آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

جعفر بن محمد بن شریح حضرمیّ از راویان امامی مذهب بوده که در حدود قرن دوم در عراق می‌زیسته است. از اساتید او می‌توان به ذریح المحاربی و حمید بن شعیب سبیعی و عبدالله بن طلحه النهدی اشاره کرد. کتاب جعفرحضرمیّ، از معدود اصول باقیمانده از قرون اولیه بوده که اولین بار در حدود سدۀ دوازده قمری در آثار شیخ حر عاملی و علامه مجلسی منعکس شده است. در بین عالمان متقدم رجالی، تنها شیخ طوسی، جعفر حضرمی را در کتاب الفهرست معرفی و کتاب را به ایشان نسبت داده است و منبع این انتساب، کتاب حمید بن زیاد کوفی است. نگارنده با استفاده از روش فهرستی و رجالی و جمع آوری قرائن و بررسی احتمالات و شواهد، ثابت کرده که کتاب مذکور تألیف حمید بن شعیب سبیعی است و انتساب به جعفر حضرمیّ اشتباه بوده است. همچنین انتساب اشتباه کتاب توسط شیخ طوسی به جعفر حضرمی، ناشی از اشتباه هارون بن موسی تلعکبری در تشخیص نسخه کتاب و مؤلف حقیقی آن است.

ابوجعفر محمد بن عیسی بن عُبید عُبَیدی، از راویان فعال در عرصه انتقال تراث حدیثی امامیه و پر روایت در منابع حدیثی شیعه است. بیشتر روایات وی، موضوعات فقهی شیعه را دربرگرفته‌است. به گاه کاوش در مدخل محمد بن عیسی با صراحت‌گویی نسبت به تضعیف او توسط شیخ طوسی روبرو هستیم. هیچ‌یک از دانشیان رجال در بازه‌های زمانی گوناگون و حوزه‌های متنوع جغرافیایی (بغداد، کش، بصره، نیشابور)، شیخ را در این دیدگاه همراهی نمی‌کنند. دیدگاه شیخ طوسی نسبت به شخصیت روایی محمد بن عیسی موجب پیدایش نگرش‌های متعدد از سوی فقیهان شیعه پیرامون پذیرش یا نپذیرفتن روایات نقل شده از محمد بن عیسی در فرایند استنباط احکام شرعی شده‌است. از این رو بازخوانی تحلیلی_ انتقادی دیدگاه شیخ طوسی در این پژوهه اهمیت چندانی می‌یابد. دستاورد مقاله حاضر این است که با توجه به قرینه‌ها و شواهد مختلف می‌توان در درستی داده‌های راوی‌شناختی راه‌یافته به مدخل محمد بن عیسی بن عبید در کتاب فهرست تردید‌کرد.

ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، ملقب به «شیخ الطائفه»، فقیه، محدّث، مفسّر و متکلم نامدار شیعه در قرن پنجم قمری، به عنوان نماینده مکتب بغداد با تاسیس حوزه نجف، مولف آثار گرانبهای شیعه در حوزه های مختلف دینی میباشد؛ در کلام و حدیث، کتاب «الغیبه» او -که موضوع این نوشتار است، در شمار مهمترین منابع مهدوی شیعه قرار دارد. الغیبۀ شیخ طوسی، به مثابه جامع مباحث عقلی و نقلی در موضوع غیبت، به دلیل چینش کلامی این کتاب، و نیز روش متفاوت شیخ در گزینش روایات اعتقادی در استفاده از راویات علم آور بر ارزش و اعتبار این کتاب افزوده است، همچنین نگاه برون دینی شیخ در تدوین کتاب الغیبۀ با توجه به گونه شناسی اندیشه کلامی در قرن پنجم و پاسخ به شبهات فرقه های منحرف مهدویت انشعاب یافته در عصر امامان، طرق تحمل حدیث، روش تلفیقی وی در اثبات غیبت، همگی اثری ممتاز از کتاب وی را به عنوان نماینده مکتب بغداد، به نمایش گذاشته و از اینرو، درخور شایسته بازخوانش نوگرایانه است.

شناخت پایه‌ها و بنیان‌های یک منظومه اخلاقی، هموار کننده تبیین مناسب اصول و نظریه هنجاری مندرج در منظومه بوده و مقایسه آن با دیگر نظام‌های اخلاقی را ممکن می‌سازد. بدون تردید نظام اخلاقی متفکران شیعی، متأثر از اندیشه‌های کلامی آنان قرار می‌گیرد. از این‌رو می‌توان با واکاوی اندیشه‌های بنیان‌گذاران مکاتب کلامی در شیعه، به نظام‌های متأثر از آن اندیشه‌ها پی برد. پژوهش حاضر، با پردازش و تحلیل داده‌ها و گزاره‌ها با شیوه توصیفی تحلیلی، مبانی کلامی اخلاق در اندیشه شیخ طوسی را به صورت هدفمند مورد مطالعه قرار داده است. شیخ طوسی با تکیه بر نقش عقل و وحی در معرفت اخلاقی، یک مبناگرایِ عام‌گرایِ شهودگرا است که عقل را مهم‌ترین منبع معرفتی در اخلاق به شمار آورده و از دیگر منابع همچون حس و وحی برای تفصیل احکام اجمالی عقل کمک می‌گیرد. جامعیت نظریه شیخ طوسی با توجه به فضیلت‌گرایی وظیفه‌نگر او در حوزه اخلاق هنجاری، واقع‌گرایی و شناخت‌گرایی و نفی ذهنیت گرایی درحوزه فرا اخلاق، مسئولیت اخلاقی فاعل اخلاقی و قرب الهی به عنوان سعادت اخلاقی به خوبی مشخص می‌شود.