آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تبیین حقیقت جسم، مسئله ای است که از دیر باز حکماء الهی را به خود مشغول ساخته و موجب تضارب آراء و تکثر اقوال گشته است. در تقسیم اولیه گروهی حقیقت خارجی جسم را مرکب از اجزاء دارای وضع و بالفعل دانسته و گروه دیگری آنرا متصل و بسیط از چنین اجزایی پنداشته اند و البته در هر دو گروه نیز انشعابات گوناگونی رخ داده است. در این معرکه قول ذیمغراطیس در بین گروه اول و قول مشاء از میان گروه دوم اقوال مهمی می نماید. ذیمغراطیس جسم را مرکب از اجزاء صغار صلبه و بالفعل می داند و مشاء جسم را متصل و بسیط از چنین اجزائی می دانند و برای آن دو جزء هیولی و صورت قائلند. البته مشاء نیز معترفند که هیولی را مستقیم از خارج نمی یابند بلکه به ضرورت برهان آنرا می پذیرند. اشراقیون نیز تا حدودی با قول اول همنوا بوده و بر خلاف مشاء منکر هیولی (البته به عنوان جزئی از جوهره جسم) هستند. لکن در این میان قول مشاء مشهورترین اقوال است چنانکه مبنای عمل فلاسفه قرار گرفته است. امروزه دانشمندان علوم تجربی مثل فیزیک و شیمی در ترکیب جسم از اجزاء بالفعل شکی ندارند. پس گویا امروزه قول مشاء که مبنا و مورد اهتمام فلاسفه است با چالش مواجه است. برخی از حکماء معاصر نیز قول مشاء را غیر قابل قبول می بینند و جسم را مرکب از اجزاء می دانند. در این میان علامه حسن زاده آملی قول جدیدی ابتکار نموده است که مشکلات اقوال قبلی را برطرف کرده و جمع بین اقوال می نماید.

آنچه در این مقاله مورد توجه خوانندگان قرار می گیرد روزنه کوچکی به معرفت نفس انسانی است، معرفتی که به جرات می توان گفت ریشه معارف عقلی و نقلی است. در این مقاله بعد از اشاره به تعریف نفس به مراحل تکامل نفس ناطقه پرداخته شده، سپس تجرد همه مراتب خصوصا تجرد عقلی و فوق عقلی نفس تبیین شده است. از جمله ویژگیهای برجسته این مقاله اشاره به اتحاد نفس و بدن می باشد که در مواضع متعددی از آثار علامه حسن زاده به آن اشاره شده است. در نهایت بدن از مراتب نازله نفس معرف می شود. در منظر ایشان انسان متعلق به یک نشاه از وجود نیست بلکه موجودی طبیعی، مثالی، عقلی، الهی و دارای مقام تجرد و فوق تجرد است و وحدت انسان وحدت عددی نیست بلکه وحدت حقه ظلیه است که حد یقف برای او نیست.

کتابی از استاد حسن حسن زاده ی آملی که به دلیل جامعیتش به علامه حسن زاده مشهور گشته است،در فلسفه و عرفان و تفسیر قرآن. و جمع میان این سه. نویسنده که خود حکیمی وارسته است در این کتاب،با ارجاع های گوناگون و استفاده از کتب روایی،فلسفی و عرفانی ، وحدتی را میان این سه منبع ادراک انسانی برقرار می کند. ابتدا از علم منطق سخن می گوید و اینکه انسان بدون منطق ره به جایی نخواهد برد. سپس سخنان بزرگان را در همین باب ذکر می کند و پس از این به نیازمندی جوامع انسانی به منطق و فلسفه می پردازد. بعد اشکال های عرفا به فلسفه را بازگو کرده و آن را در صورت یک معنی واکاوی کرده،و در صورت رد حجیت عقل و فلسفه ، مردود می سازد. و سپس به هر سه این راه های رساننده به حقیقت بحث می کند. و در لابه لای کتاب از اشعار شاعران و روایات و آیات و جملات حکمی و فلسفی استفاده می کند تا جذابیت و رسایی رساله را دوچندان کند.

نهج الولایه بررسى مستند در شناخت امام زمان(عج) معرفى اجمالى «نهج الولایه بررسى مستند در شناخت امام زمان(عج)» اثر آیت‏الله حسن حسن‏زاده آملى، تحلیلى عرفانى از مقام و منزلت امام مهدى(عج) مى‏باشد که به زبان فارسى نوشته شده است. ساختار کتاب با مقدمه مؤلف در حمد خداوند و صلوات بر پیامبر(ص) و خاندان او آغاز و مطالب با نگرشى عرفانى و با استناد به کلمات، اشعار و دیدگاه عارفان بزرگ اسلامى، درباره ولایت و غیبت حضرت مهدى(عج)، بدون فصل‏بندى، ارائه شده است. مؤلف با هدف شناخت بیشتر امام مهدى(عج) و با بهره‏گیرى از منابع روایى، فلسفى و عرفانى شیعى و سنى ابتدا ضمن اثبات امامت و غیبت امام مهدى(عج)، به شرح امکان دوام بدن عنصرى و برهان آن پرداخته، سپس سابقه ایمان به مهدى موعود و غیبت آن حضرت در میان مسلمین را توضیح و در ادامه عناوین زیر را شرح داده است: انسان کامل، ولایت تکوینى و تشریعى، تعریف اسم الله و اسماى حسناى خدواند. به اعتقاد نویسنده، غایت حرکت وجودى و ایجادى در عالم خلقت، انسان کامل بوده و امام عصر(عج) مظهر انسان کامل است. وى با تحلیل مفاهیمى؛ مانند کمال عالَم کیانى، تجلیات اسمائى، معجزات قولى سفراى الهى و حدیث اشتیاق، به اثبات ضرورت وجود حجت پرداخته است. در آخرین بخش کتاب، مقدار اهتمام عالمان اسلامى و تعدادى از منابع مربوط به حضرت حجت(عج) تحلیل شده است؛ از جمله غیبت نعمانى، جلد سیزدهم بحارالانوار، البیان فى اخبار صاحب الزمان، کمال الدین، دلائل امامه، مناقب المهدى ابونعیم اصفهانى. شخصیت‏شناسى امام مهدى(عج) از دیدگاه عرفانى و تعریف انسان کامل و تطبیق آن با امام زمان(عج)، از ویژگى‏هاى کتاب است. گزارش محتوا مطالب با تعریف امام و انسان کامل اغاز شده و نویسنده معتقد است، در مقام وجوب وجود حجت قائم(عج)، دو نوع بحث لازم است:  ١ - بحث کلى: مقصود براهین قطعى عقلى بر وجوب حجتى که به طور دائم قائم است.  ٢ - بحث شخصى: که مراد معرفت شخص آن حضرت است. وى بر این باور است که براى شناخت امام، ابتدا باید انسان را شناخت؛ انسان از دیدگاه او، حقیقتى ممتد از فرش تا عرش است که مرتبه نازله او، بدن وى و روح او گوهرى نورانى است که داراى مراتب تجرد برزخى و عقلایى بوده و در هر مرتبه‏اى حکمى خاص دارد. مؤلف با استعانت از روایات، در پى اثبات آن است که اگر کسى در خصوص شخص مهدى بن حسن عسکرى(ع) و جزئیات حالات، امامت، غیبت و علائم ظهور او اندک تتبعى در روایات فرقین و کتب تاریخى داشته باشد، به این مطلب پى خواهد برد که ایمان به مهدى موعود(عج) و غیبت و ظهور او، از مسلمات و مرکوزات اذهان مسلمانان است. او عامل هستى را کارخانه عظیم انسان سازى و سایر مخلوقات را طفیل انسان کامل دانسته و بر این باور است که اگر چنین نباشد، عبث در خلقت پیش خواهد آمد. در تعریف ولایت تکوینى، چنین آمده است که ولى از اسماء خداوند بوده و انسان کامل که مظهر اتم و اکمل این اسم شریف است، صاحب ولایت کلیه مى‏باشد و لذا مى‏تواند به اذن الله در ماده کائنات تصرف کرده و قواى ارضیه و سماویه را تحت تسخیر خود درآورد. نویسنده معتقد است این اذن الله، اذن قولى نیست، بلکه اذن تکوینى منشعب از ولایت کلیه مطلقه الهیه است. اما ولایت تشریعى، مخصوص خداوند است که شارع بوده و براى بندگانش، شریعت و آئین قرار داده است و جز او کسى حق تشریع ندارد. نویسنده بعد از تعریف اسم و توضیح توقیفیّت و اشتقاق آن، معنى اشتقاق اسماء از ذات واجب الوجود و حدیث «نحن الاسماء الحسنى» را توضیح و تجلیات اسمایى و غایت حرکت وجودى و ایجادى را تشریح کرده است. وى معتقد است، اگر کسى با نظر تحقیق و دیده انصاف در روایات، خطب، کتب و به ویژه ادعیه اهل بیت تدبر نماید، اعتراف مى‏کند که این همه معارف حقه از افرادى که مدرسه و معلم ندیده‏اند، به جز از نفوس مؤید به روح القدس نمى‏تواند، باشد. نویسنده، پس از ذکر برخى از معجزات فعلى و قولى ائمه(ع)، در بیان فرق میان آن دو به چند نکته اشاره کرده است؛ از جمله این که: معجزات فعلى، موقت و محدودند و بعد از وقوع، فقط عنوان تاریخى و سِمت خبرى دارند؛ ولى معجزات قولى در همه اعصار معجزه‏اند و براى همیشه باقى و برقرار مى‏باشند. اشاره به بعضى از کتب علماى امامیه که پیرامون امامت و غیبت حضرت مهدى(عج) از صدر اسلام تاکنون نوشته شده‏اند، مطالب پایانى را تشکیل مى‏دهد. وضعیت کتاب فهرست مطالب در ابتداى آمده است. پاورقى‏ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص دارد. منابع ١ - مقدمه و متن کتاب.  ٢ - پارسا با مشارکت بنیاد فرهنگى حضرت مهدى موعود(عج) و انتشارات مسجد جمکران، ( ١٣٨٨ )، «امام مهدى(عج) در آینه قلم کارنامه منابع پیرامون امام مهدى(علیه‏السلام) و مهدویت»، قم، مؤسسه اطلاع رسانى اسلامى مرجع، ج‏ ٢  ص‏ ١٠٢۴  و  ٢٨۵ .

این رساله ء شریف و عزیز که بر یک مقدمه و یازده فصل مرتب گشته پیرامون دعا و ذکر و مناجات , نگارش یافته است . حضرت استاد دام ظله مقدمه رساله را به بیان کلماتى چند حول مکانت و منزلت دعا از دیدگاههاى مختلف اختصاص داده آنگاه فصول یازده گانه رساله را که هر کدام در مطلبى از مطالب مربوط به دعا و ذکر و مناجات است , یکى پس از دیگرى شروع مى کند که چکیده و خلاصه آنها بدین قرار است : فصل یکم : در باره چهل کلمه مبارک ذکر و دعا منتخب از قرآن کریم که همراه با برخى اشارات و لطائف اسرار است . فصل دوم : در اینکه ادعیه مأثوره از اولیاء دین , حائز لطایف خاصیند که در روایات مرویه از آنان یافت نمى شود و بیان سر آن . فصل سوم : در بیان اینکه خداوند تبارک و تعالى براى هر چیزى حدى معین کرد , جز دعا و ذکر که از آن به کم راضى نگشت و فرمود : (( اذکرو الله ذکرا کثیرا )) . فصل چهارم : در بیان اینکه باید به آنچه که در عدد دعا و ذکر یا عدد ایام آنها از معصوم رسیده اهتمام داشت و از زیاده یا کم کردن آن اجتناب نمود . فصل پنجم : در بیان اینکه اوقات و امکنه را در تأثیر دعا و ذکر دخلى بسزاست . فصل ششم : در بیان اینکه یکى از شرائط مهم تأثیر اذکار و ادعیه طهارت داعى و ذاکر است . فصل هفتم : در بیان اینکه باید عبارت دعا را صحیح ادا کرد و از لحن در آن اجتناب نمود , زیرا دعاى ملحون به سوى حق جل على بالا نمى رود . فصل هشتم : در بیان اینکه دعاء موقت و مأثور براى شیعه مستضعف است , نه شیعه مستبصر , زیرا که او به فعلیت رسیده و بالغ است . خود مى داند کجا و چگونه بخواهد و چه بگوید . فصل نهم : در بیان دو مطلب است ۱ : اینکه هر کسى را استعداد خاصى است و نباید از یک ذکر خاص نسبت به همه افراد تأثیر واحدى را انتظار داشت . ۲ : اینکه آنچه از القاءات و تمثلات که در حال ذکر و دعا عاید ذاکر و داعى مى شود , همه درونیند , نه بیرونى . فصل دهم : در بیان اینکه مطلب اهم در دعا مراعات کردن ادب مع الله است . فصل یازدهم : در بیان سر استجابت دعاء و اینکه دعاء از اسباب مؤثره در عالم است , نه مخالف سنت جاریه الهى .

, این رساله در رد جبر و تفویض و اثبات امر بین امرین , به عون و مشیت ملک متعال در حلقه تدریس زمره اى از طالبان کمال , به قلم این فقیر الى الله الغنى المغنى حسن حسن زاده آملى به رشته نوشته در آمده است . امید است که دور از تفریط و شطط در ارائه به مسیر أمت وسط , رساله اى خواندنى و ماندنى بوده باشد , و آن را[ ( خیر الأثر در رد جبر و قدر]( نامیده ام) .اختیار و اراده و قدرت ۶ اراده ۱۱ قدرت ۱۳ تحقیقى در اراده و اختیار و قدرت ۱۴ کلامى با متکلم ۱۸ سخن در جبر و تفویض ۳۰ مناظره ابوالحسن اشعرى با استادش ابوعلى جبائى ۳۳ انکار علیت و معلولیت در سلسله موجودات ۳۵ کسب چیست ؟ ( رساله اى در کسب ) ۳۷ رأى قائلان به تفویض ۵۱ طعن معتزلیان و جبریان به یکدیگر و مفاسد عقیدت هر دو فریق ۵۸ قدرى کیست ؟ ۶۰ توحید ذاتى و صفاتى و افعالى ۹۰ خاتمه ( رساله اى در اقسام فاعل ) ۱۵۶ تعریف اقسام فاعل ۱۶۰ اقسام فاعل در انسان مصداق دارد ۱۷۴

معرفى اجمالى «دو رساله مثل و مثال»، نوشته استاد حسن‏زاده، به زبان فارسى و در باره مثل افلاطونیه که از آنها به اسامى دیگرى، چون صور مجرده، مثل الهیه، ارباب انواع، مثل نوریه و عقول متکافئه نیز تعبیر مى‏شود و نیز در مورد عالم مثال است. ساختار رساله مثل، مشتمل بر هشت فصل و رساله مثال، حاوى هفت فصل است. گزارش محتوا بحث از حقانیت یا عدم حقانیت نظریه مثل، یکى از مشکلات مباحث فلسفى است و از قدیم الایام همواره معرکه آراى متعدد و نظریات مختلف بوده و هست. افلاطون الهى، همچون استادش سقراط، معتقد بود که موجودات عالم مادى را در عالم اله صورى است مجرد که از فساد و تغییر و تقید به زمان و مکان، منزه و مربى و سرمشق موجودات این عالمند. در مقابل، برخى از حکما، نظریه فوق را نپذیرفته و با مطرح کردن شکوک و ایراداتى، آن را از درجه اعتبار ساقط دانسته‏اند. حضرت استاد، حسن‏زاده، دام ظله، در رساله مزبور، بعد از عنوان کردن نظریه مثل، به نقل و بیان اقوال و گفته‏هاى بزرگان و اعاظمى که به مثل قائل بوده‏اند، مى‏پردازد و سپس روایاتى را از اهل بیت عصمت و طهارت، در تأیید نظریه مثل نقل مى‏نماید. معظم له، در مراحل بعدى رساله، از مطالبى که ذیلا به عناوین آنها اشاره مى‏شود، بحث به میان مى‏آورد: الف. بیان چند دلیل از ادله عقلیه در اثبات مثل. ب. ذکر شکوک و ایراداتى که بر نظریه مثل وارد گشته است. ج. وجه تسمیه مثل، به مثل. د. کیفیت و چگونگى تصور کثرت در عالم مثل. ه. تأویلاتى که برخى از حکما، نسبت به نظریه مثل اعمال کرده‏اند. در میان عناوین یاد شده، آنچه که از اهمیت بسزایى برخوردار است و جا دارد مورد توجه خواص اهل تحقیق قرار گیرد، مبحث چگونگى تصور کثرت در عالم مثل است، زیرا با توجه به اینکه کثرت و تعدد، برخاسته از ماده است، در عالمى که نه از ماده خبرى است و نه مسبوق به ماده است، تصور کثرت در غایه اشکال است که براى اطلاع بر چگونگى آن، باید به اصل رساله رجوع کرد. به هر حال حضرت استاد، در معرفى رساله مثل، چنین مى‏فرماید: «ما در این رساله، بعد از عنوان کردن مثل، به نقل نظریات بزرگان عالم علم پرداخته و عبارات کسانى را که قائل به نظریه مثل نبوده‏اند، ولى به نحوى آن را تأویل کرده‏اند نیز نقل نموده‏ایم و بالاخره نظریه مثل را پذیرفته و آنها را بر همان عقول و مفارقات که باذن الله مدبرات عالم ناسوتند تطبیق نموده‏ایم و فرمایشاتى را که شیخ الرئیس ابن سینا، در رد مثل در الهیات شفا آورده است، تصویب نکرده‏ایم». عناوین مطالب مطرح شده در رساله مثال، عبارتند از: عالم مثال یا برزخ؛ عالم مثال متصل و مثال منفصل؛ کار قوه متصرفه در انسان؛ نقل سخنان مولى عبد الرزاق لاهیجى، در مورد عالم مثال؛ نقل سخن مرحوم محقق لاهیجى، در تقریر مذاهب حکما در معاد و در تعلق نفوس زکیه و ردیه بعد از مفارقت از ابدان انسانیه به ابدان عنصرى دیگر یا به ابدان مثالیه؛ نقل اشاراتى از ملا صدرا در مورد عالم مثال منفصل؛ نقل کلام ابن عربى در باره معرفت بقاى نفس در برزخ بین دنیا و بعث. وضعیت کتاب فهرست موضوعات، در آغاز کتاب و فهرست آیات، نام اشخاص، عناوین کتب و اشعار در پایان کتاب ذکر شده است.