جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

يکي از مهم‌ترين موضوعات در مباحث اعتقادي پس از توحيد، شناخت حجت‌هاي الهي و آثار وجودي آنان در هستي است که در اين‌باره در قرآن کريم و روايات و نوشته‌هاي دانشمندان مطالبي فراوان نقل شده است. اين مقاله با بررسي شأن و آثار وجودي و ولايت تشريعي پيامبر و معصومان(ع) بر آن است تا با واکاوي ديدگاه يکي از بزرگ‌ترين متفکران معاصر، به تبيين آثار وجودي اين انوار هدايت پرداخته و در يک فرايند پژوهشي نتايج آن را ارائه نمايد. داده‌هاي اين پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌اي و مراجعه به آثار مکتوب و اسناد و مدارک موجود گردآوري و با استفاده از تحليل محتوا تجزيه و تحليل گرديده است. حاصل پژوهش نشان مي‌دهد امام خمینی(ره) پيامبر اکرم(ص) و معصومان(ع) را کليد‌هاي باب وجود و اولين مخلوق، رابط ميان شاهد و مشهود، انوار فروزان الهي و داراي ولايت تکويني و تشريعي و نقش‌آفرين در عالم به‌مثابه واسطه فيض و شفيع انسان‌ها در قيامت معرفي مي‌کند و علاوه بر این، مهم‌ترين و بزرگ‌ترين آثار وجودي آن ذوات مقدس را تشکيل حکومت و اجرايي نمودن شريعت مي‌داند.

جریان روشنفکری متجدّد در مسیر آشتی میان سنت و دنیای مدرن، از یک سو با مطالعه و اثرپذیری از الاهیات مسیحی و کارزار اندیشه در غرب، و از سوی دیگر با بازخوانی و نظریه‌پردازی در حوزه ماهیت وحی، چگونگی نزول قرآن و روش فهم آن، به ایجاد هماهنگی و سازواری میان دین با مدرنیته روی آورد که گاه موجب کم‌رنگی برخی وجوه دین و قرآن در مدرنیته شد. مهدی بازرگان و عبدالکریم سروش از جمله نمایندگان این جریان هستند که علی‌رغم تفاوت دیدگاه، مبانی مشترکی در گرایش به مدرنیته داشتند. پژوهش حاضر ضمن بررسی برخی مبانی مدرنیته همچون آزادی‌خواهی (لیبرالیسم)، انسان‌محوری (اومانیسم)، این‌جهان‌باوری (سکولاریسم)، اثبات‌باوری (پوزیتیویسم)، کثرت‌گرایی دینی، عقل‌گرایی، عمل‌باوری (پراگماتیسم) و تاریخ‌نگری، تحلیل عصری و فلسفی در اندیشه این دو روشنفکر دینی، زبان و منطق فهم قرآن را بررسی می‌کند. بر اساس نتایج تحقیق، اگرچه نحوه مواجهه این دو روشنفکر دینی با مبانی نظری مدرنیته در برخی ابعاد تشابهات و تمایزاتی دارد، اما در ریشه و بافت نظریه‌پردازی‌شان تأثیرات همسویی گذاشته است. روش‌شناسی فهم قرآن از منظر بازرگان متناسب با عصر خود در چارچوب مؤلفه‌های ساده مدرنیسم تحلیل‌پذیر است، اما رویکرد دین‌شناختی سروش با منطق پسامدرن و جریان الاهیات آزادی‌خواه به پیش می‌رود.

در این مقاله مبانی نظری و دیدگاه‌های اشاعره و رابرت آدامز در ذیل نظریه امر الهی و در حوزه اخلاق به تفکیک بررسی شده است. از منظر رابرت آدامز موضع‌گیری در رابطه با اخلاق در دو محور «معنای خوبی» و «معنای الزام» و از منظر اشاعره در دو بخش «حسن و قبح» و «الزامات اخلاقی» مورد بررسی قرار گرفته است. از نظر آدامز، منشأ حسن اخلاقی ذات و صفات ذاتی خداوند است. همچنین از دیدگاه وی مفاهیم ارزشی واقعیت عینی دارد و دارای واقعیت خارجی است و کار عقل تنها کشف و درک آن است. اشاعره نیز در ذیل نظریه امر الهی، بیشتر به حسن و قبح افعال پرداخته‌اند و معتقدند حسن و قبح افعال ذاتی نیست بلکه شرعی است؛ بنابراین نظریة امر الهی اشاعره در خصوص حسن و قبح الهی وابستگی مفهومی نیست، بلکه بیشتر بر اساس وابستگی وجودشناختی اوامر اخلاقی بر ارادة خداوند است

اعتقاد به «خلود دوزخیان در جهنم» مسئله‌ای است که هم فیلسوفان، متکلمان، و اندیشمندان مطرح کرده‌اند و هم در شرع مقدس مطرح شده است. خلود دوزخیان به معنای زیستن همیشگی آنان در دوزخ و عالم پس از مرگ است؛ بدین معنا که برخی از آنان برای همیشه در جهنم‌اند و از نعمت‌های خدا محروم خواهند شد و پیوسته در رنج و عذاب به سر خواهند برد. پرسش این پژوهش آن است که: خلود دوزخیان در جهنم، از منظر آیات قرآن کریم به چه معنا است؟ و صدرالدین شیرازی چه تفسیری ذیل آیات مربوط به این موضوع دارد؟ درباره خلود و دوام در عذاب، ایراداتی مطرح شده که از جمله آنها مخالفت خلود در عذاب با رحمت واسعه الاهی، عدالت او و فطرت الاهی است. این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی و بر اساس استدلال استنتاجی، خلود دوزخیان در آتش را از دیدگاه آیات و روایات بررسی می‌کند و ضمن تبیین این نظریه به تشریح نظریه ملاصدرا و تنقیح آن می‌پردازد.

اتوریته به‌معنای اقتدار مشروع، مسئله‌ای است که از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و دارای انواع گوناگونی است. یکی از این انواع، اتوریته‌‌ آموزشی است. این مسئله توسط اندیشمندان و مکاتب فکری مورد بحث قرار گرفته است و از اشکالات واردشده به آن، این است که اتوریتهٔ معلمْ ممکن است سبب حذف استقلال یادگیرنده شود. پژوهش حاضر سعی نموده با هدف بررسی مفهوم و ماهیت اتوریته در آموزش‌‌های اخلاقی نهج‌البلاغه به بررسی اهداف و انواع آموزش در نهج‌البلاغه، همچنین اصول و شیوه‌‌های آموزش اخلاقی و اتوریته معلم و استقلال یادگیرنده در نهج‌البلاغه بپردازد. این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی مایرینگ (2000)، بر روی نهج‌البلاغه انجام شده است. شیوه نمونه‌گیری از نوع غیراحتمالی و از نوع هدف‌مند یا معیار بوده است که به‌روش متن‌پژوهی انجام شده و از اعتبار بازاندیشانه و راهبرد ارتقای کیفیت سیلورمن بهره گرفته شده است. آنچه از این پژوهش به دست آمده، بیانگر این است که اصول و شیوه‌‌های آموزش اخلاقی در نهج‌البلاغه گویای رابطه سلطه در آموزش نیست و با هدف آزادی و استقلال‌بخشی به یادگیرنده برنامه‌ریزی شده و جهت آزادی و تعقل او، و به‌دست‌آوردن کمال اختیاری است.

یکی از مسائلی که همواره زمینه‌ساز مباحث بسیاری در حوزه دین شده مساله رابطه بین ایمان و عمل است. در این پژوهش به بررسی و آسیب‌شناسی رابطه ایمان و عمل از منظر مطهری و کانت پرداخته شده است. کانت با پس‌زدن معرفت درپی گشودن راهی برای ایمان است و ایمان را همان عمل به دستور اخلاقی خویش می‌داند. مطهری در آثار خویش عباراتی دارد که در ضمن آنها علاوه بر ترسیم رابطه بین ایمان و عمل به آسیب‌شناسی رابطه بین ایمان و عمل از منظر ایمانوئل کانت پرداخته است. مبنای بررسی و آسیب‌شناسی در اینجا تعریفی از دین است که دین را مجموعه‌ای از عقاید، اخلاق و احکام می‌داند. براین اساس نظرات کانت را در سه حوزه فعل عقلانی، اخلاقی و عبادی بررسی شده است. ازجمله آسیب‌هایی که مطهری در این سه حوزه به نظرات کانت وارد کرده است از این قرار است: آسیب اشکال انگیزش برای عمل، تقلیل مفاهیم دینی به دریافت‌های عقلانی، عدم توجه به حسن فعلی و فاعلی، بشری انگاشتن قوانین الهی و ... . از نظر این پژوهش شیوه صحیح رابطه ایمان و عمل در میان آیات قرآن و احادیث معصومین قابل دسترسی است که در قالب نظریه ایمان دینی به آن پرداخته شده است. ایمان مورد نظر این پژوهش متشکل از معرفت، اعتقاد قلبی و عمل جوارحی است و قابل افزایش و کاهش است. تکیه اصلی در این نظریه بر ذو مراتب‌بودن عنصر معرفت و عمل است. عنصر معرفت خود یک عمل عقلانی حساب می‌شود و ما با اعتقاد به خداوند، نبوت، جاودانگی روح و معاد دارای شناخت مضاعف در نسبت با عمل روبه‌رو می‌شویم و این معرفت و باور در اعمال و رفتارهای اخلاقی و عبادی ما تاثیر گذاشته و انگیزه ما را برای عمل مضاعف کرده و مطابق با آنچه ایمان داریم عمل خواهیم کرد.

یکی از مسائلی که همواره زمینه‌ساز مباحث بسیاری در حوزه دین شده مساله رابطه بین ایمان و عمل است. در این پژوهش به بررسی و آسیب‌شناسی رابطه ایمان و عمل از منظر مطهری و کانت پرداخته شده است. کانت با پس‌زدن معرفت درپی گشودن راهی برای ایمان است و ایمان را همان عمل به دستور اخلاقی خویش می‌داند. مطهری در آثار خویش عباراتی دارد که در ضمن آنها علاوه بر ترسیم رابطه بین ایمان و عمل به آسیب‌شناسی رابطه بین ایمان و عمل از منظر ایمانوئل کانت پرداخته است. مبنای بررسی و آسیب‌شناسی در اینجا تعریفی از دین است که دین را مجموعه‌ای از عقاید، اخلاق و احکام می‌داند. براین اساس نظرات کانت را در سه حوزه فعل عقلانی، اخلاقی و عبادی بررسی شده است. ازجمله آسیب‌هایی که مطهری در این سه حوزه به نظرات کانت وارد کرده است از این قرار است: آسیب اشکال انگیزش برای عمل، تقلیل مفاهیم دینی به دریافت‌های عقلانی، عدم توجه به حسن فعلی و فاعلی، بشری انگاشتن قوانین الهی و ... . از نظر این پژوهش شیوه صحیح رابطه ایمان و عمل در میان آیات قرآن و احادیث معصومین قابل دسترسی است که در قالب نظریه ایمان دینی به آن پرداخته شده است. ایمان مورد نظر این پژوهش متشکل از معرفت، اعتقاد قلبی و عمل جوارحی است و قابل افزایش و کاهش است. تکیه اصلی در این نظریه بر ذو مراتب‌بودن عنصر معرفت و عمل است. عنصر معرفت خود یک عمل عقلانی حساب می‌شود و ما با اعتقاد به خداوند، نبوت، جاودانگی روح و معاد دارای شناخت مضاعف در نسبت با عمل روبه‌رو می‌شویم و این معرفت و باور در اعمال و رفتارهای اخلاقی و عبادی ما تاثیر گذاشته و انگیزه ما را برای عمل مضاعف کرده و مطابق با آنچه ایمان داریم عمل خواهیم کرد.

معاد جسمانی و اعتقاد به آن از ملزومات و ضروریات دین مبین اسلام می‌باشد، به طوری که عدم اعتقاد به آن از موجبات کفر است. درباره کیفیت معاد اندیشمندان اسلامی نظریات گوناگونی را ارائه کرده‌اند؛ متکلمین از منظر کلامی و فلاسفه از منظر فلسفی و محدّثین از منظر روایات بدین موضوع نگریسته‌اند. در این پایان نامه سعی شده است که دیدگاه‌های دو اندیشمند معاصر مکتب تشیع، علامه حسینی طهرانی و آیت الله جوادی آملی پیرامون معاد جسمانی مورد بررسی قرار گیرد.پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی وکتابخانه ای در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول به بیان کلیات پژوهش می‌پردازد و مباحثی، چون اهمیت و جایگاه بحث معاد، معناشناسی و پیشینه آن را بیان می‌کند. در فصل دوم به بیان نظرات علامه حسینی طهرانی می‌پردازیم و با مطالبی چون نفس، برزخ، معاد و معادجسمانی از دیدگاه ایشان آشنا می شویم. در فصل سوم نیز مبانی آیت الله جوادی آملی در خصوص معاد جسمانی را مطرح و در پایان با تطبیق اشتراکات و بیان افتراقات دو دیدگاه به ادامه بحث خواهیم پرداخت. درباره نفس هر دو شخصیت اتفاق نظر دارند که جوهری غیرمادی و مجرد است و لذا با مرگ بدن از بین نرفته و فساد نمی‌پذیرد. هر دو شخصیت اصل معاد را ضروری می‌دانند و با استفاده از براهین فلسفی و استفاده از آیات قرآنی موضوع تحقق معاد و اثبات معاد جسمانی را مطرح نموده‌اند. نتایج کلی نشانگر وجود مبنای مشترک دو دیدگاه در پذیرش اصل معاد جسمانی است، اما کیفیت معاد جسمانی در دو دیدگاه متفاوت می‌باشد.علامه طهرانی معاد جسمانی را عنصری اثبات نموده در حالیکه ایت الله جوادی املی معاد جسمانی مثالی هستند و به نوعی ان را متناسب با نظام عالم اخرت می دانند.

با توجه به اینکه آثار فقدان حاکمیت اخلاق، بیش از پیش در جوامع آشکار شده و بویژه جوامع توسعه یافته در این خصوص با چالش‌های فراگیری روبه‌رو هستند، بحث از فلسفه اخلاق امری گریزناپذیر می‌نماید. تفاوت دیدگاه‌ها در فلسفه اخلاق باعث شده تا مقایسه تطبیقی منظرگاه‌های مختلف در این خصوص اهمیتی دوچندان یابد. در این تحقیق با تکیه بر منابع تخصصی و مقایسه تطبیقی، در پی پاسخ به این پرسش هستیم که چه تفاوت‌های اساسی در تبیین معنای فضیلت بین شهیدمطهری و مک اینتایر بعنوان نماینده دو اندیشه اسلامی و غربی وجود دارد. به نظر می‌رسد باور به نسبی‌گرایی، استقلال در تدوین برنامه سعادت، اعتقاد به بستر تاریخی بروز فضیلت، و حدوسط دانستن فضیلت، از مهم‌ترین عناصر تمایز این دو دیدگاه است. باتوجه به مباحث ارائه شده می‌توان به این نتیجه دست یافت که اگرچه اندیشه مک اینتایر نظریه‌ای قابل دفاع در اخلاق است اما در قیاس با اندیشه اسلامی دچار کاستی‌هایی است.

غزالی، مسئولیت اخلاقی را به معنای در معرض مواخذه قرار گرفتن بیان نموده است، مؤاخذه به این معنا که در دل او صفتی ایجاد می‌شود که از حق تعالی دور می‌گردد، در نظام فکری غزالی، انسان حتی در رابطه با حکم دل و عزم بر انجام فعل هم، مسئول است. غزالی، با نگاه فردی و جمعی انسان را در مقابل خدا، خود و دیگران مسئول می‌داند. منتهی برای ایجاد این مسئولیت، عامل فعل باید شرایط تحقق عمل را داشته باشد و از عواملی که مانع حس مسئولیت در انسان می‌گردد اجتناب کند. بنابراین غزالی، مسئولیت اخلاقی را دارای مؤلفه‌ها و شرایطی می‌داند، او با پشتوانه محکم آیات، دیدگاههای خود را مطرح کرده است هر چند با توجه به تعلق خاطر غزالی به اشاعره، مبانی فکری او در قبال مسئولیت اخلاقی، چالش برانگیز است و تضادهائی را ایجاد نموده است.