جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فتنه واقفیه از جریان‌های انحرافی مهدوی بوده که در زمان امام رضا؟ع؟ شکل گرفت. عمق این جریان و مدیریت امام در خاموش کردن آن زمینۀ این پژوهش را فراهم نمود. در این پژوهه ابتدا به تحلیل جریان واقفه و زمینه پیدایش آن پرداخته شد و در مرحله بعد به اقدامات امام در هنگامه ظهور فتنه اشاره شده و در مرحله سوم امام در زمان ظهور فتنه، با تبیین دقیق معارف امامت و مهدویت، آشکار کردن چهره سران قتنه و انگیزه آنان، بهره‌گیری از نخبگان به مقابله با آن پرداخت. در مرحله چهارم و بعد از افول فتنه، امام با بازشناسی اندیشه فتنه‌گران و پاسخ به شبهات، معرفی الگوهای دینی و تحلیل عاقبت شوم فتنه‌گران واقعی توانست این فتنه اعتقادی را خاموش کرده و جامعۀ شیعی را نجات بخشد. از همین رو این پژوهه به روش توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای به بررسی و تحلیل این مسئله پرداخته است تا الگویی جهت مواجهه با فتنه‌های اعتقادی در همانندی جریانات تاریخی باشد.

تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع) یکی از کتب بسیار مورد اختلاف عالمان شیعی است؛ از یک‌سو از حیث اقوال عالمان گران‌قدری در طیف مخالف یا موافق این کتاب قرار گرفته‌اند و از سوی دیگر هر کدام از این طایفه دلایل متقنی ارائه کرده‌‌اند. ازآنجاکه برخی از روایات این کتاب تفسیری در مباحث فقهی و اصولی مورد توجه واقع شده است، لازم است میزان اعتبار این تفسیر با مطالعۀ اقوال و دلایل هر کدام از طرفین بررسی شود. مسئلۀ مقاله حاضر این است که تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع) تا چه میزانی معتبر و متقن است؟ یافته‌های پژوهش نشان از آن است که دلایل قایلان به اعتبار از اتقان بیشتری برخوردار است و این تفسیر با وجود داشتن ایراداتی، از حیث سند و حجیت معتبر است. وجه تمایز این نوشتار، تحقیق جامع در اقوال علما و معظم دلایل آنان در اعتبار و اعتبار‌نداشتن این کتاب است که سعی شده است به گونۀ فراگیر به آن پرداخته شود.

پژوهش حاضر با توجه به آثار اکهارت و با روش توصیفی ـ تحلیلی به نقش فقر گزینی در خداگونه شدن انسان پرداخته است اکهارت بر این باور بوده که مهمترین راه برای خداگونه شدن، وارستگی است و فقر بهترین راه برای رسیدن به وارستگی است. تعریف سه مؤلفه‌ای که وی از فقر ارائه می‌دهد عبارت است از : «هیچ نخواستن»، «هیچ ندانستن» و «هیچ نداشتن» . مراد از مؤلفه اول همان اِعراض از تمام مخلوقات حتی از خویشتن است. وقتی انسان بتواند هیچ نخواستن را در خود جاری سازد و غیر حق را از خود برهاند به وصال خداوند دست می‌یابد. مقصود از مؤلفه دوم، رهایی و آزادی ذهن از تمام تصورات است. با تحقق این مؤلفه، انسان وارد قلمروی جهل شده که در آن تنها خدا را یافته و پذیرای او خواهد بود. با مؤلفه سوم، انسان به نیستی می‌رسد و چیزی از هویت خلقی او باقی نمی‌ماند در این صورت با خداوند اتحاد پیدا کرده و با پذیرش فقر به مقام وارستگی که همان خداگونه شدن است نائل می‌گردد. پس از ارزیابی می توان به این نتیجه دست یافت که دو مؤلفه ی هیچ نخواستن و هیچ نداشتن ، با آموزه‌های مسیحیت و نظام کلیسایی، ناسازگار است. و با وجود برخی افتراقات می توان وجوه مشترکی بین آموزه های اسلامی و دیدگاه های اکهارت دست یافت.

در این پژوهش پس از بیان تفاوت جنس و جنسیّت به تبیین نظریات فلاسفه در مورد چگونگی پیدایش نفس انسانی می‌پردازیم و در ادامه مسئلۀ جنسیّت نفس را با توجه به نظریۀ روحانیة‌الحدوث و جسمانیة‌الحدوث بودن نفس تحلیل می‌کنیم. بر اساس نظریۀ روحانیة الحدوث، خاستگاه جنسیّت فقط در جنس، مطرح بوده و در نفس، جایگاهی ندارد؛ از این رو نفس به لحاظ ذات مجرّد خود، فاقد ویژگی‌های جنسیّتی است و فقط در مقام فعل با توجه به وضعیت‌های مختلف بدنی، کارکردهای جنسیّتی خاص خود را دارد. اما بر اساس نظریۀ جسمانیة‌الحدوث بودن نفس و با عنایت به برخی از اصول فلسفی حکمت صدرایی می‌توان به این تحلیل دست یافت که نفس متشکل از بدن و ویژگی‌های جسمی زنانه، با نفس متشکل از بدن و ویژگی‌های جسمی مردانه، به لحاظ گرایش‌های جسمانی، روانی، عاطفی و شناختی متفاوت است و براین اساس، جنسیّت امری هویتی است و تفاوت جنسیّت زن و مرد به حاق وجود آنها باز‌می‌گردد. بنابراین همان‌گونه که از نظر پزشکان و روان‌شناسان، زن و مرد به لحاظ جسمانی و روانی و عاطفی متفاوت بوده و براساس متون دینی نیز زن ومرد حقوق متفاوتی دارند، به لحاظ فلسفی نیز نفس زن و مرد گرایش‌های نفسانی خاص خود و متناسب با بدن زنانه و مردانه را خواهند داشت.

اكهارت و ملاصدرا از عشق بعنوان يكي از مؤلفه‌هاي تأثيرگذار در خداگونگي انسان نام ميبرند. اكهارت ذات نفس را با ذات خداوند يكسان و واحد ميداند و نتيجه ميگيرد كه عشق به خداوند، در ذات انسان نهفته است و با تأكيد بر دو ويژگي عشق، يعني انحصارگرايي و شبيه‌سازي، معتقد است عشق به خدا سبب ميشود ديگر عشقها فراموش شوند و در عشق به خداوند خلاصه گردند؛ تنها عشق موجود، عشق به خداوند است. عشق بمثابه محركي دروني، كشش و جذبه‌يي در روح ايجاد ميكند كه آرام و قرار را از فرد ميگيرد و او را واميدارد تا خود را شبيه معشوق كند. ملاصدرا نيز ‌ـ ‌مانند اكهارت‌ـ بر عنصر شبيه شدن عاشق به معشوق تأكيد ميكند و معتقد است عشق الهي در تار و پود وجود انسان تنيده شده است. در اين مقاله، با توجه به شباهتهاي يادشده، ميكوشيم با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي، تأثيرگذاري عشق در خداگونه شدن انسان را با استناد به آثار اكهارت و ملاصدرا روشن سازيم.

با­توجه به آن­که الهیات اکهارت را الهیات سلبی دانسته­اند که بر ناشناختنی بودن خداوند و تعالی وجودی او از ممکنات تأکید می­کند، مسأله خداگونگی انسان از منظر اکهارت امری ناممکن و ناشدنی به نظر می­رسد. لذا این سوال مطرح می­شود که چگونه اکهارت به خداگونگی انسان معتقد است؟ مبانی و اصول وی در این مسأله چیست؟ خداگونگی انسان از منظر اکهارت بر اصول و مبانی انسان­شناختی وی استوار است. این پژوهش به تحقیق درباره چهار مولفه انسان­شناختی که اکهارت در این مسأله از آن­ها بهره­برده­است می­پردازد. این چهار مولفه عبارتند از: تولّد الهی در روح، قوۀ عقل، مشابهت و همانندی ذات خدا و ذات نفس و مقام لایقفی انسان. اکهارت بر­اساس این اصول و مبانی، بر این باور است که انسان دارای ظرفیت و توانی است که می­تواند به بالاترین مرتبه ممکن ارتقا­یافته و خداگونه شود. در این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و با استناد به آثار اکهارت، می­کوشیم تا اصول و مبانی انسان­شناختی وی را در امکان خداگونگی انسان روشن سازیم.

خونجی، پس از بیان نقیض موجهات بسیط و موجهات مرکب کلیه، از دو شیوة متفاوت برای استنتاج نقیض گزارة موجهة مرکب جزئیه استفاده کرده است. او در یک شیوه، نقیض گزارة موجهة جزئیه را گزارة کلیة مردده المحمول می داند و در شیوة دیگر نقیض این گزاره را گزارة منفصله ای تلقی می کند که موضوع یکی از طرفین آن به وسیلة محمول مشترک اجزای انفصال مقید شده است. ما در این مقاله پس از بیان مختصری دربارة چگونگی تناقض موجهات بسیط و گزاره های مرکب کلیه نزد خونجی، به چگونگی تناقض موجهات مرکب جزئیه نزد این منطق دان خواهیم پرداخت و نشان خواهیم داد که خونجی مبدع شیوة اول استنتاج نقیض این گزاره، و اولین منطق دانی است که گزارة مردده المحمول را کشف کرده است. هم چنین نشان خواهیم داد که خونجی شیوة دوم استنتاج نقیض گزارة موجهة مرکب جزئیه را وام دار کشّی بوده است و دومین منطق دانی است که از چنین روشی استفاده کرده است.

مسئله وحی را می توان با دو رویکرد هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی بررسی کرد. در این نوشتار به بررسی رویکرد هستی‌شناختی به وحی و کیفیت نزول آن از دید ملاصدرا پرداخته شده است. یافته تحقیق حاکی از آن است که از دید ملاصدرا وحی ابتدا به صورت حقیقتی عقلی است که در تنزلات بعدی به صورت مثالی و حسی ظاهر می شود. در این مراتب سه گانه، وحی با مراتب نفس نبی همراه است و در حیطه وجودی وی تحقق می یابد. بنابراین در همه مراتبِ نزول وحی، گستره وجودی پیامبر ظرف تحقق حقایق وحیانی است، و نقش جبرئیل بعنوان فرشته حامل وحی و یکی از ظهورات انسان کامل، در تنزّل آن معانی معقول و بسیط به مراتب پایین تر است.

برهان صدیقین به وسیله معلم ثانی ـ فارابی ـ وارد حوزه مباحث فلسـفی شـد. پـس از ایشـان تقریرهاي گوناگونی از برهان صدیقین ارائه شده است. در برخی از این تقریرها، مقدمات کمتري وجود دارد و در برخی دیگر براي وصول به مطلوب، نیاز به تمهیدات و مقدمات بیشـتري اسـت. حال میتوان این پرسش را مطرح کرد که چه برهانی را مـیتـوان «برهـان صـدیقین» نامیـد؟ ملاك و معیار آن چیست؟ و کدامیک از این برهانها بر دیگري تـرجیح دارد؟ صـدرالمتألهین شیرازي و علامه طباطبایی هریک تقریري متفاوت از برهان صـدیقین ارائـه دادهانـد. در ایـن مقاله به تطبیق و سنجش این دو تقریر میپردازیم و براي این مسئله دو ملاك «شبه لمبـودن» و «یکیبودن راه و هدف» و نیز چهار مزیت و امتیاز «عـدم اسـتفاده از امتنـاع دور و تسلسـل»، «اخصربودن»، «قرابت معنایی و محتوایی با متن دینی» و «استشهاد بر صفات حق تعالی پس از اثبات آن» را مبنا قرار داده، در پایان اثبات خواهیم کرد کـه حقیقـت برهـان صـدیقین از سـنخ مفاهیم نیست، بلکه طریق شهود را میطلبد؛ ولی در میان دو تقریر حصولی و مفهـومی مـذکور، تقریر علامه طباطبایی تقریري دقیق و کاملتر است.