جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهمی که می‌توان از ابتدای خلقت بشر در تعامل او با دیگران مشاهده کرد مقوله احتجاج و مناظره بوده است که این راه را بهترین وسیله برای بیان حقایق و وصول به طریق صحیح تلقی می‌کرده است. از آن جایی که خداوند انسان‌ها را با ظرفیت‌های متعدد و در شرایط مختلف خلق کرده بود اقتضا می‌کرد تا انسان بتواند با کمک از بیانی که خداوند به او تعلیم و اعطاء کرده بود به جنگ با افکار و عقاید دیگران برود تا بتواند موجب رشد و بالندگی بشر و تفکر انسانی بشود. طبیعتاً این مسئله در اعتقادات دینی و اسلامی بالأخص زمان ائمه  که زمان هجوم افکار مختلف بوده است نیز تبلور داشته است و همواره بین صاحبان افکار احتجاجات و مناظره برقرار بوده است. در این میان دیده می‌شود که خود ائمه  در موارد بسیاری به اصحاب دستور مناظره می‌دادند که این خود تأیید بزرگی بر آن‌ها بوده است اما شناخت روش این اصحاب نیز خود خیلی می‌تواند ما را در این جهان مملو از افکار مختلف کمک کند تا بهتر بتوانیم به راه و روش صحیح مناظره نظر کنیم تا به نتیجه مطلوب واصل شویم. در عین حال که اختلاف روش در مناظرات اصحاب دیده می‌شود می‌توان با یک نگاه کلی همه آن‌ها را در یک خط و صراط مستقیم دید و تفاوت آن‌ها را در روش‌های مورد استفاده بررسی کرد و آن چه که در مناظره کاربرد به سزایی دارد استفاده از روش صحیح برای انتقال مفاهیم است. لذا مشاهده می‌شود که در بعضی مواقع روش عقل‌گرایانه و استدلالات عقلی مورد استفاده قرار می‌گرفته و در بعضی مواقع استدلالات نقلی نمود پیدا می‌کرد. گاهی اوقات با مخاطب جدل می‌کردند و بسیاری از اوقات از برهان بهره می‌بردند. بعضی از صحابه نظیر هشام بن سالم در موضوع توحید تخصص داشتند و مناظرات در این باب به ایشان حواله می‌شد. هشام بن حکم و مومن طاق نیز در مسئله امامت بسیار مناظره کرده‌اند و مناظرات توحیدی آن‌ها کمتر بوده است. از این رو امامان بزرگوار نیز با توجه به مسئله مورد نظر، صحابه متخصص در فن را به مناظره معرفی می‌کردند. علاوه بر این جدای از روش محتوایی، روش‌های صحیح اخلاقی و فنی احتجاج با مخالفین نیز که مورد اهتمام ائمه بوده است رعایت و گاهی تخطی می‌کردند که موجب تذکرات از جانب این بزرگواران می‌شده است. در این رساله کوشیده شده تا روش‌های گفتمانی و محتوایی مناظرات این سه صحابه جلیل‌القدر مطرح گردیده و تا جای ممکن مورد بررسی قرار گیرد تا باشد که مورد استفاده و بهره‌وری دانش‌پژوهان واقع شود

---

مسئله صفات خداوند، رابطه ذات خداوند با صفاتش، حدوث و قدم صفات، تشبيه و تجسيم از مهم ترين و كهن ترين مباحث تاريخ كلام اسلامی است. نخستين نظريات در اين باره در نيمه نخست قرن دوم و به طور خاص در حلقه های متكلمان امامی مطرح شده است. اين نظريات را می توان به چهار دسته اصلی طبقه بندی كرد: نظر زرارة بن اعين و خاندان او كه حادث شمردن برخی صفات فعل خداوند به وی نسبت داده شده؛ نظر مؤمن الطاق كه علم را صفتی حادث می دانست؛ نظر هشام بن سالم كه اهل تشبيه دانسته شده؛ نظر هشام بن حكم كه متهم به تجسيم است. در اين مقال، با بررسی هم زمانِ روايات موجود در منابع امامی و نيز گزارش های فرقه نگاران تلاش می كنيم گزار ه های منسوب به اين متكلمان امامی عصر امام صادق ع را در بافتار فكری و فرهنگی زمان خودش تحليل كنيم. در نهايت می توان در روايات منقول از ائمه روشن گری های آنان و تلاششان برای ارائه نظری منقح در اين باره را ديد.

لطفا برای مشاهده متن چکیده فارسی و عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

برخی از روشنفکران مسلمان و خاورشناسان بر این باورند که بعد از رحلت رسول الله صلی الله علیه وآله و شکل گیری سقیفه، شیعیان برای دفاع از مشروعیت حکومت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ، اگرچه سخن به اعتراض گشوده اند، اما هیچ ملاک و مبنایی برای اثبات مشروعیت حکومت امام خویش نداشته اند. اما شیعیان بر این باورند که اندیشۀ امامت در همان عصر رسول الله صلی الله علیه وآله طرح شده و موردتوجه شیعیان بوده و در قالب مناظرات از آن دفاع کرده اند. این پژوهش با بررسی تاریخی، در جهت نقد نظریۀ خاورشناسان، زمینه ها و محتوای مناظرات شیعیان با مخالفان دربارۀ امامت را بررسی و نشانه یابی کرده و روشن ساخته است که با انحراف سیاسی و فکری در تعیین جانشین پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ، بیشترین محور مناظرات شیعیان، دفاع از حق خلافت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ، طرح صفات و ویژگی های خلیفه و امام جامعه بوده و نتیجۀ آن، گرایش تعداد زیادی از مخالفان به مذهب تشیّع بود.