگی به موازات تلاش‌های علمی، پرداختن به بعد عملی، اخلاقی و سلوکی را نیز ادامه می دهد، و پیمودن مراحل «سیر نفسی» را از دست نمی نهد، و درجات سلوک را همواره نزد استادان فن، مانند آقا سید احمد کربلائی به خوبی می گذراند، و مراحلی چون «معرفت نفس» و خلع بدن (تجرید) را پشت سر می‌گذارد. مرحوم میرزا مهدی اصفهانی پس از آنکه سالیان بسیار در کنار فقه اصول سرگرم فراگیری مبانی فلسفی و عرفانی بود و احاطه کامل به این مبانی پیدا نمود دلش آرام نگرفت و متوجه شد که نتیجه تعالیمی که از فلاسفه و عرفا یاد گرفته با تعالیم قران و عترت ناسازگار است و مغایرت آن‌ها حتمی است و فقط شاید با توجیه و تأویل‌های غیرعلمی آیات و روایات بتوان آن‌ها را یکی قلمداد نمود؛ مثلا: چگونگی علم و اراده خداوند، خلق و ایجاد از عدم محض، حدوث زمانی عالم، خلقت ارواح قبل از ابدان، معاد کامل جسمانی، حقیقت خلود، و…؛ بر این اساس از این مبانی فلسفی و عرفانی فاصله گرفت. وی پس از گذراندن دوره فشرده و سنگین در حالی که به استادی بزرگ و صاحب نظر تبدیل شد برای آموزش و تعلیم معارفی که در سینه داشت در ۳۵ سالگی به مشهد مهاجرت نموده است. درس میرزا در مشهد درخششی خاص می یابد، و نه تنها فاضلان حوزه مشهد، بلکه عالمان و بزرگان حوزه نیز بدین درس‌ها حاضر می‌شوند. مرحوم میرزا با توجه به آموزه‌هایی که از حوزه‌های علمیه عراق به ویژه نجف اندوخته بود، توانسته درسی پربار و غنی در مشهد برپا کند. میرزای اصفهانی که رسالت بزرگ دیگری نیز بر عهده خویش می‌بیند، یعنی بیان مبانی قرآنی در معارف و طرح نقد و نظر در مسائل عقلی، کم‌کم به عرضه آن موضوعات به طور کلی می‌پردازد، و بحث‌های مهمی پیش می‌کشد، و زمینه را برای بیان یافته‌ها و اندوخته‌های خویش در این باب آماده می سازد. میرزا در مشهد با حاج حسین قمی، محمد آقازاده، احمد کفایی، شهیدی و… و در قم با حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی هم‎عصر بود. از علمای هم‎درس میرزای اصفهانی و شرکت‎کنندگان در درس میرزای نائینی می‎توان به شخصیت‎های بلندمرتبه‎ای نظیر: آیت‎الله العظمی سید میلانی، آیت الله العظمی سید جمال الدین گلپایگانی، آیت الله شیخ محمدتقی آملی، آیت‎الله میرزا احمد آشتیانی، آیت‎الله شیخ محمدحسین نجفی عاملی، علامه سمنانی مازندرانی، شیخ محمد کوهستانی، میرسیدعلی بهبهانی اهوازی و شخصیت‎های فراوان دیگر اشاره کرد. حدود پنجاه الی شصت شاگرد برجسته و مبرز داشت که از محضر علمی و معنوی ایشان استفاده کرده و به استادی همچون وی افتخار ‌می‌کردند. برجسته‎ترین شاگردان میرزا در دوره اول شیخ محمود حلبی، شیخ کاظم دامغانی و شیخ غلامحسین بادکوبه‎ای بودند. در دوره سوم آیت‎الله مروارید و میرزا تهرانی و آیت‎الله شاهرودی و… بودند. برخی از آثار علمی میرزا عبارت است از: اساس معارف القران، انوار الهدایه، الصوارم العقلیه، غایه المنی و معراج القرب و القا، جنات الرضویه، ابواب الهدی، مصباح الهدی، معاریض و توریه و رساله هایی مختصری در فقه. سرانجام میرزا مهدی اصفهانی، در روز پنج شنبه، ۱۹ ماه ذی‌حجه سال ۱۳۶۵ هجری قمری، به هنگام رفتن به حمام و شست‌وشو، در حال پاکیزگی تن و جان، در سربینه سکته کرد، و از این جهان بگذشت.

کتاب دروازه های هدایت ترجمه ی کتاب ابواب الهدی نوشته آیت الله میرزا مهدی اصفهانی است که محمد رضا ولیزاده قره آغاجی آن را ترجمه کرده است. همچنین استاد علّامه حاج علی اکبر مهدی پور بر این کتاب مقدمه نوشته است. متن عربی این کتاب به صورت افست دوبار چاپ شده است. این کتاب در صدد اینست که مطابق با اصول مکتب تفکیک اصالت و برتری علوم الهی را بر علوم بشری اثبات کند، به همین دلیل بر بحث شناخت تمرکز کرده است تا وجوه تمایز را به خوبی برجسته کند. . کتاب درباره ی مباحثی مانند شناخت وجود خدا، صفات خدا، نقد فلسفه و عرفان و نقایص آنها، نظرات معصومین و … سخن رانده است.

این کتاب به زبان عربی در رد فلسفه و عرفان نگارش یافته است. مولف فلسفه و عرفان را از "علوم بشری" و در برابر "علوم الهی" می‌داند. وی فلسفه‌ی اسلامی یا عرفان اسلامی را مقوله‌ی دینی به شمار نمی‌آورد، بلکه این دو دانش را از دسیسه‌های خلفای بنی‌عباس به ویژه مامون می‌داند و آن را نیرنگی می‌خواند که پادشاه جزیره‌ی قبرس برای انهدام شرع مقدس در پیش داشته است. مولف با آن‌که به ستیز با فلسفه می‌پردازد، خود تا حدی از شیوه‌ی فلسفی مبتنی بر فهم کتاب و سنت، پیروی می‌کند. متن کتاب حاضر, با تصحیح, و مقدمه‌ای به زبان فارسی (شامل معرفی دیدگاه‌های آیت‌الله میرزامهدی اصفهان، زندگی، احوال و آثار او) فراهم آمده است.

آنچه امروزه به نام مکتب تفکیک شناخته می شود، عنوانی است که برمدرسه معارفی خراسان نهاده شده و خوش جا افتاده است. مهم ترین ویژگی این مکتب تاکید آن بر جدایی راه های سه گانه دست یابی به معرفت ؛ یعنی وحی، عقل و کشف است. از نظر این مکتب، دین، فلسفه وعرفان، مسیرهای جداگانه ای طی می کنند و این تنها نقطه عزیمت آن است. دومین گام از دیدگاه مکتب تفکیک، برتر شمردن راه وحی و سومین واساسی ترین آن بی نیاز شمردن راه وحی از عقل و تعقل رایج بشری وسخن از مقوله ای به نام عقل خودبنیاد دینی است. میرزا مهدی اصفهانی از صاحبان این مکتب در کتاب خود به نام ابواب الهدی، راه عقل را راهی تیره و جستجوی معرفت از آن را عین ضلال مبین دانسته و معتقد است که جز دیوانگان کسی در آن قدم نمی گذارد.