آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رساله اي است در بيان جبر و تفويض با استناد به آيات و روايات، و در آن اشاره اي به مسأله بداء و اجتهاد و تقليد نيز شده است مباحثي است در ابطال جبر و تفويض با استناد به آيات و استفاده از بعضي روايات. مؤلف ضمناً با بيان شبهات فلاسفه به رد آنها پرداخته و مباحث مربوط به جبر و تفويض را نظير علم و قدرت، جاعليت و مجعوليت؛ مشيت و اراده و حب و امثال آنها را نقل كرده و به كمك آنها به رد جبر و تفويض پرداخته است [عكسي مركز احياء ميراث 5/424؛ ]

توضیح کتاب: کتاب حاضر برگرفته شده از درس‌های "آیت‌ا... العظمی آقا میرزامحمد مهدی اصفهانی" است که ایشان با عنوان کلی "معارف القرآن" تدریس نمودند و پس از رحلتشان یکی از شاگردان ایشان اقدام به جمع‌آوری آن نمودند. ابتدایی‌ترین سوال در بحث علم "این است که: منظور از علم چیست؟ و لفظ علم بر چه پدیده‌ای اطلاق می‌شود و چگونه می‌توان علم را از غیرعلم تشخیص دارد؟ فلاسفه معتقدند که علم از باب تعریف مانند وجود است و تعریف منطقی آن ممکن نیست، بلکه صرفا تعریفی لفظی برای آن صورت می‌گیرد. ملاصدرای شیرازی در تعریف علم می‌گوید: گویا علم از حقایقی است که وجودشان عین ماهیت آن‌هاست و چنین حقایقی را نمی‌توان تعریف کرد". در بخش اول کتاب ابتدا علم در فلسفه‌ی صدرایی تبیین گردیده و آن‌گاه ویژگی‌های اولیه‌ی علم در فلسفه‌ی اسلامی برشمرده شده و نظریات استاد مطهری، شیخ اشراق، و علامه طباطبایی ذکر گردیده است. فصل دوم به توضیح علم بر اساس قول به وجود ذهنی اختصاص یافته و آرای صدرالمتالهین شیرازی، حاج ملاهادی سبزواری، و علامه‌ی طباطبایی در این‌باره نقل شده است. در فصل سوم تحت عنوان "کارآمد نبودن نظریه‌ی وجود ذهنی برای تبیین علم" نظریات استاد مطهری به پیروی از نظر علامه‌ی طباطبایی و نظر استاد مصباح یزدی بررسی گردیده است. در فصل چهارم با عنوان نارسایی تبیین علم به نظریات ملاصدرا و علامه‌ی طباطبایی اشاره شده است. از فصل پنجم که عنوان "تلاش ناموفق برای حفظ نظریه‌ی وجود ذهنی" را به خود اختصاص داده می‌توان نتیجه گرفت که پذیرفتن وحدت ماهوی بین ذهن و خارج براساس اصالت وجود قابل توضیح نیست. در فصل ششم به تبیین علم بر پایه‌ی علم حضوری پرداخته شده و راه نهایی مساله‌ی شناخت، توسل به وجدان انسان عالم دانسته شده است. در فصل هفتم تحت عنوان "توسل به بداهت، تنها مفر فلاسفه برای توضیح علم" به این نکته اشاره شده است که فلاسفه‌ی اسلامی و حکمای شرق علم را امری بدیهی دانسته‌اند، اما فلاسفه‌ی غرب از حل مشکل علم عاجز مانده‌اند. در بخش دوم کتاب نیز ضمن تبیین علم در مکتب معارف اهل بیت (ع) این موضوعات مطرح گردیده است: "عالم شدن انسان به سبب نور علم"، "تباین ماهیت علم با نور علم" و "ارتباط نور علم با معلومات".

در راستای برگزاری همایش ملی اجتهاد عقل گرا، کرسی علمی- ترویجی با موضوع «چیستی خدا از دیدگاه مهدی اصفهانی» توسط گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه با همکاری مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

درباره ماهيت خداوند، بين فلاسفه و عرفا يک اتفاق‌نظر و يك اختلاف وجود دارد: فلاسفه و عرفا هر دو قائل‌اند كه ماهيت خداوند چيزي جز وجود او نيست و خداوند برخلاف ممكنات كه داراي دو حيثيت متفاوت وجود و ماهيت‌اند، ماهيتش با وجودش فرقي ندارد؛ ولي در اينكه وجودي كه عين ماهيت خداوند است آيا وجودي است مقيد يا لابشرط، بين آنها اختلاف‌نظر هست. فلاسفه وجود خداوند را مقيد به خصوصيات واجب‌الوجودي مي‌دانند، اما عرفا وجود حق را لابشرط از هر قيدي و خصوصيتي قرار مي‌دهند. در اين ميان ميرزامهدي اصفهاني ديدگاهي را مطرح مي‌كند كه نه مورد تأييد عقل است و نه مورد تصديق آراي اهل‌بيت. او مي‌گويد «وجود» عين ذات حق نيست، بلكه مخلوق خداست. هدف اين پژوهش اين است كه با شيوه توصيفي و اقامه برهان عقلي و نقلي روشن كند بين اين انظار، نظر عرفا درست و شايسته تصديق است.

مشیت واراده الهی دو آموزه ای می باشد که بوسیله آن نحوه شکل گیری فعل الهی توضیح داده می شود، ودر این میان قرآن کریم بیشتر به تبیین گستره مشیت واراده الهی وتأثیر آن بر واقعیت زندگی انسانها پرداخته است، ودر احادیث نیز مشیت الهی به ابتدای فعل الهی، واراده به عزم واتمام مشیت الهی تعریف شده است، واحادیث زیادی به تبیین موارد مشیت یا اراده پرداخته است بویژه مواردی که عظمت الهی را نشان می دهد ودر خداشناسی انسانها ودر زندگی بشریت تأثیر بسزایی دارد. از سوی دیگر گروهی از اندیشمندان فاعلیت خداوند را پیرو علم واز صفات ذات الهی دانستند وگروه دیگری فاعلیت خداوند را به عنوان صفت فعل وغیر از علم معرفی کردند. در این راستا میرزا مهدی اصفهانی در تبیین نحوه شکل گیری فعل الهی نظریه جدید «رأی» را مطرح می کند. تحقیق حاضر با روشى توصیفی تحلیلی وشیوه کتابخانه ای به بررسی این نظریه پرداخته است که میرزا مهدی اصفهانی «رأی» را در آن اولین مرحله از مراحل شکل گیری فعل الهی می داند، وچنین تبیین می کند که علم الهی فقط شأنیت «کاشفیت» را دارد، واین کشف از هیچ محدودیتی برخوردار نیست، ودر بردارنده «کیان» ونقیضش «لا کیان» می باشد، وبرای تحقّق فعل الهی باید یک عامل تعیین کننده ومخصّص وجود داشته باشد تا یکی از دو طرف «کیان» ونقیضش «لا کیان» را برگزیند، واین عامل همان «رأی» می باشد که از صفات کمال فعل الهی می باشد، ورتبه آن بعد از «علم الهی» قرار دارد، ورابطه آن با خدا رابطه «مالکیت» می باشد، وخداوند «مالک رأی» است، واین «رأی» به کمک «علم الهی» موجب «کینونیت» کائنات و«شیئت» اشیاء می باشد، وتجلّی آن در مراحل متعدّد تحقّق فعل الهی نمود می کند.

رساله استدلالي است در معارف و توحيد و ابطال برخي از انديشه هاي فلاسفه. مرتب بر يك مقدمه و 25 باب. مطالب آن از ادله سمعي استنباط شده . (مهدي ولائي) آغاز كتاب: الحمدلله الملك العزيز القدوس العلي العظيم الذي يفعل ما يشاء و يحكم ما يريد و افضل صلواته و اكمل تحياته علي اشرف انبيائه. ]فهرست آستان قدس 11/8؛ عكسي مركز احياء 4/41 ؛ نشريه 13/384[

ارتباط عقل و دين يکي از بحث‌انگيزترين مسائل فلسفي و کلامي است و قدمتي طولاني دارد. اهميت اين مسئله، آن را به يکي از موضوعات مهم فلسفة دين معاصر تبديل کرده است. سؤال اين است که آيا براي شناخت دين، استفاده از وحي کفايت مي‌کند يا به‌کارگيري عقل نيز ضرورت دارد؟ برخي پذيرش و شناخت دين، تدين و ايمان را بدون توجه به عقل، غيرممکن مي‌دانند؛ اما گروهي ديگر، عقل‌گرايي را موجب به‌خطر افتادن تدين و ايمان، و التقاط در دين معرفي مي‌کنند. اين نوشتار به روش تحليلي ـ‌ توصيفي به بررسي ديدگاه ميرزامهدي اصفهاني در اين زمينه مي‌پردازد که جزو دستة اخير است. هرچند ايشان استدلال‌هايي با صورت منطقي براي اثبات خداوند ارائه نموده است، اما شناخت وجود و اوصاف خداوند با عقل و علوم ظلماني بشر را غيرممکن مي‌داند. همين امر بشر را نيازمند راهنماي غيبي مي‌كند و وجود دين وحياني را ضرورت مي‌بخشد. اين انديشه مبتلا به مشکل دور در استدلال بوده و اثبات حجيت و عصمت کلام خداوند، نبي و امام، محتاج عقل است.