جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم پیشین الهی از مسائل مهم و دشوار فلسفی است که یافتن پاسخ مناسبی برای آن می تواند تأثیر به سزایی درحلّ مسائلی مانند : جبر و اختیار، علّت خلقت موجودات و... که مبتنی برعلم پیشین الهی هستند داشته باشد. به این مسأله ازجهات گوناگونی پرداخته شده ومتفکرین مسلمان وغیر مسلمان، ازطرق مختلف آن را تبیین کرده اند؛ امّا آنچه که این نوشتار عهده دار است، بررسی دیدگاه شیخ الرئیس ابن سینا و صدرالمتألهین شیرازی درمورد علم پیشین الهی، ازطریق بررسی شرایط تحقّق علم در نگاه این دو اندیشمند و نشان دادن سازگاری یا عدم سازگاری شرایط مذکور با نظر ایشان درباب علم پیشین الهی است. دیدگاه صدرالمتألهین در علم پیشین الهی، اجمال و بساطت این علم، در عین کشف تفصیلی است، وبرای تحقّق مطلق علم اعمّ از حضوری وحصولی وهمچنین برای تحقّق هر یک از دوعلم حضوری وحصولی، شرایطی مانند : تجرّد، تمییز، علم مدرِک به ذاتش، غیبت، صورت خارجی داشتن معلوم، ماهیت داشتن معلوم، وجود ذهن وخارج و... رابیان نموده و درعلم حصولی علاوه بر شرایط عمومی تحقّق این علم، شرایطی را برای تحقّق هریک از علوم حسّی، خیالی، وهمی وعقلی مانند: قدرت مدرِک بر صدور معلوم، غیبت محسوس، کم شدن ارتباط نفس بابدن و ... را ذکر کرده اند که برخی از آنها مورد پذیرش وبرخی مردود است. ابن سینا نیز مانند ملّا صدرا، برای تحقّق مطلق علم – اعمّ ازحضوری وحصولی وهمچنین برای تحقّق هریک از دو علم حضوری و حصولی، شرایطی مانند : تجرّد، تمییز، علم مدرِک به ذاتش، استقلال مدرِک، وجود خارج وذهن، ماهیت داشتن معلوم و ... را بیان نموده، و در علم حصولی علاوه بر شرایط عمومی تحقّق این علم، شرایطی را برای تحقّق هریک از علوم حسّی، خیالی، وهمی وعقلی مانند : وجود حسّ مشترک، وجود آلات وحواسّ، وجود عقل، وجود عقل فعّال و ... را ذکر کرده اند که برخی از آنها مورد پذیرش وبرخی مردود است؛ امّا درمورد علم پیشین الهی، نسبتی که به ایشان داده شده که علم الهی درنظرگاه او، علمی حصولی و از طریق صور است، صحیح نیست وبه نظر می رسد که دیدگاه ایشان، همان دیدگاه شیخ اشراق ومتأخرین از فلاسفه مبنی بر اجمالی بودن علم پیشین الهی می باشد.